در آرشیو ملی چه می‌گذرد؟/ گزارشی از مرمت و نگهداری از اسناد ملی + تصاویر

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، بازدید خبرنگاران و عکاسان برای اولین بار از مخازن آرشیو ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، صبح امروز –سه‌شنبه 11 خردادماه- محقق شد و اهالی رسانه از نزدیک با مراحل مختلف مرمت و نگهداری از اسناد تاریخی موجود در این سازمان آشنا شدند.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی پیرو سیاست‌ها و وظایف خود، سالانه اقدام به جمع‌آوری و خرید اسناد تاریخی تازه‌ای می‌کند؛ اسنادی که یا به سازمان امانت و اهدا، و یا به همت این سازمان، خریداری می‌شوند. برای اینکه ماندگاری این اسناد در مخازن سازمان، تضمین شود، هر سند تازه رسیده‌ای باید مراحل مشخصی را طی کند و در صورت نیاز، ترمیم شود. در ادامه مطابق با مراحل بازدید، مروری خواهیم داشت بر آنچه در چرخه مرمت و نگهداری اسناد ملی اتفاق می‌افتد.

اسناد وارد شده به سازمان، در ابتدا باید مورد آزمایش قرار بگیرند تا عوامل آسیب‌رسانی که در خود دارند، از بین برده‌شوند. برای این کار، تمام اسناد در ابتدای چرخه نگهداری در آرشیو ملی، به آزمایشگاه بیولوژیک می‌روند و کارشناسان این آزمایشگاه، با آزمایش‌های متعدد احتمال وجود هرگونه باکتری، قارچ و حشرات آسیب‌رسان به آثار را ارزیابی می‌کنند. این کار گاه با کشت باکتری‌ها و قارچ‌ها ادامه پیدا می‌کند و اگر در نهایت، وجود عوامل آسیب‌رسان تایید شد، اسناد به بخش ضد عفونی انتقال پیدا می‌کنند. در بخش ضدعفونی، اسناد به مواد خاصی آغشته می‌شوند 72 ساعت در فضایی مخصوص، قرنطینه می‌شوند. به این ترتیب اسناد، پاکسازی شده و به ادامه چرخه مرمت و نگهداری بازگردانده می‌شوند.

آزمایشگاه شیمی، یکی دیگر از بخش‌های این چرخه به شمار می‌آید. در این بخش، کارشناسان دو مسئولیت اصلی دارند؛ نخست اینکه با محلول‌های مخصوص، لکه‌های حاصل از زنگ آهن، فضولات حیوانات و ... را حد‌الامکان از روی اسناد پاک کنند و دیگر اینکه با آغشته کردن اسناد به محلولی قلیایی، مانع از فعالیت اسیدی اجزاء کاغذ که منجر به زرد و شکننده شدن آن می‌شود، بشوند. از آنجایی که کار با محصولات شیمیایی می‌تواند برای کارکنان این بخش آسیب‌زا باشد، بخشی از کار در محفظه ایزوله انجام می‌شود. مضاف بر اینکه اگر اسناد پیش‌تر ترمیم شده باشند، نیاز است که مرمت‌های قبلی با دقت، پاکسازی شوند.

از میان اسناد وارده، آن‌ها که نیاز به ترمیم دارند، به بخش مرمت برده می‌شوند. در این بخش، کارشناسان با دقت و ریز‌بینی، صدماتی که به برگه‌ها و کاغذها وارد شده، ترمیم می‌کنند. به عنوان مثال بخش‌هایی که پاره و یا توسط آفت (حشراتی که به کرم کتاب معروف‌اند و یا موش) خورده شده‌اند، با کاغذی سبک (3 گرمی) به نام «تیشو» قالب‌گیری و پُر می‌شوند. همچنین وصل کردن تکه‌های جدا شده نیز در این بخش انجام می‌شود.

بعد از اینکه کارشناسان سازمان اسناد در آرشیو ملی، اسناد وارده را به وضعیتی ثابت و قابل نگهداری رساندند، دیگر وقت انتقال اسناد و آثار به مخازن است؛ مخازنی که معمولا در موزه‌ها و آرشیو‌ها، در طبقات زیرین (زیرزمین) ساخته می‌شوند تا شرایط نگهداری، مهیا تر باشد. بازدید از مخازن در طبقه 3-، با رعایت اصول مشخص، با بازدید از مخزن نگهداری از نقاشی‌ها و طراحی‌ها ادامه پیدا کرد. در این بخش، آثاری همچون نقشه‌های قدیمی از ایران و اروپا، نقاشی‌هایی از دوره‌های قاجار (نظیر تصویری از همسر ناصرالدین‌شاه)، تهذیب‌ها و خوشنویسی‌ها و بوم‌های نقاشی متعددی نگهداری می‌شوند. بخشی از این آثار، به آرشیو ملی هدیه شده‌اند؛ نظیر تابلوی گلدوزی‌ای که ساخته دست پروین اعتصامی است و به همراه نقاشی‌هایی دیگر از جمله تصویر پروین، با امضای مهری اعتصامی (خواهر پروین) اهدا شده است.

مخازن باید شرایط خاصی برای نگهداری آثار داشته باشند. مثلا دمای مخازن همیشه بین 18 تا 24 درجه سانتی‌گراد نگه داشته می‌شود و رطوبت نیز معمولا 56 درصد است. همچنین آثار نباید در معرض نور مستقیم قرار بگیرند؛ به همین خاطر روی تابلو‌ها با شیشه‌های ضد یو‌وی پوشانده شده و معمولا چراغ‌ها در طول روز و هفته، خاموش‌اند. تهویه هوا، توام با فیلترهای مخصوص انجام می‌شود و سیستم اطفای حریق، در صورت بروز آتش‌سوزی، به جای آب، با کپسول‌های دی‌اکسید کربن فعال می‌شود زیرا پاشیده شدن آب، به اسناد و آثار صدمه خواهد زد. بنابراین در چنین شرایطی، ابتدا کارکنان از مخازن خارج می‌شوند و سپس فضای مشکوک به خطر با دی‌اکسید کربن پُر می‌شود.

یکی دیگر از بخش‌های مخزن آرشیو ملی، به نگهداری از تمبرهای قدیمی اختصاص دارد؛ بخشی که آثار آن در سال 90 از سوی وزارت دارایی، به آرشیو ملی واگذار شده. کشوهای این بخش، از تمبرهای برش نخورده‌ای پر شده‌اند که مراحل تصویب و تایید مسئولان را نشان می‌دهند، آنچنانکه امضای مدیران و مسئولان مختلف، زیر این برگه‌های بزرگ، دیده می‌شود.

بخش دیگری از آرشیو ملی، مخزنی ویژه است که با در گاو‌صندوقی از راهرو جدا می‌شود. در این بخش، 991 آلبوم و 150 هزار سند از دوره قاجار و قبل از قاجار نگهداری می‌شود؛ اسنادی که اسناد حکومتی، فرامین، خراج‌نامه‌ها، گزارش هزینه‌ دستگاه‌های دولتی، عقدنامه‌ها و وقف‌نامه‌ها را شامل می‌شوند.

عباس فاتحی –مدیرکل اطلاع‌رسانی آرشیو ملی- در این بخش، توماری را در معرض بازدید خبرنگاران و عکاسان قرار داد که 7 متر طول داشت و در واقع به حکمی بود به زبان عربی از سوی حکومت عثمانی به حاکم تبریز؛ در دوره‌ای که تبریز توسط حاکم عثمانی اداره می‌شد و با لشکر کشی شاه عباس صفوی، باز پس‌گرفته می‌شود.

آخرین مرحله از بازدید، به بازدید از تالار پژوهش اختصاص یافت. در این تالار، پژوهشگران بعد از یافتن سند مورد نظر خود در سیستم‌هایی که از برنامه جامع رسا، می‌توانند تصویر سند مورد نظر خود را در سیستم‌های کامپیوتری، ببیند و بررسی کند. این تالار برای آن تعبیه شده که امکان ورود به مخازن برای بازدیدکنندگان وجود ندارد و پژوهشگران تنها می‌توانند تصاویر اسناد را ببینند.