اخلاق شهروندی و زندگی اجتماعی مبتنی بر مردم داری در منطقه سیستان

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، منطقه مرزی سیستان یکی از حوزه‌های جغرافیایی کشور است که از جنبه‌های متفاوتی اجتماعیی دارای شرایطی کاملا ویژه است. این ناحیه با جمعیتی بالغ بر ۶۰۰ هزار نفر در شمال استان سیستان و بلوچستان واقع شده است.

هر جامعه و سکونت‌گاهی در کنار ساخت فضا‌ها و کالبد، نیازمند برقراری و استقرار و پایدار سازی روابط معقول اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی میان شهروندان است.

فرضعلی سالاری سردری ( مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه جغرافیا، برنامه ریزی و توسعه منطقه‌ای) و صفیه میری در مقاله‌ای با عنوان «اخلاق شهروندی و زندگی اجتماعی مبتنی بر مردم داری در منطقه سیستان» به بررسی وضعیت اخلاقی اجتماعی مردم این منطقه پرداخته‌اند.

سوال اصلی این پژوهش مبتنی بر این ایده است که آیا پارامتر‌ها و مولفه‌های اجتماعی منطقه سیستان نقش مؤثری در اخلاق مداری شهروندی در این منطقه دارد؟ پژوهش از نوع کیفی و مبتنی بر روش توصیفی – تحلیلی است که با استفاده از مشاهده رفتار جمعیتی و مصاحبه (تحلیل داستان زندگی) نگارش شده است.

در این مقاله آمده است: به طور معمول ریشه بسیاری از بحران‌های بزرگ و زنجیره‌ای اجتماعی را باید در عدم اخلاق مداری در جامعه و ضعف فرهنگ بومی و محله‌ای در زندگی روزانه دانست.

* زندگی جمعی مبتنی بر اخلاق

به طور معمول ریشه بسیاری از بحران‌های بزرگ و زنجیره‌ای اجتماعی را باید در عدم اخلاق مداری در جامعه و ضعف فرهنگ بومی و محله‌ای در زندگی روزانه دانست

سالاری و میری در این پژوهش با اشاره به این موضوع که رشد جوامع پر تراکم و فشرده، مشکلات گسترده‌ای را به وجود آورده است به این موضوع اشاره می‌کنند که امروزه یکی از کارآمدترین ساز و کار‌های مدیریت جامعه و زندگی اجتماعی برای رسیدن به مناسبات اجتماعی مطلوب و کاهش هزینه‌های وارده بر جامعه توجه و برنامه ریزی برای ارتقای فرهنگ و اخلاق زندگی جمعی در بین شهروندان است.

از نظر این پژوهشگران زندگی جمعی مبتنی بر اخلاق از مهمترین مباحثی است که توجه جدی به آن می‌تواند پایه‌های توسعه ایران مدرن و اسلامی را بنا کند، در این راستا با در نظر گرفتن تغییرات در شکل و انواع درگیری و نا امنی منطقه شرق کشور توجه به فرهنگ و اخلاق در امر زندگی اجتماعی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

آنها معتقدند ابزاری که به وسیله آن می‌توان توسعه پایدار فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را به وجود آورد شامل نهاد‌های غیر دولتی و مردم نهاد (بسیج، معتمدین، هیت‌های مذهبی) به عنوان کارگزاران محلی هستند که به بهبود مناسبات اجتماعی شهروندان کمک می‌کند.

* شاخص‌های اجتماعی سرزمین افسانه ساز کهن منطقه سیستان

ابزاری که به وسیله آن می‌توان توسعه پایدار فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را به وجود آورد شامل نهاد‌های غیر دولتی و مردم نهاد (بسیج، معتمدین، هیت‌های مذهبی) به عنوان کارگزاران محلی هستند که به بهبود مناسبات اجتماعی شهروندان کمک می‌کند

سالاری و میری بر این عقیده هستند که از نظر فرهنگی جامعه خوب و مطلوب علاوه بر مدیریت شایسته و کارآمد نیازمند شهروندانی آگاه دارد، بنابراین مدیریت اجتماعی بایستی برای آگاه سازی عمومی و ایجاد و ارتقای فرهنگ زندگی جمعی، گسترش شهروند مداری و آموزش شهروندان در زمینه‌های مختلف، کارکرد و فعالیت فرهنگی داشته باشد.

سالاری و میری در این مقاله نخست به تشریح و تبیین فرهنگ، مبانی نظام اخلاقی، اخلاق از دیدگاه قرآن کریم، نقش اخلاق در زندگی و تمدن انسان‌ها، نقش اخلاق در زندگی، اخلاق و آداب معاشرت اجتماعی، زندگی اجتماعی و اخلاق شهروندی و جایگاه موارد مطرح شده و تحلیل شاخص‌های اجتماعی سرزمین افسانه ساز کهن منطقه سیستان و سپس نقش‌های محوری سنت، آداب و آیین مردم داری نظیر قضاوت در سیستان، خونبندی (صلح)، حشر، شال (shal)، مراسم «پرسه»، بیجاری، مجلس داری، خرد ورزی سیستانی و... در تغییرات فرهنگی، آموزش زندگی جمعی شهروندان، پیوست فرهنگی و مشارکت شهروندان در راستای ارتقاء فرهنگ و اخلاق شهرنشینی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته شده است.

* اخلاق «مردم داری» در فرایند برنامه‌ریزی توسعه اجتماع محور منطقه سیستان

نتایج پژوهش بیانگر این نکته است که به کارگیری فرایند مشکل گشایی اخلاق «مردم داری» در فرایند برنامه‌ریزی توسعه اجتماع محور منطقه سیستان دستاورد‌های مثبتی دارد. سرمایه فرهنگی و هویت اجتماعی و قومی منطقه سیستان با در نظر گرفتن شاخص‌های سرمایه‌های اجتماعی جاری در منطقه اساس زندگی اجتماعی در راستای اشتراک الگویی زندگی اجتماعی است.

از نظر پژوهشگران این پژوهش نقش و جایگاه معتمدین، بزرگان، ریش سفیدان و سران طوایف قوم سیستان در همگرایی و هم‌پیوندی محلی، منطقه‌ای و ملی، ماندگار نمودن احترام به معتمدین و هویت قومی بر اساس شاخص جمع محوری و اصل اساسی احترام به نظر جمع و مشورت و احترام به بزرگان قوم و طایفه در زندگی امروزی ضروری است.

از نظر سالاری و میری هویت قومی و اجتماعی، نقش ادب دینی، احترام گذاشتن به معتمدین و بزرگان اقوام، طایفه داری و مردم داری، ارتباط اقوام با یکدیگر و همچنین ارتباط بزرگان و معتمدین اقوام با یک دیگر ریسمان اتحاد و انسجام اقوام و اخلاق مداری اجتماعی و شهروندی مبتنی بر سرمایه اجتماعی و شاخص‌های آن در منطقه سیستان است.

در جمع بندی مقاله آمده است: مدیریت اسلامی مبتی بر رویکرد و اصل مردم‌داری و معیار‌های آن به عنوان الگوی جاودانه بسیاری از مناقشات، سوء تفاهمات، اختلافات و آسیب‌ها و چالش‌های کمی و کیفی ارتباط اجتماعی حل و فصل می‌نماید و در واقع این الگو راهبردی از نمایان شدن زندگی پیامبر اکرم و امامان معصوم (ع) در زندگی اجتماعی است و جامعه و زندگی جمعی و فردی را به پایداری، سالم سازی جوامع، هدایت و دستیابی به موفقیت میسر می‌نماید.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که دستاورد‌های مثبت مدیریت مردم داری نظیر حل درگیری‌های اجتماعی، برقراری ازدواج آسان، پایداری سازی ارتباط اقوام و صله رحم، حل مشکلات مالی و استقرار فرهنگی برای زندگی بهتر درکنار یکدیگر و یک احساس مشترک برای یک جامعه شامل می‌گردد. نظام معتمدی همکار و مکمل مناسبی برای نهاد‌های دولتی در راستای تقویت بهبود زندگی اجتماعی در منطقه سیستان است.