تبیین نقش عوامل مؤثر بر افزایش تقاضای گردشگری مذهبی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، گردشگری یکی از پررونق‌ترین فعالیت‌های اقتصادی جهان بوده و به قدری در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور‌ها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نام نهاده‌اند.

در این میان گردشگری مذهبی با عنوان زیارت میان همه ادیان جهانی به ویژه دین مبین اسلام جایگاه خاصی را ایفا می‌کند. زیارت اماکن مقدس، قدیمی‌ترین شکل گردشگری محسوب می‌شود. گردشگری مذهبی و زیارت به توسعه پایدار گردشگری و رشد اجتماعی و اقتصادی مقاصد گردشگری در اماکن مقدس کمک می‌کند. امروزه، گردشگری مذهبی به منبع مهمی برای فرآیند‌های ارزش‌آفرینی اجتماعی و عمومی در جوامع تبدیل شده است، زیرا سرزمین‌ها و اقتصاد‌های محلی را قادر می‌سازد تا فرآیند‌های تعاونی و همکاری برای توسعه پایدار را تقویت کنند.

محمدعلی نخعی‌مقدم استاد واحد بین‌المللی کیش (دانشگاه آزاد اسلامی جزیره کیش) و همکارانش در مقاله‌ای به ضعف مدیریت تخصصی در این عرصه اشاره کرده و می‌نویسند: مدیریت جامع و یکپارچه در بحث گردشگری از مهمترین مؤلفه‌های موفقیت در این فعالیت اقتصادی نوظهور است.

این پژوهش به تبیین نقش عوامل مؤثر بر افزایش تقاضای گردشگری مذهبی پرداخته‌است. از نظر این پژوهشگران با توجه به اینکه مدیریت کوتاه مدت و سطحی نگر در گردشگری جواب گو نخواهد بود و این صنعت را به مرحله سوددهی نخواهد رساند، لذا مدیریت دولتی به تنهایی پاسخگوی نیاز‌های این فعالیت اقتصادی نخواهد بود.

از نظر آنان در فعالیت گردشگری ایجاد زیرساخت‌های الزم به همراه برنامه ریزی‌های کوتاه مدت و بلندمدت می‌تواند این صنعت را به شکوفایی برساند، در حالی که در مدیریت دولتمردان به دلیل کوتاه بودن عمر مسئولیت‌شان و تغییرات مدیریتی در تمام سطوح سازمانی، اجرای برنامه‌ریزی بلندمدت معموالً امکانپذیر نیست و همچنین تغییرات پی‌درپی مدیران، اجرای برنامه‌های کوتاه‌مدت را هم مختل می‌کند و از همه مهم‌تر نبود احساس رقابت میان مدیران دولتی باعث می‌شود تا فعالیت اقتصادی گردشگری توسعه نیابد و عالوه آثار اقتصادی منفی، باعث تخریب آثار تاریخی، هنری و محیط‌زیست هم گردد. در برخی کشورها، هر چند صنعت گردشگری به‌صورت دولتی و نهادی اداره می‌شود و تصمیم‌گیری‌ها و اجرای همه تصمیمات توسط دولت صورت می‌گیرد، اما با این حال، برای پویایی و افزایش مزیت نسبی و ایجاد رقابت، بخش‌های خدماتی از قبیل هتل‌ها، شرکت‌های حمل‌ونقل و فرودگاه‌ها به بخش خصوصی واگذار می‌شود تا در محیط رقابت به ارائه خدمات بهتر روی‌آورند و کشورشان شاهد رشد و پویائی در این صنعت باشد.

* تأمین امنیت گردشگران

از نظر این پژوهش ایجاد امنیت باعث رشد و توسعه گردشگری مذهبی می‌شود. تلاش در جهت ایجاد امنیت داخلی و خارجی برای جلوگیری از حرکات تروریستی و ربودن گردشگران، موجب افزایش ورود گردشگران به کشور و رونق و توسعه جهان‌گردی و نیز افزایش درآمد می‌گردد.

* مناسب بودن مکان و موقعیت

این پژوهش بیان می کند که مکان و موقعیت یک منطقه مذهبی باید از تمامی جوانب جغرافیایی، دسترسی، شبکه ارتباطی و نظایر آن مناسب باشد؛ زیرا تمامی گردشگران تنها برای زیارت به آن منطقه سفر نمی‌کنند بلکه عده‌ای به خاطر قدمت و شناخت بناهای مذهبی مربوطه و یا به خاطر طبیعت بکر و دست‌نخورده آن و آب وهوای مساعد و یا شناخت سنت‌ها، فرهنگ و آداب و رسوم آن منطقه قصد سفر می‌کنند.

* گسترش فضاها و ایجاد امکانات جانبی

این پژوهش توضیح می‌دهد که عدم امکانات رفاهی و خدماتی و نیز کمبود فضا جهت زیارت و انجام اعمال مذهبی به دلیل ازدحام جمعیت، سبب می‌شود که گردشگر نتواند به درستی از این فضاها بهره‌مند شود، از اینرو می‌توانیم با گسترش این فضاها و ایجاد امکانات تفریحی، خدماتی و رفاهی، حوزه گردشگری مذهبی را فعال‌تر کنیم.

* نبود ساختار شبکه ارتباطی

از نظر این پگوهش یکی از عوامل جذب گردشگران مذهبی وجود شبکه‌های مذهبی وجود شبکه‌های ارتباطی امن و راحت است. بدیهی است درصورتی که راه‌های ارتباطی برای رسیدن به یک مکان مذهبی سخت و با مشکلات گوناگونی همراه باشد و امنیت کافی را برای سالم رسیدن گردشگر فراهم نکند، میزان رغبت گردشگران برای بازدید از آن مکان، بسیار کاهش می‌یابد.
در نهایت اینکه در این پژوهش با توجه به آنچه در خصوص عوامل مؤثر بر تقاضای گردشگری مذهبی گفته شد، این عوامل را می‌توان در سه گروه دسته بندی کرد:

1. ارکان (زیرساختهای) تقاضای گردشگری مذهبی،
2. عوامل مؤثر بر جذب گردشگران مذهبی،
3. عوامل ایستایی (موانع)گردشگری مذهبی طبقه بندی نمود. این تقسیم بندی در جدول زیر ارائه شده است.

* در اهمیت گردشگری مذهبی

گردشگری مذهبی به عنوان یکی از مهمترین زیرمجموعه‌های صنعت بزرگ و متنوع گردشگری جهانی از جایگاه ویژهای در رشد اقتصادی کشورها به ویژه کشور ما برخورداراست. به طوریکه در دهه‌های اخیر گردشگری مذهبی در اکثر کشورهای جهان در حال افزایش است و علاقه فراوان مردم به خاطر بازدید از اماکن مذهبی و آداب و رسوم ادیان و فرهنگ‌های متفاوت بیشتر شده است؛ بنابراین، گردشگری مذهبی به عنوان بخشی از صنعت پویای گردشگری و دارای ویژگی‌های بارز و منحصربه‌فرد، سهم مهمی از فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه را به خود اختصاص داده و به عنوان یکی از مهمترین نیروهای محرک رشد اقتصادی، در بسیاری از کشورهای جهان به شمار می‌رود.

در جمع بندی نهایی یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، عوامل مختلفی بر تقاضای گردشگری در مناطق مذهبی موثرند که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان در سه گروه عوامل زیرساختی، عوامل مؤثر و موانع تقاضای گردشگری مذهبی طبقه‌بندی نمود. عوامل زیرساختی شامل حمل‌ونقل، غذا و رستوران، خدمات و جاذبه‌ها؛ عوامل مؤثر بر تقاضای گردشگری مذهبی شامل اطلاع‌رسانی (تبلیغات)، هماهنگی میان سازمان‌های زیربط، مناسب بودن راه‌های ارتباطی، شناخت انگیزه و اعتقادات گردشـگر، منابع اینترنتی، تحقیقات گردشگری، امنیت گردشگران، مناسب بودن مکان و گسترش فضا‌ها و ایجاد امکانات جانبی؛ موانع گردشگری مذهبی شامل ضعف مدیریت تخصصی، نبود ساختار شبکه ارتباطی و ضعف حمایت تخصصی است.

قابل ذکر است، این یافته‌ها در قالب یک مقاله علمی پژوهشی در فصل‌نامه «برنامه‌ریزی منطقه‌ای» وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت منتشر شده است.