الزامات ورود ایران در زنجیره ارزش بین المللی خودرو‌های برقی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، تحولات اخیر در فضای بین الملل نشان می‌دهد که کلان روند برقی سازی در صنایع خودروسازی و حمل و نقل در بخش‌های مختلف دنیا به روندی غیرقابل چشم پوشی تبدیل می‌شود. این موضوع سیاستگذاران را به سمت تعیین تکلیف درخصوص نوع مواجهه و نقش آفرینی در این روند سوق داده است. تحولات بین الملل نشان می‌دهد که حرکت در مسیر ورود و نقش آفرینی در زنجیره ارزش بین المللی خودرو‌های برقی نیازمند طراحی جامع و برنامه ریزی گسترده در سطوح مختلف است که متناسب با نیاز‌های هر کشوری می‌تواند متفاوت باشد.

در این راستا مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «چرخش‌های تحول‌آفرین فناوری در صنعت خودرو (۱): الزامات ورود و نقش‌آفرینی ایران در زنجیره ارزش بین‌المللی خودرو‌های برقی» آورده است که هم‌زمانی الزامات زیست‌محیطی جهانی، تغییرات ژئوپلیتیکی، ظهور بازیگران جدید در صحنه رقابت، پیشرفت‌های سریع فناورانه و ترجیحات متغیر مصرف‌کننده، تغییر پارادایم در صنعت خودرو در مقیاس جهانی و حمل‌و‌نقل را غیرقابل اجتناب کرده است. 

این گزارش بیان می‌کند که دسترسی کشور‌ها به فناوری‌های حیاتی، مواد کمیاب و زنجیره‌های تأمین قابل‌اعتماد، کشور‌های صنعتی در بخش‌های مختلف جهان و به‌خصوص چین را به رقابتی سخت وارد کرده است، رقابتی که به‌عنوان یکی از کلان‌رقابت‌های اصلی در دهه‌های آینده مطرح می‌شود. چنین پیچیدگی‌هایی در سرمایه‌گذاری و دسترسی به فناوری حمل‌و‌نقل برقی بین چین و غرب، روزبه‌روز بر اهمیت ژئوپلیتیکی و رقابتی شدن زنجیره ارزش بین‌المللی خودرو‌های برقی در بازار‌های جهانی می‌افزاید. درواقع برقی‌سازی حمل‌و‌نقل - با هدف مشترک بهبود فاکتور‌های اجتماعی این صنعت - از یک رقابت جهانی برای دستیابی به فناوری خاص، تبدیل به رقابت برای توسعه اقتصادی پایدار با فاکتور‌های امنیت ملی شده است. 

این گزارش توضیح می‌دهد که در شرایطی که فناوری‌های صنعت خودرو و حمل‌و‌نقل در جهان به‌سرعت در حال تحول است، ایران نیز همچون بسیاری از کشورها، با چالش‌هایی در تغییر و بازنگری سیاست‌های صنایع خودروسازی و حمل‌ونقل خود به‌منظور تطبیق با نیاز‌های متناسب با واقعیت‌های جدید فناوری و تقاضای مصرف‌کنندگان مواجه است. مسیر ورود به عرصه برقی‌سازی حمل‌ونقل، پیش‌نیاز‌ها و الزاماتی در سطوح مختلف نیاز دارد که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته است.

این گزارش مطرح می‌کند که نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که مسیر ورود به عرصه برقی‌سازی حمل‌ونقل، پیش‌نیاز‌ها و الزاماتی در سطوح مختلف دارد؛ سطح اول تحلیل ابعاد مختلف حمل‌و‌نقل برقی، بررسی واقعیات و شناخت مختصات کلان‌روند برقی‌سازی حمل‌و‌نقل در مقیاس جهانی تحت‌عنوان «چیستی» است. گام دوم طراحی مسیر ورود و نقش‌آفرینی در زنجیره ارزش بین‌المللی خودرو‌های برقی، بررسی نظام انگیزشی کشور‌های پیشرو در مسیر برقی‌سازی حمل‌ونقل و احصای راهبرد مناسب کشور در این حوزه تحت عنوان «چرایی» است و درنهایت مرحله «چگونگی» یا تعیین چارچوب کلی سیاستگذاری و طراحی جزئیات سیاستی در راستای تحقق چشم‌انداز مطلوب در این حوزه باید مورد توجه قرار گیرد.

این گزارش ادامه می‌دهد که موضوعی که در روند فعلی برقی‌سازی در کشور ازسوی نهاد‌های مختلف مغفول مانده است و با گذر از دو سطح اول یعنی بدون شناخت از واقعیات و مختصات کلان‌روند برقی‌سازی حمل‌و‌نقل در مقیاس جهانی و نظام انگیزشی کشور‌های پیشرو در این حوزه و قبل از احصای راهبرد مناسب کشور در مواجهه با این کلان‌روند، اقدام‌هایی در دستور کار قرار گرفته است. 

این گزارش بیان می‌کند که بررسی‌های صورت گرفته در این گزارش مستندی بر این واقعیت است که می‌توان از تجربیات کشور‌های دیگر درس‌های زیادی گرفت، اما هر کشوری باید درنهایت، سیاست‌ها و راهبرد‌های خود را در طراحی چگونگی مواجهه با برقی‌سازی حمل‌و‌نقل و ورود به زنجیره ارزش خودرو‌های برقی، براساس اهداف کلان و شرایط منحصربه‌فرد خود شکل دهد. 

در این گزارش آمده است که بخش حمل‌و‌نقل ایران با چالش‌های مهمی مانند افزایش انتشار آلاینده‌ها، ترافیک و اتکای شدید به فناوری‌های نسبتاً قدیمی با مصرف بالای سوخت‌های فسیلی مواجه است. با‌این‌حال، ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده خودرو غرب آسیا با پتانسیل بالای نوآوری، منابع غنی انرژی و نیروی انسانی متخصص، پتانسیل ایجاد تغییرات تحول‌آفرین در مسیر صنعت خودروسازی و یک سیستم حمل‌و‌نقل کارآمدتر را دارد. با پذیرش فناوری‌های جدید مانند برقی‌سازی و تقویت همکاری در بخش‌های مختلف، ایران می‌تواند پتانسیل رشد اقتصادی در گذار از سوخت فسیلی به برقی را به فعلیت برساند و نقش خود را در زنجیره ارزش این نوع خودرو‌ها در صنایع خودروسازی جهان بازیابی کند.

این گزارش مطرح می‌کند که در حال حاضر نظام اقتصادی کشور و بخش خصوصی، برنامه مشخصی برای سرمایه‌گذاری جدی در مشارکت فرایند برقی‌سازی ارائه نداده است؛ موضوعی که ریشه در عدم قطعیت در پیش‌بینی رشد بازار خودرو‌های برقی در ایران دارد. با مطالعه دقیق منابع منتشر شده و تجربیات کشور‌های پیشرو در این زمینه، احتمال مواجهه ایران با ابر چالش‌های جدی در راستای ورود به زنجیره ارزش صنعتی خودرو‌های برقی و گسترش حمل‌و‌نقل برقی، دور از انتظار به‌نظر نمی‌رسد؛ بر همین اساس الزامات ورود ایران به زنجیره ارزش خودرو‌های برقی در جهان احصا و معرفی شده است. 

‌این گزارش ادامه می‌دهد که جهت حرکت در مسیر ورود و مشارکت در زنجیره ارزش بین‌المللی خودرو‌های برقی و گسترش حمل‌و‌نقل برقی در ایران و تبدیل چالش‌های موجود در مسیر، به فرصت‌های جدید، لازم است به تحلیل راهبردی الزامات اقتصادی-اجتماعی و صنعتی طراحی نحوه مواجهه با این کلان‌روند بین‌المللی بیشتر پرداخته شود و بدین‌منظور ملاحظات ۳۰ گانه در ادامه ارائه شده است که در ۶ دسته اصلی زیر طبقه‌بندی شده است؛ الزامات طراحی راهبرد کلان، الزامات اجتماعی- اقتصادی، الزامات روابط بین‌الملل و توسعه زنجیره تأمین، الزامات حوزه زیرساخت، انرژی و محیط زیست، الزامات حوزه حمل‌و‌نقل و الزامات توسعه صنعتی. 

این گزارش بیان می‌کند که این ۶ دسته از الزامات نتیجه مطالعات ابعاد مختلف کلان‌روند بین‌المللی برقی‌سازی در بخش‌هایی از بازار‌های جهانی است که عوامل مختلف مؤثر بر پذیرش حمل‌و‌نقل برقی و پیامد‌های گسترده‌تر چنین گذاری (فناوری احتراقی به برقی) را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. 

این گزارش خاطرنشان می‌کند که ملاحظات ۳۰ گانه طراحی مسیر حرکت به‌سمت ورود به زنجیره ارزش بین‌المللی خودرو‌های برقی و توسعه حمل‌و‌نقل برقی در ایران، در ۶ بخش در جدول بالا ارائه شده است که شامل تبیین دیدگاه‌های سیاست بالادستی تا مشارکت‌های بین‌المللی، ملاحظات اقتصادی و تقدم‌های فناوری و ... می‌شوند که به‌طور مختصر عوامل اساسی در سطح راهبردی و سیاستی را جهت تصمیم‌گیری و اجرای متناسب در گلوگاه‌های اساسی مسیر سیاستگذاران تشریح می‌کنند و نقش مجموعه حکمرانی کشور، رهبران صنعت و نوآوران را در این راه تصریح می‌کند.