تولید بیش از ۸۷ درصد محصولات کشاورزی و ۳۴ درصد دام سبک توسط روستاییان و عشایر

به گزارش خبرگزاری آنا؛ یکی از نکات مهم در اقتصاد دامپروری و کشاورزی ایران تاثیر بسیار بالای جامعه روستایی و عشایری بر هر سه وجه حجم، کیفیت و تنوع این محصولات دارد. در واقع فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری در مناطق روستایی و عشایری نه تنها محصولات ضروری را تولید می‌کنند، بلکه اشتغال، حفظ محیط زیست، فرهنگ بومی و پایداری معیشتی میلیون‌ها نفر را تضمین می‌کنند.

براساس گزارش موسسه تحقیقات علوم دامی، جامعه روستایی و عشایری در ایران سالانه حدود ۳ میلیون تن شیر تولید می‌کنند. همچنین در شهریور سال ۱۴۰۳، تعداد دام سبک موجود در دامداری‌های کشور تقریباً ۶۵٫۵ میلیون رأس برآورد شده است، که شامل ۴۹ میلیون رأس گوسفند و بره و ۱۶٫۵ میلیون رأس بز و بزغاله است.

باید توجه داشت که بر اساس نتایج سرشماری عمومی کشاورزی سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد تعداد بهره‌برداران بخش کشاورزی به چند میلیون نفر رسیده و نسبت به ده سال گذشته ۳ درصد افزایش داشته است. این افزایش هرچند که در موارد ممکن است ناشی از تقسیم زمین‌های بین وراث باشد، اما می‌تواند نویدی خوشحال کننده از مهاجرت معکوس نیز باشد چرا که بر اساس آمار مساحت زمین‌های کشاورزی در کشور در مقایسه با سرشماری سال ۱۳۹۳ حدود ۵ درصد افزایش داشته است.

جامعه عشایری با استفاده از مراتع کشور سهم مهمی در تأمین گوشت قرمز و لبنیات متنوع دارد. تولید گوشت عشایر به عنوان تولید پاک و ارگانیک مورد تأکید مسئولین است. همچنین عشایر از حدود ۳۵ میلیون هکتار مرتع در ایران استفاده خاص برای دام دارند؛ یعنی بخش بزرگی از مراتع کشور در اختیار عشایر است

 طبق نتایج سرشماری عمومی کشاورزی ۱۴۰۳، بیش از ۴ میلیون و ۲۹۲ هزار خانوار بهره‌بردار کشاورزی در کشور سرشماری شده است که ۸۷ درصد بهره‌برداری‌های آنها در مناطق روستایی واقع شده است. بیش از ۷۰ درصد خانوار‌های بهره‌بردار روستایی، جزو خانوار‌های معمولی ساکن، ۲۹ درصد بهره‌بردار غیرساکن و تنها ۱ درصد آنها خانوار معمولی غیرساکن (عمدتاً عشایر کوچنده) و شرکت‌های رسمی و موسسات عمومی هستند. نتایج این سرشماری نشان می‌دهد ۷۷ درصد بهره‌برداران حقیقی ساکن در مناطق روستایی، با سواد هستند.

در این سرشماری، عمده فعالیت‌های ۹ گانه کشاورزی شامل زراعت، باغداری، پرورش دام سبک، پرورش دام سنگین، کشت گلخانه‌ای، پرورش زنبور عسل، پرورش کرم ابریشم، پرورش ماهی و میگو و پرورش طیور سنتی، مورد پرسش قرار گرفته است.

اراضی کشاورزی

اراضی کشاورزی کشور، شامل اراضی زراعی (به منظور کاشت محصولات سالانه) و اراضی باغی (به منظور کاشت محصولات دائمی) می‌باشد. مساحت اراضی کشاورزی مناطق روستایی کشور ۱۵ میلیون و ۹۰۵ هزار هکتار (شامل ۱۴ میلیون و ۱۷۹ هزار هکتار اراضی زراعی و ۱ میلیون و ۷۲۶ هزار هکتار اراضی باغ و قلمستان) بوده است.

زراعت

بیش از ۹۱ درصد مساحت اراضی زراعی کشور، در مناطق روستایی واقع شده است. نتایج این سرشماری نشان می‌دهد در سال زراعی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ حدود ۸۰ درصد از مساحت اراضی زراعی واقع در مناطق روستایی، زیرکشت انواع محصولات زراعی آبی و دیم رفته و مابقی آیش مانده است. محصولات زراعی آبی ۴۱ درصد و محصولات زراعی دیم ۵۹ درصد از کل سطح کاشت محصولات زراعی در مناطق روستایی را تشکیل می‌دهد. گندم به عنوان مهم‌ترین محصول زراعی، بیش‌ترین سطح کاشت اراضی زراعی روستایی یعنی ۷ میلیون و ۷۴۹ هزار هکتار را در بر می‌گیرد.

باغداری

بیش از ۸۸ درصد مساحت اراضی باغی کشور درمناطق روستایی قرار دارد. نزدیک به ۷۳ درصد مساحت اراضی باغی در روستا‌های کشور، باغ ساده (تک محصولی) و مابقی آن باغ مخلوط است.

فعالیت دامداری در کشور عمدتاً شامل پرورش دام سبک (گوسفند و بره، بز و بزغاله) و دام سنگین (گاو و گوساله، گاومیش و بچه گاومیش، شتر و بچه شتر) است. بیش از ۹۰ درصد بهره‌برداری‌های دارای پرورش دام متعلق به خانوار‌های بهره‌بردار روستایی است.

عشایر کوچنده

طبق آخرین سرشماری از خانوار‌های عشایر کوچنده که به روش ثبتی مبنا در سال ۱۴۰۰ انجام شده، تعداد خانوار عشایر کوچنده ۲۵۱ هزار خانوار با ۱ میلیون ۱۱۵ هزار نفر جمعیت بوده است. همچنین نتایج سرشماری کشاورزی ۱۴۰۳ نشان داد که ۱۷ درصد بهره‌برداران دارای دام سبک، عشایر کوچنده هستند که ۳۴ درصد دام سبک کشور را در اختیار دارند.

نقش جامعه روستایی و عشایری در تأمین امنیت غذایی

بر اساس اطلاعات ارائه‌شده از منابع رسمی نقش جامعه روستایی و عشایری در تأمین امنیت غذایی، حفظ منابع طبیعی، اشتغال‌زایی و پایداری معیشتی در ایران بسیار کلیدی و بی‌بدیل است. این جوامع سهم قابل توجهی در تولید شیر، گوشت، محصولات زراعی و باغی کشور دارند و بخش عمده‌ای از بهره‌برداری‌های کشاورزی و دامداری کشور را در اختیار دارند.

با وجود چالش‌های موجود، از جمله تقسیم اراضی و تغییرات جمعیتی، افزایش بهره‌برداران، رشد سطح اراضی کشاورزی و سهم بالای روستاییان و عشایر در تولید محصولات استراتژیک، می‌تواند نشانه‌ای از پویایی بخش کشاورزی و حتی مهاجرت معکوس باشد.

جامعه عشایری، با بهره‌گیری از بیش از ۳۵ میلیون هکتار مرتع، نه تنها بخش بزرگی از دام سبک کشور را پرورش می‌دهد، بلکه با تولید محصولات ارگانیک، نقش مهمی در توسعه پایدار ایفا می‌کند. همچنین نرخ بالای سواد در میان بهره‌برداران روستایی می‌تواند زمینه‌ساز ارتقاء بهره‌وری و استفاده بهینه از منابع شود.

به گزارش آنا، در مجموع، تقویت زیرساخت‌ها، حمایت هدفمند از بهره‌برداران روستایی و عشایری، و توجه به آموزش و فناوری، از الزامات حفظ و توسعه این ظرفیت‌های حیاتی در اقتصاد کشاورزی و امنیت غذایی کشور است.