«عدالت»؛ نخستین حق قابل استناد زن/ بیانات رهبری منشور حقوقی برای مقابله با الگوی زنستیز غربی است
گروه فرهنگ خبرگزاری آنا؛ «عدالت، نخستین حق زن است.» این جمله که در هفته بزرگداشت میلاد مسعود حضرت فاطمه زهرا (س) و در میان تداوم تأکید بر کرامت بانوی ایرانی طنینانداز شده، مبنای یک مطالبه حقوقی است. به همین منظور حجتالاسلام سیدعلی میرلوحی، کارشناس و پژوهشگر فقه اسلامی در یادداشتی اختصاصی برای خبرگزاری آنا به تشریح ابعاد این دیدگاه پرداختهاند. ایشان با استناد به بیانات اخیر رهبر انقلاب (۱۲ آذر ۱۴۰۴) و ریشهیابی در سوره نساء و جوامع فقهی (نظیر جواهر الک است که در ادامه میخوانیم:
عدالت، نخستین حق زن در منظومه حقوقی اسلام و جمهوری اسلامی
بیانات رهبر انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۲ آذر ۱۴۰۴ در جمع فعالان حوزه زنان و خانواده، نقطه برجستهای در تبیین «حقّ عدالت» بهعنوان اساسیترین حق زنان در نظام حقوقی اسلام و جمهوری اسلامی به شمار میرود. ایشان فرمودند: «عدالت در خانه و جامعه، نخستین حق زنان است؛ اگر عدالت برقرار باشد، بخش زیادی از مسائل زنان خودبهخود حل میشود» این تعبیر، علاوه بر بیان یک گزاره اخلاقی و اجتماعی دارای بار حقوقی مهم است؛ زیرا «عدالت» معیار مشروعیت قدرت، روابط خانوادگی، حقوق عمومی و حقوق خصوصی در فقه و حقوق ایران است.
نکته مهم اینجا است که این سخنان، یک موضع جدید نیست، بلکه برآیند بیش از سه دهه سیاستگذاری، نظریهپردازی و هشدارهای حقوقی رهبر انقلاب درباره جایگاه زن، کرامت انسانی، عدالت خانوادگی و حضور اجتماعی است. بر همین اساس، این متن تلاش میکند این سخنان را در پرتو مبانی قانونی، فقهی و رویکردهای سیاستی تحلیل کند.
۱ـ عدالت؛ نخستین حق زن در نظام حقوقی اسلام
قرآن کریم در موضوع زن و خانواده اصل عدالت را مبنا قرار داده است؛ چنانچه در آیات قرآن کریم نظیر نساء: ۱۹ (وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ)، بقره: ۲۲۸ (لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ) و نحل:۹۰ (إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ) این تأکیدات قابل مشاهده است.
همچنین فقهای امامیه نیز رفتار عادلانه را از حقوق غیرمالیِ حتمی زن دانستهاند. (نجفی، جواهر الکلام، ج ۳۱، ص ۳۲۹؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ج۲، ص۵۰) در راستای این سیر قرآنی و فقهی رهبر انقلاب نیز به نوبه خود در سخنان سالهای ۱۳۷۶، ۱۳۸۶، ۱۳۹۲، ۱۳۹۸، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نیز با استفاده از همین مبانی تأکید کردهاند که «زن قبل از هر چیز انسان است، و عدالت یعنی رعایت حقوق انسانی او».
۲ ـ عدالت اجتماعی زنان؛ تحلیلی حقوق عمومی و حقوق شهروندی
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اصل عدالت را در چند بخش از جمله اصل ۲۰ (تساوی زن و مرد در حمایت قانون «با رعایت موازین اسلامی)، اصل ۲۱ (دولت موظف به «رفع تبعیضات و ایجاد امکانات عادلانه برای زن» است)، اصل ۳ بند ۹ (رفع تبعیضات ناروا، مأموریت اساسی دولت) و اصل ۱۰ (استحکام خانواده، وظیفه نظام حقوقی کشور) مدنظر قرارداده است.
بیانات ۱۲ آذرماه جاری دقیقاً در امتداد این ساختار حقوقی است. رهبر انقلاب عدالت در رفتار اجتماعی و خانوادگی را اولین حق زنان برشمردند و با تأکید بر وظیفه دولت و آحاد جامعه در تأمین این حق گفتند: «حفظ امنیت، حرمت و کرامت» از حقوق اصلی زنان است و برخلاف سرمایهداری غرب که کرامت زن را لگدمال میکند، اسلام بر رعایت کامل احترام زن تأکید دارد». این مفهوم همراستا با تعاریف حقوقدانان در «حقوق شهروندی» و «حقوق بشر اسلامی» است.
نکته دیگر آنکه رهبر انقلاب از دهه ۸۰ تاکنون مدل مشخصی ارائه کردهاند:
۱ ـ مشارکت اجتماعی و علمی زن، حق اوست.
۲ ـ یکسانسازی و الگوی غربیِ برابری جنسیتی مطلوب نیست.
۳ ـ حضور بانوان نباید به تحقیر نقش مادری بینجامد.
این مدل، نزدیک به نظریه «عدالت توزیعی» و «عدالت حفاظتی» در حقوق اجتماعی است. چنانچه در اسناد سیاستگذاری کلان از جمله سیاستهای کلی خانواده مصوب ۱۳۹۵، سیاستهای کلی جمعیت مصوب ۱۳۹۳ و سیاستهای علم و فناوری مصوب ۱۳۹۳ عدالت جنسیتی به معنای برابری فرصتها با رعایت تفاوتهای طبیعی تعریف شده است.
۳ ـ بازخوانی سخنرانی ۱۲ آذر ۱۴۰۴ در چهار محور حقوقی
محور اول: عدالت بهمثابه حق بنیادین زن
این سخن، دارای آثار حقوقی مهمی است:
۱) عدالت از حالت اخلاقی خارج شده و به حق قابل استیفاء تبدیل میشود.
۲) قابل استناد در محاکم خانواده، دیوان عدالت اداری و حتی دستگاههای اجرایی است.
۳) میتواند مبنای تدوین «قانون منع خشونت علیه زنان» یا «منشور حقوق زن و خانواده» قرار گیرد.
محور دوم: خانواده، نخستین ساحت حقوق زن
رهبر انقلاب در سال ۱۴۰۴ تأکید کردند: زن در خانه باید مورد تکریم و محبت قرار گیرد؛ این عدالت است. این گزاره، با اصل ۱۰ قانون اساسی و ماده ۱۱۰۳ قانون مدنی (لزوم حسن معاشرت زوجین) کاملاً قابل انطباق است.
محور سوم: عدالت در محیط اجتماعی و حقوق عمومی
مطابق قانون اساسی و اسناد بالادستی زن حق دارد در آموزش عالی بدون تبعیض شرکت کند، حق دارد در مدیریت، قضاوت اداری، پژوهش، اقتصاد و پزشکی حضور داشته باشد و باید از امنیت اجتماعی (ماده ۱۴ آییننامه امنیت اجتماعی بانوان) برخوردار باشد. رهبر انقلاب نیز بارها تأکید کردهاندکه «زن نباید در جامعه مورد تحقیر، تهدید یا بیحرمتی قرار گیرد» این جمله مبنای حقوقی برای تدوین «سیاستهای امنیت اجتماعی زنان» است.
محور چهارم: نقد الگوی غربی و لزوم بازآفرینی الگوی ایرانی ـ اسلامی زن
از سال ۱۳۷۰ به بعد، رهبر انقلاب در دهها سخنرانی نسبت به نگاه ابزاری غرب هشدار دادهاند که هدف اصلی غرب تبدیل زن به کالا بوده نظام سرمایهداری برای بهرهکشی رسانهای و تحمیل اشتغال بدون حمایت مادری به هر ریسمانی که توانسته چنگ زده است.
رهبر انقلاب در تقابل با این نوع تفکر بر «نظریه زنِ هویتمحور» تأکید دارند، در جایی که مثالهای قرآنی همچون حضرت مریم و حضرت آسیه را گواه بر این میگیرند که الگوی زن ایرانی ـ اسلامی باید الگوی زن تمدنساز باشد.
جمع بندی بیانات مقام معظم رهبری نسبت به حقوق بانوان در دهههای پس از انقلاب اسلامی میتوان مبتنی بر جدول زیر ارائه کرد:
|
نتایج حقوقی و سیاستی |
بیانات رهبری |
مبانی حقوقی و شرعی |
محور |
|
جرمانگاری تحقیر و توهین جنسیتی؛ اصلاح گفتمان رسانهای |
زن انسان کامل است |
قرآن: نحل ۹۰، نساء ۱ |
هویت انسانی زن |
|
آموزش مهارتهای زوجین، حمایت قضایی از زنان متضرر |
«نخستین حق زن عدالت در خانه است |
مواد ۱۱۰۲ تا ۱۱۰۵ ق.م |
عدالت خانوادگی |
|
تدوین قانون منع خشونت خانگی |
زن نباید مورد ظلم واقع شود |
ماده ۱۱۰۳ ق.م |
حسن معاشرت |
|
حمایت از زنان شاغل؛ حمایت از مادران |
زن نباید فدای بیعدالتی اقتصادی شود.» |
نفقه (مواد ۱۱۰۶ تا ۱۱۰۹ ق.م) |
عدالت اقتصادی |
|
رفع تبعیض اداری؛ ارتقاء مدیران زن |
زن باید در عرصه علم و عمل حضور فعال داشته باشد |
اصول ۲۰ و ۲۱ قانون اساسی |
حضور اجتماعی |
|
مرخصی زایمان، حمایت شغلیـاقتصادی |
مادری شرافت است نه محدودیت |
آیات لقمان و احقاف |
نقش مادری |
|
تقویت پلیس ویژه و ساختارهای حمایتی |
زن باید امنیت روانی و اجتماعی داشته باشد |
اصل ۲۲ قانون اساسی |
امنیت اجتماعی |
|
هویتبخشی فرهنگی؛ تدوین منشور زن مسلمان |
غرب نگاه ابزاری به زن دارد. |
اصول استقلال فرهنگی |
نقد الگوی غربی |
انتهای پیام/
