علم الهدی: جامعه موضوع مهم علم و فناوری برای تقویت بهره‌وری است

 به گزارش خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، جمیله علم الهدی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهیدبهشتی در نخستین کنگره بین المللی علم و قرآن اظهار کرد: تمایلی قوی برای تبیین رویداد‌های طبیعی، کشف قوانین جاری و پیش‌بینی آینده وجود دارد که پشتوانه توسعه علم و فناوری بوده و هست.

وی افزود: با این حال رقابت بر سر بهره‌برداری از طبیعت، به تدریج ماهیت تهدیدکننده علم و فناوری را آشکار نموده و تلاش‌های بی‌شماری برای کاهش تهدیدات زیست محیطی و بحران‌های اجتماعی ناشی از آن، رقم خورده است.

علم الهدی گفت: احیای ارزش‌های اخلاقی سال‌ها است که از مهمترین اهداف فعالیت‌های نظری اندیشمندان و سرلوحه چاره‌جویی اغلب سیاست‌گزاران و برنامه‌ریزان قرار گرفته است.

وی بیان کرو: مطالعه گسترده درباره سنت‌ها و مناسک دینی و آموزه‌های مذهبی توسط اغلب دانشمندان حوزه علوم انسانی به منظور یافتن بهترین راه حل برای رواج اخلاق در جوامع متمدن امروزی جریان دارد.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: برخلاف شتاب گرفتن فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی درباره دین و اخلاق، انواع بد رفتاری‌های اخلاقی از جمله انواع خشونت، فساد، بی‌قیدی، رفتار‌های پرخطر شده است و سطوح متداولی از بی‌هویتی، بی‌معنایی، بی‌هدفی، اٌفت انگیزه‌های تحصیلی و شغلی و انواع نارضایتی را پدید آورده است. نمونه بارز آن خودکشی است که به شکل‌های مختلف در میان مردم متمدن عصر حاضر و در کشور‌های توسعه یافته و حتی در طبقات مرفه و خوشبخت، در حال گسترش است.

او ادامه داد: توسعه الگوی «کنش‌گر عقلانی» و بازتولید ماهیت متمایز کننده آن، که بر ویژگی محاسبه‌پذیری و تفکیک هدف از وسیله متمرکز است، می‌تواند تا حدی این شرایط را تبیین کند. دور از نگاه تیز بین اندیشمندان، امروزه به روایتی از عقلانیت که در کسب و کار توسعه یافته، اجازه داده می‌شود تا جوهره یا صورت کلی عقلانیت را تعریف یا به عبارت بهتر تحدید کند.

علم الهدی افزود: سه ایده مرکزی یعنی؛ برابری ثروت با رفاه، عقلانیت هدف- وسیله و مجموعه‌سازی کنش‌ها، به سیطره مدل کنشگر عقلانی کمک می‌کند. به واقع آنچه در الگوی «کنش‌گر عقلانی» بب طور پنهان توسعه یافته، یک جهان بینی اخلاقی و مفروضات عجیبی است که توانسته مرز‌های عقلانیت را جابجا کند. بهره‌وری و اصول عقلانی معطوف به آن  علاوه بر اینکه رفتار عقلانی را از غیر عقلانی متمایز ساخته است، تفکیک موجودات ذوی العقول از غیر ذوی العقول را که از علایق فیلسوفان و انسان شناسان به شمار می‌رود توانسته  به قوه تحلیل زیان و سود و محاسبات مربوط به آن وابسته سازد.  

وی ادامه داد: توسعه توانمندی‌های بیشینه سازی بهره وری علاوه بر تبیین فلسفه فناوری و صورت‌بندی سیاست‌های تن‌آسایی، همچنان کار بزرگ کشف معنا یا معنا بخشی به جهان را نیز بر عهده گرفته است. هویت‌بخشی به خلایق و مجموعه‌سازی و طبقه‌بندی موجودات به مشاهده پذیر/ مشاهده ناپذیر، پیش‌بینی پذیر/ پیش‌بینی ناپذیر وکنترل پذیر/ کنترل ناپذیر، در واقع صورت‌بندی‌های متنوعی هستند از طبقه‌بندی پنهان مخلوقات عالم به مفید و مضر و این نوع طبقه‌بندی‌ها حاصل توسعه همین الگوی «کنش‌گر عقلانی» است. سیطره ابزار انگاری در جهان بینی و ملاحظه حقایق جهان هستی از زاویه فایده‌مندی، باگسترش نگاه ابزاری به علم، عالم و معلم همراه شده و به تدریج علم را از قله فضیلت‌های انسانی تا حد یک حرفه و پیشه‌ای در بازار کسب و کار، پایین می‌کشاند. چه اینکه مشاهده طبیعت همچون بانک انرژی که با ایده تبدیل مستمر و ابدی «ماده و انرژی» هماهنگ پیش می‌روند.  

علم الهدی اضافه کرد: امروزه علاوه بر طبیعت، جامعه نیز موضوع مهم علم و فناوری برای تقویت بهره‌وری است. یک وسوسه قوی  وجود دارد برای اینکه خانواده، والدین، دوستان، خویشاوندان، کارگزاران و شهروندان همه و همه همچون بمب‌های انرژی تلقی شوند و از زاویه بهره‌وری مورد ارزیابی قرار گیرند.  

وی ادامه داد: هر چند این وسوسه‌های متعلق به الگوی کنش‌گرعقلانی توانسته برای اختراع انواع ماشین‌های تبدیل انرژی و مهارکننده هیجان، درس‌آموز باشد ولی عاطفه‌زدایی از عقلانیت به واقع عقلانیت صوری را نیز تهدید می‌کند و از این رو برای علم و فناوری خطرناک شده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: به واقع عاطفه‌زدایی در علم و عاطفه‌زدگی در زندگی، دو بردار معکوس و قدرتمند حرکت شتابان و تمدنی ما هستند. در حالی که سنت‌های عاطفه‌زدایی در روش‌شناسی علمی با دقت و وسواس زیاد در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دنبال می‌شود، مردم در زندگی روزمره بیشتر و بیشتر با فناوری‌هایی درگیرند که آنها را مستغرق در عواطف و احساسات می‌سازد. آنهاکه بنابر اسطوره‌های باستانی خود را تنها جانوران عاقل  روی زمین می‌پندارند، برای قضاوت عقلانی و تصمیم‌گیری عقلانی در موقعیت‌های خطرناک زندگی، نسبت به پیشینیان با دشواری‌های بیشتری مواجه هستند. وسوسه فناوری‌های پول‌ساز و خوشبختی‌آفرین، کنترل عواطف را ازدست اراده خارج نموده و آزادی عقلانی را به صفر رسانده است. از این رو نواندیشی خلاقیت آزادگی و عدالت عقلانی به شعار تبدیل شده‌اند. فوران احساسات هنگام قضاوت و تصمیم‌گیری و عمل، به این دلیل دشوارتر شده که عقلانیت بهره وری برای موقعیت‌های خطرناک زندگی از ظرفیت کافی وکفایت لازم برخوردار نیست. محاسبه زیان و سود با ملاک پول همیشه و در همه جا ممکن نیست، چه اینکه جمع جبری سود‌ها و زیان‌ها در هر زمان معین برای همه کنشگران عاقل یکسان نیست.  

وی گفت: با این همه هنوز راه به طور کامل بسته نیست، قرآن کریم‌کتاب هدایت رب العالمین در میان ما حضور دارد. تنها و تنها اگر لحظاتی درنگ کنیم و دور از هیاهوی خودساخته و توهمات گویندگان «مُخْتَالٍ فَخُورٍ» به ندای دل نواز قرآن گوش فرادهیم، این کتاب عظیم الشأن که مشتمل است بر گفتار و کردار پیامبران بزرگ الهی، عقلانیت واقعی و فراگیر و چند سطحی را تبیین می‌کند. او خرد جهانی را با تعبیرتسبیح همگانی‌گوشزد می‌فرماید و عقلانیت را به ایمان و عمل صالح گره می‌زند. قرآن که نظام مندی عالم را به ربوبیت رب العالمین متصل می‌سازد در واقع برتر از جهان بینی متمرکز بر صنع و ساختن به نوع خاصی از جهان بینی توجه می‌دهد که بر صفت ربوبیت یعنی مربی‌گری حق‌تعالی متمرکز است. عالمی که متربی این مربی ملکوتی است نه یک نمایشگاه عرضه محصولات طبیعی است، نه یک سفره رنگارنگ. حتی این چنین جهانی یک کتابخانه نیست بلکه به واقع یک دانشگاه یا یک مدرسه بزرگ، پیشرفته و متحول است که بی‌شمار آموزگاران طبیعی و انسانی دارد. «سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ  أَوَلَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ» (فصلت/ ۵۳) قرآن همچنین ما را به پیوستن به یک حرکت جهانی و استعلای همگانی ترغیب می‌کندکه بر عقلانیت و تفکر در طبیعت و رویداد‌های آن متمرکز است. «أَفَلَا یَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ وَإِلَى السَّمَاءِ کَیْفَ رُفِعَتْ وَإِلَى الْجِبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ وَإِلَى الْأَرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ» (غاشیه/۱۷-۲۰).

وی گفت: قرآن ابتدا واژه دو پهلوی تسبیح را که هم مفید معنای عبادت است و هم مفید معنای حرکت است، به همه موجودات نسبت می‌دهد و آنها را در حال تسبیح معرفی می‌کند «تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِیهِنَّ  وَإِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَکِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ  إِنَّهُ کَانَ حَلِیمًا غَفُورًا» (اسرا ۴۴). سپس ما تازه واردان را در این مرحله از آفرینش دعوت می‌کند تا به این حرکت جهانی پیوسته و درک و تنزیه و تحمید حقیقت یگانه و بنیادین عالم که منشا همه چیز است و صورت‌های متنوع هستی را با امر «کٌن» پدید می‌آورد تجربه کنیم. مشاهده صورت‌های متنوع حقیقت و رسیدن به مقام «شهادت» و حتی نیل به مقام «لقاء»، غایت عقلانیت در نگاه قرآن کریم است.    

علم الهدی ادامه داد: کنگره قرآن و علم راهی به سوی رهایی از عقلانیتِ درخود فرومانده و غیر اخلاقی و خشونت زای معاصر، می‌گشاید. به یاری حق و با کمک عالمان علوم طبیعی و علوم انسانی و اجتماعی مسیری متفاوت برای دستیابی به عقلانیت واقعی و شایسته انسان باز خواهد شد. این مسیر تازه امید می‌رود علاوه بر رفاه و آسایش انسان، بتواند آبادی زمین، بقای طبیعت، حفظ محیط زیست، بقای نسل، تعالی جامعه، اقامه عدالت، انسجام جوامع، گسترش صلح، پایان جنگ و خونریزی را تحقق بخشد. این اهداف متعالی بدون شک از راه‌های مختلف و با فناوری‌های متناسب ممکن می‌شود. دستیابی به جهانی بهتر زیباتر و تعالی بخش‌تر یک آرزوی واهی نیست بلکه یک آینده محتمل و ممکن برای ماست. 

انتهای پیام/

نادیا عابد