موانع داخلی برای توسعه کشور

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، در توسعه هم تحول فردی اهمیت دارد و هم تحول جمعی؛ منافع ملّی و جمعی زیربنای توسعه است و به همین دلیل در برنامه‌ریزی برای آن نباید فقط گروه خاصی را محور قرار داد.

عبدالعلی لهسائی‌زاده (استاد جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز) در مقاله‌ای  با عنوان «مشکلات توسعه در ایران» به این موضوع پرداخته است که توسعه مفهومی پیچیده و دارای ابعاد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. 

*  دو نظریه جامعه‌شناسی توسعه

به زعم این پژوهشگر جامعه‌شناسی توسعه در تحلیل‌های خود به مرحلۀ حساسی رسیده است. قسمتی از این حساسیت ناشی از آن است که «نظریه‌های نوسازی» نتوانسته‌ آنچنان که باید مسیر تحولات اجتماعی – اقتصادی کشور‌های جهان سوم را به صورت جامع از ساخت و کارکرد این کشور‌ها در نظام جهانی نشان دهند.

در ادامه آمده است که دومین دسته به «نظریه‌های وابستگی» معروف شده‌اند. طرفداران این نظریه‌ها برآنند که برای تحلیل ساخت و فرآیند تحول کشور‌های جهان سوم لازم است آنها را در ارتباط با کشور‌های سرمایه‌داری پیشرفته مورد ارزیابی قرار داد. به‌رغم کوشش نظریه‌پردازان، به دلیل ابهام در بسیاری از مفاهیم اصلی، هنوز نتوانسته‌اند در شناخت ساخت و روند تغییر جوامع جهان سوم چارچوب جامع و قابل قبولی عرضه کنند.

در این پژوهش به این مهم اشاره شده است که محدودیت‌های موجود در این دو دسته از نظریه‌ها موجب شده تا تحقیقات دیگری برای ارائه دیدگاه جدیدی صورت گیرد. در چارچوب جدید سعی شده است تا ساخت و سیر تحولات جوامع جهان سوم، با تکیه بر ساخت داخلی و ارتباط آن با نظام جهانی در دو سطح خرد و کلان تحلیل و هم‌چنین وسیله‌ای برای تحلیل جوامع غیر سرمایه‌داری و برخورد آنها با نظام سرمایه‌داری در دوران‌های مختلف توسعە سرمایه‌داری عرضه گردد.

* موانع داخلی اقتصادی در ایران برای توسعه

در این پژوهش آمده است از آن جایی که ایران کشوری در حال توسعه است، با موانع داخلی و خارجی در امر توسعه رو به رو است. موانع داخلی توسعه به شش دسته تقسیم شده‌اند: اقتصادی، سیاسی، فن شناختی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی.

6 دسته موانع داخلی توسعه: اقتصادی، سیاسی، فن شناختی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی

موانع داخلی اقتصادی ناشی از ساختار اقتصادی جامعۀ ایران است که چهار شاخص به شرح زیر دارد:

اول، کمبود سرمایه‌گذاری؛ اقتصاد نوین نیاز به‌سرمایه‌های کلان دارد.

دوم، توزیع نابرابر کالا و خدمات؛ این امر باعث شده در ایران افراد فرصت یکسانی در استفاده از سرمایه‌های موجود نداشته باشند. در نتیجه، باعث توسعۀ ناموزون در جامعه شده که خود یکی از موانع توسعه است.

سوم، رشد بی‌تناسب بخش خدمات؛ در ایران بخش خدمات از دیگر بخش‌های اقتصادی گسترش چشمگیری دارد. چهارم، بیکاری و فقر؛ در ایران ملاحظه می‌شود ساختار اقتصادی ایران به گونه‌ای است که نمی‌تواند همۀ افراد را در سن فعالیت و کار جذب کند. 

* موانع فنی داخلی توسعه در ایران

از نظر این پژوهش موانع فنی داخلی توسعه در ایران به چهار شکل خود را بروز داده است. در رویارویی با فناوری وارداتی، یک موقعیت فنی خاص در ایران به وجود آمده است که مشکل نخست فناوری سنتی است. با بروز تغییرات اساسی در ایران، بسیاری از صنایع سنتی با فناوری‌های قدیمی نه تنها نمی‌توانند نیاز‌های امروزین ایران را برطرف کنند، بلکه در نهایت به سد راه توسعه ایران تبدیل شده‌اند.

در ادامه این پژوهش آمده است که شاخص بعدی، فناوری سرمایه‌بر است. این نوع فناوری گر‌چه ممکن است سود‌های کلانی عاید ایران کند ولی تأثیرات جانبی آن برای نمونه دامن زدن به بیکاری باعث می‌گردد این نوع فناوری به مانع توسعه تبدیل گردد و سومین مشکل، فناوری وابسته است. صنعت ایران، چون فناوری تولیدکننده وسایل تولیدی را ندارد وابسته است؛ صنایعی که در ایران وجود دارد حداکثر صنایع تولید کننده کالا است.

چهارمین شاخص فناوری معطوف به خارج است. در ایران فناوری وارداتی بیشتر در جهت رفع نیاز‌های خارجی است تا داخلی، برای نمونه می‌توان از صنعت نفت و پتروشیمی نام برد.

دراین مقاله به این مهم اشاره شده است که جامعه برای رفع مشکلات توسعه نیاز به برنامه‌ریزی‌های علمی دارد که باید با استفاده از متخصصان، تعاون و همکاری، ارتباطات، اشتیاق و ارزیابی‌های مستمر انجام گیرد. 

* موانع اجتماعی 

این پژوهش توضیح می‌دهد که مهمترین عوامل مخدوش کننده توسعۀ داخلی ایران موانع اجتماعی هستند که در چهار بعد خود را نشان می‌دهد:

مهمترین عوامل مخدوش کننده توسعۀ داخلی ایران موانع اجتماعی هستند

• جمعیت و مهاجرت 
• وضع بهداشت و تغذیه 
• نقص نظام آموزشی
• فاصلۀ طبقاتی و بی‌عدالتی اجتماعی

* موانع فرهنگی

این پژوهش بیان می‌کند که در ایران اصلی‌ترین موانع بر سر راه توسعۀ ایران است و اگر عقب‌ماندگی توسعه وجود دارد، همین عامل باعث آن است. موانع داخلی فرهنگی در سطح گسترده به چهارشکل دیده می‌شود:

• تقدیرگرایی؛ در میان مردم است انسان تقدیرگرا باور دارد که همه حرکت‌های اجتماعی و انسانی از قبل مشخص شده است و تلاش انسان در تغییر آنها بی‌فایده است.
• تجددستیزی؛ بسیاری از مردم در ایران فکر می‌کنند که مظاهر جدید فرهنگی باعث می‌گردد که هویت خود را از دست بدهند.
• کمبود شناخت علمی؛ متاسفانه مردم در بسیاری از زمینه‌ها اهمیت کافی به شناخت علمی نمی‌دهند.
• تضاد‌های قومی؛ در بسیاری از حرکت‌های اجتماعی برای نمونه، انتخابات تضاد‌های قومی و طایفه‌ای بر فرآیند‌های عقلانی تأثیر می‌گذارد و باعث مخدوش شدن جریان توسعه می‌گردد.

*موانع زیست محیطی

 این پژوهش توضیح می‌دهد که در توسعە ایران به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

• کمبود آب کشاورزی؛ استفاده بیرویه از آبهای زیرزمینی بخش کشاورزی را با موانع رو به رو کرده است.
• خرد کردن زمین‌های کشاورزی؛ خشک کردن باغ‌ها برای مصرف ساخت و ساز جامعه را با محصولات خارجی وابسته می‌کند. 
• تخریب منابع طبیعی؛ از دشت‌ها،کوه‌ها، مراتع و جنگل‌ها، همگی استفاده بی‌رویه می‌شوند.
•  استفاده بیرویه از مواد شیمیایی در کشاورزی؛ استفاد بی‌رویه از مواد شیمیایی در کشاورزی است.

در پایان این پژوهش اینگونه جمع‌بندی می‌شود که مفهوم توسعه، پدیده چند لایه‌ای است که لایه‌های مختلف آن با یکدیگر ارتباط دارند. توسعه در سطوح سه‌گانه خرد، میانه و کلان مطرح است. جامعه‌ای توسعه‌یافته خواهد بود که در سطوح سه‌گانه، کمیت و کیفیت زندگی مردم را ارتقا دهد.