طهرانچی: نظام آموزشی باید با حکمرانی یکپارچه حرکت کند

به گزارش خبرنگار آنا، محمدمهدی طهرانچی، پیش از ظهر امروز در نشست تخصصی ابعاد و مولفه‌های مدل حکمرانی یکپارچه و تحولی نظام آموزشی کشور در مکتب شهید رئیسی که در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد، با تبیین مفاد اصول دوم و سوم قانون اساسی، بر لزوم انطباق نظام آموزشی با ارزش‌های بنیادین انقلاب اسلامی و اهداف متعالی جمهوری اسلامی تاکید کرد. وی با تشریح جزئیات این دو اصل، به تبیین مبانی فلسفی و حقوقی نظام آموزشی پرداخت.

طهرانچی با اشاره به اصل دوم قانون اساسی، که نظام جمهوری اسلامی ایران را بر پایه ایمان به خدای یکتا و معاد و نبوت و امامت و عدالت معرفی کرد و بر کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خدا تأکید کرد، گفت: این اصل، با بیان راه‌های رسیدن به اهداف متعالی انقلاب اسلامی، از جمله اجتهاد مستمر و استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری و تلاش در راه پیشبرد آنها، چارچوب کلی نظام آموزشی را مشخص می‌کند. بر همین اساس، نظام آموزشی باید در جهت پرورش انسان‌هایی متعهد، متخصص و مسئولیت‌پذیر گام بردارد که همزمان با بهره‌مندی از آخرین دستاورد‌های علمی جهان، به ارزش‌های اخلاقی و معنوی نیز پایبند باشند.

وی در ادامه با توجه به اصل سوم قانون اساسی که دولت جمهوری اسلامی ایران را موظف به بکارگیری تمام امکانات خود در جهت رسیدن به اهداف مذکور در اصل دوم می‌داند، به وظایف دولت در زمینه آموزش و پرورش اشاره کرد و افزود: بند‌های مختلف این اصل از جمله آموزش و پرورش و تربیت رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی، تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه‌های علمی، فنی، فرهنگی و اسلامی از طریق تاسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان و بالا بردن سطح آگاهی عمومی در همه زمینه‌ها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه‌های گروهی و وسایل دیگر به وضوح بر اهمیت آموزش و پرورش و تحقیقات علمی تأکید دارند و مسیر حرکت نظام آموزشی را مشخص می‌کنند. به طور خاص، بند ۳ این اصل با تأکید بر آموزش و پرورش رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی، مبنای حکمرانی یکپارچه در نظام آموزشی را فراهم می‌کند.

طهرانچی الگوی دانشگاه آزاد اسلامی در ایجاد نظام آموزشی یکپارچه از پیش‌دبستانی تا آموزش عالی را تلاشی در جهت تحقق بخشیدن به این اصول قانون اساسی دانست و آن را نمونه‌ای موفق از حکمرانی آموزشی بر مبنای ارزش‌های انقلاب اسلامی معرفی کرد. وی ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهید رئیسی و معرفی ایشان به عنوان الگویی از کارگزار تراز انقلاب اسلامی، به نقش برجسته وی در توجه به امر پژوهش و تقویت بنیه علمی اشاره کرد و گفت: شهید رئیسی با تشکیل شورای علمی در استان قدس و تأکید بر رویکرد علمی در اداره امور، زمینه‌های رشد و بالندگی این نهاد  را فراهم کرد. وی با اشاره به خاطره‌ای از دیدار با شهید رئیسی در آغاز مسئولیت خود در دانشگاه آزاد اسلامی، بر نگاه عمیق و راهبردی ایشان به مسائل علمی و آموزشی تأکید کرد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، تفکیک آموزش و پرورش از آموزش عالی را از نقاط ضعف نظام آموزشی کشور برشمرد و خواستار بازنگری در ساختار مدیریتی و سیاستگذاری این حوزه شد. وی با بیان اینکه این دو بخش مکمل یکدیگرند و باید در چارچوب یک نظام واحد و با اهدافی هماهنگ مدیریت شوند، افزود: دانشگاه آزاد اسلامی با ایجاد زنجیره کامل آموزشی، از مقطع پیش‌دبستانی تا سطح آموزش عالی، گامی بلند در جهت تحقق حکمرانی یکپارچه آموزشی برداشته است و این الگو می‌تواند به عنوان تجربه‌ای موفق در سطح ملی مورد استفاده قرار گیرد.

طهرانچی با تأکید مجدد بر اهمیت تقویت روحیه پژوهش و نوآوری در دانشگاه‌ها، این امر را مهمترین عامل پیشرفت و توسعه کشور دانست و خواستار حمایت همه جانبه از محققان و ایجاد بستر‌های مناسب برای شکوفایی استعداد‌های آنان شد. وی همکاری و هم‌افزایی نهاد‌های علمی و پژوهشی را برای رسیدن به این هدف ضروری دانست.

تفکیک آموزش از پژوهش، مانع اصلی پیشرفت و مغایر با قانون اساسی

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، در ادامه سخنان خود با انتقاد از رویکرد آموزش‌محور در دانشگاه‌ها، این رویکرد را مانعی در برابر تحقق دانشگاه تمدن‌ساز و مغایر با اصول قانون اساسی دانست. وی با تاکید بر اینکه تفکیک مصنوعی آموزش از پژوهش و فناوری، به افت کیفیت آموزش و کاهش کارایی نظام علمی کشور منجر شده است، خواستار بازنگری جدی در سیاست‌ها و ساختار‌های آموزش عالی شد.

طهرانچی با اشاره به سابقه تشکیل دانشگاه‌ها و نهاد‌های پژوهشی در ایران، گفت: در سال‌های اولیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم، تمرکز اصلی دانشگاه‌ها بر آموزش بود و فعالیت‌های پژوهشی به صورت محدود انجام می‌شد. با این حال، قانون اساسی با تاکید بر لزوم تربیت انسان‌هایی متعهد، متخصص و مسئولیت‌پذیر، و همچنین با توجه به اهمیت پژوهش و نوآوری در تمام زمینه‌های علمی، فنی، فرهنگی و اسلامی، مسیر را برای ایجاد دانشگاه‌هایی با ماهیت پژوهش‌محور هموار کرد. اما در عمل، این مسیر به درستی پیگیری نشد و تفکیک نظام آموزشی از نظام پژوهشی، مانع از تحقق اهداف متعالی قانون اساسی در حوزه آموزش عالی شد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه دانشگاه تمدن‌ساز باید بر چهار پایه آموزش، پژوهش، فناوری و فرهنگ استوار باشد و این چهار مؤلفه در هم‌تنیدگی و تعامل مستمر با یکدیگر باید نقش آفرینی کنند، تصریح کرد: در حال حاضر، ساختار بسیاری از دانشگاه‌های ما به گونه‌ای است که این چهار مؤلفه از یکدیگر جدا شده‌اند و به صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند. این امر نه تنها به کاهش کیفیت آموزش منجر می‌شود، بلکه از ظرفیت‌های پژوهشی و فناوری دانشگاه‌ها نیز به درستی استفاده نمی‌شود. به عنوان مثال، در برخی از رشته‌های علوم انسانی، به دلیل فقدان ارتباط مؤثر بین آموزش و پژوهش، اساتید به تولید مقالات و کتاب‌های علمی بی‌کیفیت و فاقد نوآوری روی می‌آورند که کمکی به حل مسائل کشور و پیشرفت علم نمی‌کند. در حالی‌که طبق قانون اساسی، دانشگاه موظف است در تمام زمینه‌های علمی، فنی، فرهنگی و اسلامی، روح بررسی، تتبع و ابتکار را تقویت کند.

طهرانچی با تأکید بر ضرورت تغییر رویکرد دانشگاه‌ها از آموزش‌محور به پژوهش‌محور و ایجاد هم‌افزایی بین این دو حوزه به منظور پاسخگویی به نیاز‌های جامعه و صنعت، خاطرنشان کرد: دانشگاه باید محلی برای تربیت انسان‌هایی متفکر، خلاق و نوآور باشد که بتوانند با استفاده از دانش و مهارت‌های خود، در عرصه‌های مختلف علمی، فناوری و فرهنگی به حل مسائل واقعی کشور کمک کرده و در جهت پیشرفت و آبادانی آن گام بردارند. وی تجربه دانشگاه آزاد اسلامی در حرکت به سمت ادغام آموزش، پژوهش و فناوری و ایجاد نظام یکپارچه آموزشی را الگویی مناسب و در راستای تحقق مندرجات قانون اساسی برای سایر دانشگاه‌ها دانست و بر لزوم الگوگیری از این تجربه تأکید کرد.

وی با اشاره به تجربه کشور‌های پیشرفته در حوزه آموزش عالی، گفت: در این کشورها، دانشگاه‌ها به عنوان مراکز تولید علم و فناوری نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی ایفا می‌کنند و ارتباط تنگاتنگی بین دانشگاه و صنعت وجود دارد. به عنوان مثال، در آمریکا، بسیاری از روسای دانشگاه‌های بزرگ از میان افراد صاحب‌نام در صنعت انتخاب می‌شوند و این امر به انتقال دانش و فناوری از دانشگاه به صنعت و بالعکس کمک می‌کند. در حالی که در ایران، این ارتباط هنوز به طور کامل شکل نگرفته است و دانشگاه‌ها بیشتر به صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند.

طهرانچی با اشاره به ضرورت بازنگری در سیاست‌های آموزش عالی و ایجاد زمینه‌های لازم برای تحقق دانشگاه تمدن‌ساز در ایران، خواستار توجه بیشتر مسئولان به این موضوع شد. وی تاکید کرد که برای رسیدن به این هدف، باید از تجربیات موفق کشور‌های دیگر استفاده کرد و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی، نظام آموزش عالی را به سمت کارآفرینی، نوآوری و پاسخگویی به نیاز‌های جامعه هدایت کرد.

نظام حکمرانی یکپارچه در آموزش عالی به معنای یکسان‌سازی نیست

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، در ادامه سخنان خود در نشست ابعاد و مولفه‌های مدل حکمرانی یکپارچه و تحولی نظام آموزشی کشور در مکتب شهید رئیسی، با رد این تلقی که حکمرانی یکپارچه به معنای یکسان‌سازی در نظام آموزش عالی است، بر لزوم تنوع در مأموریت‌ها، ساختار‌ها و نظام‌های ارتقای سازمان‌های دانشگاهی تأکید کرد.

طهرانچی با طرح این پرسش که آیا همه دانشگاه‌ها و رشته‌ها باید در یک قالب واحد قرار گیرند و با یک مقیاس ارزیابی شوند، گفت: در حالی که برخی رشته‌ها و گروه‌های آموزشی در سازمان آموزش و با تمرکز بر آموزش محور فعالیت می‌کنند، برخی دیگر در سازمان پژوهش و با تمرکز بر تولید علم و مقاله فعالیت دارند. همچنین، دانشگاه‌هایی با مأموریت فناوری و کارآفرینی نیز وجود دارند که خروجی آنها محصول و ثروت است. بنابراین، نمی‌توان برای همه این سازمان‌ها یک نسخه واحد پیچید و یک نوع نظام ارتقا را اعمال کرد.

وی افزود: در سازمان آموزش، اساتید با تمرکز بر تدریس و تربیت دانشجو فعالیت می‌کنند و معیار ارزیابی آنها نیز باید بر همین اساس باشد. در حالی که در سازمان پژوهش، انتشار مقالات علمی، شرکت در کنفرانس‌ها و اجرای طرح‌های پژوهشی ملاک اصلی ارزیابی استادان است. در دانشگاه‌های فناوری محور نیز ثبت اختراع، تجاری‌سازی دانش و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان معیار موفقیت است.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به وجود چهار نوع سازمان دانشگاهی شامل سازمان آموزش، سازمان پژوهش، سازمان فناوری و سازمان رشد اجتماعی، گفت: هر یک از این سازمان‌ها مأموریت و ساختار خاص خود را دارند و باید نظام ارتقا و تشویق نیز متناسب با آن طراحی شود. به عنوان مثال، نظام ارتقای یک استاد در دانشکده ادبیات که در سازمان آموزش قرار دارد، با نظام ارتقای یک استاد در دانشکده مهندسی که در سازمان فناوری فعالیت می‌کند، متفاوت است.

طهرانچی با انتقاد از یکسان‌سازی نظام ارتقا در دانشگاه‌ها، گفت: این رویکرد منجر به بی‌عدالتی و ناکارآمدی در نظام آموزش عالی می‌شود و مانع از شکوفایی استعداد‌ها و خلاقیت‌ها می‌گردد. ما باید به سمت ایجاد نظام‌های ارتقای منعطف و متناسب با مأموریت‌های هر سازمان دانشگاهی حرکت کنیم.

وی افزود: دانشگاه آزاد اسلامی در حال تلاش برای اجرای مدل حکمرانی یکپارچه است که در آن، تنوع مأموریت‌ها و ساختار‌های دانشگاهی به رسمیت شناخته شده و برای هر سازمان، نظام ارتقای مناسبی طراحی شده است. طهرانچی در پایان سخنان خود با تأکید مجدد بر ضرورت توجه به تنوع و تفاوت‌ها در نظام آموزش عالی، گفت: خداوند عالم هم مخلوقاتش را یکسان نیافریده است و ما نیز نباید در نظام آموزش عالی به دنبال یکسان‌سازی باشیم. باید به استعداد‌ها و توانمندی‌های متنوع افراد احترام گذاشت و زمینه را برای شکوفایی آنها فراهم کرد.