«خلّاقیت در پژوهش» به کمک مرکز تحقیقات آمد؛
در گفت‌و‌گوی تفصیلی با آنا تشریح شد؛
چرا دانشجویان از ریاضی استقبال نمی‌کنند؟/ زندگی زیبا در قلمرو پررمز و راز اعداد
استاد دانشگاه و دکتری تخصصی رشته ریاضی محض با برشمردن دلیل استقبال نکردن دانش‌آموزان و دانشجویان از رشته ریاضی عنوان کرد: ریاضیات دارای زیبایی‌های خاصی است که در الگوها، روابط عددی و هندسی قابل مشاهده بوده و این زیبایی‌ها احساس شگفتی می‌دهد.
خبرگزاری علم و فناوری آنا - لادن لنگری؛ ۲۲ اردیبهشت مصادف با تولد زنده‌یاد پرفسور مریم میرزاخانی از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان و با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان «روز جهانی زن در ریاضیات» نامگذاری شده است.
موافقت اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با نامگذاری روز تولد پروفسور مریم میرزاخانی به عنوان «روز زنان در ریاضیات» یکی از آخرین دستاورد‌های ایران در علم ریاضیات در عرصه جهانی است.
خبرنگار خبرگزاری آنا به همین مناسبت گفت‌وگویی با فاطمه اسماعیل‌زاده دکتری تخصصی رشته ریاضی محض، گرایش آنالیز هارمونیک از دانشگاه فردوسی مشهد و عضو هیئت علمی تمام‌وقت دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد ترتیب داده است. مشروح این گپ و گفت در پی می‌آید:
معیار و شاخص رشد ریاضیات در ایران
آنا: برای ایجاد انگیزه یادگیری ریاضی چه روش‌هایی را در پیش گرفته‌اید؟
اسماعیل‌زاده: از روش‌هایی که ممکن است مفید باشند عبارتند از ایجاد ارتباط با زندگی روزمره، ارائه مسائل مفهومی و جذاب، ارائه بازخورد مثبت، ارائه فعالیت‌های تعاملی و گروهی و استفاده از فناوری.
آنا: اصلی‌ترین عامل موفقیت تدریس در دروس ریاضی چیست؟
اسماعیل‌زاده: یکی از اصلی‌ترین عوامل موفقیت تدریس دردروس ریاضی، ایجاد یک محیط یادگیری محافظه‌کارانه و تشویق‌دهنده است.
ارتباط مثبت و ایجاد اعتماد به نفس: ایجاد ارتباط مثبت با دانشجویان و تشویق آنها در راستای پیشرفت می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس افراد و در نتیجه بهبود یادگیری کمک کند.
آموزش مفهومی و کاربردی: فراتر از حفظ مسائل و روش‌های حل آن، تمرکز بر درک مفاهیم اصلی و کاربرد‌های آنها در زندگی و مسائل واقعی ازجمله عوامل مؤثر در یادگیری ریاضیات است.
استفاده از تکنولوژی: بهره‌گیری از ابزار‌ها و فناوری‌های آموزشی از جمله نرم‌افزارها، ویدئوها، می‌تواند به جذاب‌تر شدن فرآیند یادگیری و توضیح مفاهیم پیچیده کمک کند.
تشویق به تفکر پیچیده و حل مسئله: ایجاد فرصت‌هایی برای حل مسائل پیچیده و تفکر خلّاقانه به تقویت مهارت‌های تفکری دانشجویان و تقویت مهارت‌های حل مسئله آنها کمک می‌کند، بنابراین با توجه به موارد فوق، محیط یادگیری پویا، تعاملی و پشتیبانی‌کننده به موفقیت تدریس در دروس ریاضی کمک زیادی خواهد کرد.
آنا: معیار و شاخص رشد ریاضیات در ایران چیست؟
اسماعیل‌زاده: در ایران، معیار‌ها و شاخص‌های مختلفی برای اندازه‌گیری رشد و پیشرفت در زمینه ریاضیات وجود دارد و این شاخص‌ها و معیار‌ها ممکن است توسط سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و سایر نهاد‌ها برای ارزیابی عملکرد و توسعه سیستم آموزشی مورد استفاده قرار گیرد. برخی از معیار‌ها و شاخص‌های مهم در این زمینه عبارتند از عملکرد دانش‌آموزان و دانشجویان در آزمون‌های استاندارد، نرخ فراگیری مفاهیم ریاضی، پیشرفت دانش‌آموزان و دانشجویان در مقایسه با سال‌های گذشته و شرکت در مسابقات و المپیاد‌های ریاضی.
آنا: چرا برخی دانش‌آموزان و دانشجویان علاقه خاصی به ریاضی نشان نمی‌دهند؟
اسماعیل‌زاده: بی‌علاقگی برخی دانش‌آموزان و دانشجویان به ریاضی به عوامل مختلفی برمی‌گردد که تجربیات منفی قبلی از جمله آن است، تجربیات منفی که دانش‌آموزان یا دانشجویان در مورد ریاضیات در گذشته داشته‌اند موجب ایجاد انگیزه منفی نسبت به این حوزه شود، به عنوان مثال، تجربه شکست در حل مسائل ریاضی، ناکامی در درک مفاهیم پیچیده یا تجربه تدریس ناکارآمد موجب ایجاد احساس ناامیدی و بی‌علاقگی به ریاضیات شود.
دلیل دیگر بی‌علاقگی دانش‌آموزان و دانشجویان به تحصیل در رشته ریاضی به روش‌های آموزش نامناسب بازمی‌گردد، استفاده از روش‌های آموزشی که به دانش‌آموزان امکان برقراری ارتباط با محتوا را نمی‌دهد یا آنها را به دیدن ریاضیات به‌عنوان یک موضوع خشک و بی‌اهمیت ترغیب می‌کند، می‌تواند موجب کاهش علاقه به ریاضیات شود.
نبود ارتباط با زندگی واقعی از دیگر دلایل اصلی گریزان شدن دانش‌آموزان و دانشجویان از رشته ریاضی است، به‌طوری که برخی دانش‌آموزان و دانشجویان ممکن است احساس کنند ریاضیات ارتباط چندانی با زندگی واقعی آنها ندارد، بنابراین انگیزه آنها برای یادگیری آن کاهش می‌یابد.
توانایی‌های شخصی دلیل دیگر است، برخی افراد احساس می‌کنند که توانایی لازم برای موفقیت در ریاضیات را ندارند و این موجب کاهش انگیزه آنها برای یادگیری این حوزه می‌شود.
فشار و استرسی که رشته ریاضی به دانشجویان و دانش‌آموزان وارد می‌کند و فشار‌های مدرسه، خانواده یا جامعه ممکن است موجب شود از ریاضیات فرار کنند و دنبال موضوعات دیگری باشند که فشار کمتری به آنها وارد می‌کند.
دلیل علاقه و اینکه چرا به ریاضیات علاقه‌مند شدم
آنا: چرا به ریاضیات علاقه‌مند شدید؟
اسماعیل‌زاده: ریاضیات چالش‌های مفهومی فراوانی ارائه می‌کند که حل آنها موجب تقویت توانایی تفکر من می‌شود و به طور کلی فرآیند تصمیم‌گیریم را بهبود می‌بخشد.
ریاضیات در حل مسائل واقعی و درک عملکرد دنیای پیرامون بسیار کاربردی بوده و علاوه بر این دارای زیبایی‌های خاصی است که در الگوها، روابط عددی و هندسی قابل مشاهده است و این زیبایی‌ها و الگوها به من احساس رضایت و شگفتی می‌دهد.
به طور کلی، ریاضیات به من امکان می‌دهد تا ذهن خود را به سوی دنیایی پر از زیبایی، الگوها و چالش‌های مفهومی رهبری کنم.
آنا: چرا رشته ریاضی در ایران مانند سابق طرفداران زیادی ندارد؟
اسماعیل‌زاده: فرهنگ آموزشی در ایران به طور کلی به سمت رشته‌های مانند پزشکی، مهندسی و علوم انسانی جذب می‌کند و ریاضیات به‌عنوان یک رشته پایه، ممکن است در مقایسه با رشته‌های دیگر جذابیت کمتری داشته باشد.
برخی افراد ممکن است تصور کنند فارغ‌التحصیلان رشته ریاضیات دسترسی کمتری به فرصت‌های شغلی دارند، در حالی که در واقعیت، مهارت‌های ریاضیاتی در بسیاری از صنایع و حوزه‌های کاری ارزشمند و قابل استفاده هستند.
مشکلاتی مانند بروز پدیده «حفظ‌‌گرایی» در آموزش ریاضیات، عدم استفاده از روش‌های آموزشی فعال و تعاملی و عدم توجه به نیاز‌های واقعی بازار کار موجب کاهش علاقه به این رشته می‌شود.
برخی افراد احساس می‌کنند برای موفقیت در ریاضیات نیاز به توانایی‌های خاصی مانند استعداد ذاتی و تفکر منطقی فراوان دارند و این باور ممکن است برخی از افراد را از ورود به این رشته منع کند.
با این وجود، ریاضیات به‌عنوان یک رشته پایه و اساسی در علوم و فناوری و حتی در زندگی روزمره همچنان ارزشمند است؛ از این رو، اهمیت ترویج و تشویق به تحصیلات در این حوزه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
آنا: چرا اسم این علم را ریاضی گذاشته‌اند؟
اسماعیل‌زاده: اصطلاح «ریاضیات» از واژه یونانی «mathēmatikētékhnē» گرفته شده که به معنی «هنر تعلیم» یا «دانش تعلیم» است و از آنجا که در طول تاریخ، ریاضیات به‌عنوان یک هنر و علم تشخیص داده شده و به وسیله استدلال و تفکر منطقی قوانین و قواعدی که جهان را احاطه می‌کند، بررسی می‌شود، نام «ریاضیات» برای این حوزه انتخاب شده است.
در دوران قدیم، ریاضیات بیشتر به‌عنوان «علم اعداد» شناخته می‌شد، اما با گذر زمان و توسعه این حوزه، شامل مفاهیم مانند هندسه، جبر، آنالیز، تئوری اعداد، هندسه تحلیلی و ... شد.
از سویی به‌دلیل وسعت و گستردگی مفاهیمی که در آن شامل می‌شود، عنوان «ریاضیات» برای این علم مناسب به نظر آمده است. به طور کلی، «ریاضیات» به‌عنوان علم تعلیم وتأمل در الگوها، استنتاجات و ارتباطات بین مفاهیم مختلف شناخته شده و نامگذاری شده است.
آنا: چقدر به تاریخچه زندگی ریاضیدانان دنیا مراجعه می‌کنید؟
اسماعیل‌زاده: با توجه به پیشرفت تکنولوژی، امروزه پادکست‌ها برای مطالعه زندگی ریاضیدان‌های مشهور بسیار مفید بوده و برای من نیز گوش دادن به داستان زندگی این افراد بسیار جذاب است.
رابطه بین ریاضی و زندگی
آنا: با نظرسنجی‌های انجام گرفته شما یکی از استادان محبوب بین دانشجویان هستید، تعامل‌تان با دانشجویان چگونه است و این محبوبیت چگونه به‌دست آمده است؟
اسماعیل‌زاده: محبوبیت یک استاد ممکن است به دلیل عوامل زیر باشد: نخست توانایی آموزشی: استادی که توانایی خوبی در انتقال مطالب و مفاهیم را داشته باشد و بتواند موضوعات پیچیده را به شیو‌ه‌ای ساده و قابل درک برای دانشجویان توضیح دهد، معمولاً توانایی بالقوه برای جلب توجه و محبوبیت میان دانشجویان را دارد.
تعامل فعال: استادی که به دانشجویان فرصت‌های زیادی برای مشارکت در کلاس فراهم کند و از سؤالات و نظر آنها استقبال کند، ممکن است توانایی بیشتری در برقراری ارتباط و ایجاد محبوبیت داشته باشد.
پشتیبانی و راهنمایی: استادی که به دانشجویان خود پشتیبانی و راهنمایی کافی ارائه کرده و به آنها اجازه دهد تا به شیوه‌های مختلف به موضوعات مورد نظر بپردازند، معمولاً به‌عنوان یک استاد محبوب شناخته می‌شود.
توجه به نیاز دانشجویان: استادی که به نیاز‌ها و مشکلات دانشجویان توجه کند و تلاش کند راه‌حل‌هایی برای رفع این مشکلات ارائه کند، احتمالاً به‌عنوان یک استاد محبوب شناخته می‌شود.
آنا: برای ایجاد علاقه دانشجویان به مباحث مختلف ریاضی چه روش‌هایی را در پیش می‌گیرید؟
اسماعیل‌زاده: ارتباط مباحث ریاضی با مسائل واقعی و کاربردی در زندگی روزمره می‌تواند علاقه دانشجویان را به این موضوعات افزایش دهد.
استفاده از روش‌های آموزشی فعال مانند حل مسئله‌های عملی، گروهی، بحث و تبادل‌نظر، استفاده از فیلم‌ها و شبیه‌سازی‌ها به دانشجویان کمک می‌کند تا مباحث ریاضی را به طور فعال‌تر و باانگیزه‌تری مطالعه کنند. استفاده از مثال‌ها و مسائل جذاب و مرتبط با زندگی روزمره به دانشجویان کمک می‌کند تا بهتر مفاهیم را درک کنند و به ریاضی علاقه‌مند شوند.
تشویق دانشجویان به استفاده از خلّاقیت و انعطاف در حل مسائل ریاضی و ارائه روش‌های جدید برای حل مسائل علاقه دانشجویان را به موضوعات ریاضی تقویت می‌کند، همچنین تأکید بر ارتباط و انسجام مفاهیم ریاضی و نشان دادن چگونگی ارتباط بین مباحث مختلف به دانشجویان کمک می‌کند تا مباحث ریاضی را به‌طور کلی‌تر و با ارتباط بیشتری درک کنند.
آنا: خاطره‌ای از کلاس‌های درستان دارید که جذاب باشد؟
اسماعیل‌زاده: هنگام کار در گروه، هرکس ایده‌های خود را ارائه می‌داد و ما برای پیدا کردن راه‌حل بهتر و کارآمد تلاش می‌کردیم. بودن در معرض این تجربه و ارائه راه‌حل‌های مختلف توسط اعضای گروه، موجب شد تا با همکاری، تفکر خلّاقانه و ارتباط مؤثر با یکدیگر به یک راه‌حل کامل و بهینه برای مسئله برسیم.
احساس موفقیت و رضایت از این تجربه، نه‌تنها از دیدگاه ریاضیاتی، بلکه به‌لحاظ تیمی و ارتباطاتی نیز بسیار ارزشمند بود.
این تجربه به ما نشان داد که با همکاری و تلاش مشترک می‌توانیم به راه‌حل‌های بهتر و خلّاقانه‌تری برای مسائل ریاضیاتی برسیم.
آنا: رابطه بین ریاضی و زندگی چیست؟
اسماعیل‌زاده: به طور کلی، ریاضیات به‌عنوان یک ابزار عملی و یک زبان جهانی، تأثیر بسزایی در زندگی ما دارد ومی‌تواند به ما کمک کند تا بهتر و هوشمندانه‌تر با مواجهه با چالش‌ها و فرصت‌های زندگی روبه‌رو شویم.
آنا: زمان تدریس دانشجویانی داشته‌اید که با پرسیدن سؤالات سطح بالا شما و کلاس را به چالش بکشند و استقبال از این دانشجویان چگونه بوده است؟
اسماعیل‌زاده: بله بوده؛ با توجه به اینکه پرسش‌های سطح بالا معمولاً به توانایی‌ها و دانش عمیق دانشجو اشاره دارد، استقبال ازاین دانشجویان بسیار مثبت بوده و اغلب این پرسش‌ها به دیگر دانشجویان نیز انگیزه می‌دهد تا در تفکرات عمیق‌تر و پژوهش‌های بیشتر درباره مسئله‌های ریاضیاتی شرکت کنند.
همچنین این سؤالات موجب می‌شود که به‌عنوان استاد به دیدگاه‌های جدیدی درباره موضوع مورد بحث برسم و از توجه و ارزیابی دقیق‌تری نسبت به مسائل پیچیده‌تر برخوردار شوم، بنابراین استقبال از دانشجویانی که با سؤالات سطح بالا کلاس را به چالش می‌کشانند، همواره مثبت و سازنده بوده است.
به آینده ریاضی در ایران امیدوارم
آنا: رشته ریاضی چه آینده‌ای در ایران خواهد داشت؟
اسماعیل‌زاده: دانش‌آموزان و دانشجویان ایرانی در رقابت‌های بین‌المللی ریاضی و علوم مرتبط به‌طور متوسط دارای عملکرد بسیار خوبی هستند و به تعداد زیادی از مدال‌ها و جوایز دست یافته‌اند.
وجود دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی معتبر در ایران که دارای رشته‌های ریاضی قوی هستند، موجب توسعه و پیشرفت این حوزه می‌شود، اما با وجود این موارد مثبت، همچنان چالش‌هایی مانند کمبود منابع، نیاز به توسعه روش‌های آموزشی مؤثر و فراهم نکردن شرایط کافی برای توسعه تحقیقات ریاضی وجود دارد.
در آینده، رشته ریاضی در ایران احتمالاً به‌دلیل اهمیت افزایشی که به علوم می‌دهد، همچنان مورد توجه قرار خواهد گرفت و با پیشرفت فناوری و نیاز روزافزون به تخصص‌های ریاضی در صنایع مختلف مانند فناوری اطلاعات، اقتصاد، علوم زیستی و ...، تخصص‌های مختلف ریاضی همچنان ارزشمند و جذاب خواهند بود، اما این مسیر پیشرفت نیازمند توجه به ارتقای زیرساخت‌ها، توسعه منابع انسانی و توجه به نیاز‌های بازارکار است.
آنا: برای توسعه علم ریاضی نیاز به چه زیرساخت‌های فکری و فرهنگی داریم و آیا به اهمیت ریاضیات در سطوح مختلف جامعه پی برده‌ایم؟
اسماعیل‌زاده: برای توسعه ریاضیات و ترویج فرهنگ ریاضیاتی در جامعه، نیاز به زیرساخت‌های فکری و فرهنگی متناسب با اهداف موردنظر وجود دارد.
ریاضیات به‌عنوان یک ابزار قدرتمند برای تحلیل و حل مسائل در بسیاری از زمینه‌ها مورد توجه قرار گرفته، اما هنوز نیاز به افزایش آگاهی عمومی در جامعه ازاهمیت و کاربرد‌های ریاضیات وجود دارد. افراد باید به مرور زمان به این نکته پی ببرند که ریاضیات نه تنها یک موضوع تئوریک است، بلکه به طور فزاینده در زندگی روزمره، فناوری، علوم طبیعی، اقتصاد، وبسیاری دیگر از زمینه‌ها نقش بسزایی دارد.
آنا: بین واژه‌های زیر نخستین چیزی که به ذهن‌تان می‌رسد را بیان کنید.
مریم میرزاخانی: نابغه ریاضی
دانشجو: تحصیل و یادگیری
کتاب: دانش، آموزش و دنیای جدید
استاد: آموزش، رهنمود، و مرجع دانش
خدا: ایمان، احساس ارتباط و بخشندگی
دکتر اسماعیل‌زاده: استاد ریاضی
زیباترین فصل: بهار و طبیعت زیبا
ریاضی: منطق، الگوها و حل مسائل
بهترین رنگ: آبی
بهترین حس: شادی
آنا: و سخن پایانی ...
اسماعیل‌زاده: با ارزیابی و بررسی نیاز‌های جامعه به ریاضیات، اهمیت این علم در زندگی روزمره و پیشرفت علمی و فناورانه را بیش از پیش حس می‌کنم. همچنین، ترویج فرهنگ ریاضی و توسعه مهارت‌های ریاضی در جامعه به بهبود کیفیت زندگی و توسعه پایدار کمک می‌کند.
با اتکا به دانش و تجربه خواهمی توانست به دستاورد‌های بزرگی درزمینه ریاضیات دست یابیم، بنابراین تشویق به یادگیری و پرورش استعداد‌های ریاضی، و ترویج فرهنگ مثبت نسبت به این علم از جمله وظایف ماست.
به امید جامعه‌ای با افرادی مسلط به مهارت‌های ریاضی وتوانمند در حل مسائل پیچیده، داشتن جامعه‌ای پویا و پیشرفته.
انتهای پیام/
دایرةالمعارف دانشبنیانها ۹۶؛
