علمی-تخیلی؛ آینه‌ای رو به آینده

خبرگزاری علم و فناوری آنا،‌ نوید فرخی؛ ژانر علمی-تخیلی جایی است که علم و هنر با هم تلاقی پیدا می‌کنند و خلاقیت و منطق در کنار هم قرار می‌گیرند. این دو قلمرو به ظاهر متضاد در اینجا با هم همکاری می‌کنند تا آثاری نوآورانه و قابل تأمل خلق کنند. ژانر علمی-تخیلی در طول عمر کوتاه خود همواره مرزهای تخیل را جابه‌جا کرده و بشر را تشویق کرده تا در مورد آینده به تفکر بنشیند. این ژانر نوعی حدس و گمانه در مورد آینده بالقوه و پیامدهای فناوری‌های نوظهور است و به همین سبب آن را زیرشاخه‌ای از ادبیات گمانه‌زن قرار می‌دهند.

به طور کلی هنر به ما امکان می‌دهد احساسات و ایده‌ها و مفاهیم را به صورت انتزاعی بیان کنیم. هنرمندان از طریق نقاشی، موسیقی و ادبیات و... دیدگاه‌های منحصر به فرد خود را در رابطه با دنیای اطراف خود ابراز می‌کنند. علم از سوی دیگر به دنبال درک جهان طبیعی از طریق مشاهده، آزمایش و استدلال منطقی است. هدف آن کشف حقایق در مورد عالم و گسترش دانش به واسطه مطالعه و تحلیل سیستماتیک است. وقتی هنر و علم ادغام می‌شوند، قلمرو جدیدی از امکانات پدیدار می‌شود.

داستان‌های علمی-تخیلی در هسته خود، پرسشی کلیدی دارند و  آن پرسش «چه می‌شد اگر» است. چه می‌شد اگر می‌توانستیم سریع‌تر از نور سفر کنیم؟ چه می‌شد اگر بتوانیم ذهن‌مان را در کامپیوتر بارگذاری کنیم؟  چه می‌شد اگر همین فردا فرازمینی‌ها به ما سر بزنند؟ این سوالات جدای جنبه خیالی ماجرا، ما را ترغیب می‌کنند که به طور انتقادی در مورد مسیر فناوری فکر کنیم.

داستان‌های علمی-تخیلی در هسته خود، پرسشی کلیدی دارند و  آن پرسش «چه می‌شد اگر» است. چه می‌شد اگر می‌توانستیم سریع‌تر از نور سفر کنیم؟ چه می‌شد اگر بتوانیم ذهن‌مان را در کامپیوتر بارگذاری کنیم؟

یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های داستان علمی-تخیلی، پیش‌بینی فناوری‌های آینده است. به عنوان مثال مفهوم دستگاه‌های ارتباط ازراه‌دور در گذشته نه چندان دور خیالی تلقی می‌شد، اما اکنون بخشی اساسی از زندگی روزمره ما را تشکیل می‌دهند.  ماهیت نظری داستان‌های علمی-تخیلی نیز حس شگفتی و کنجکاوی را در انسان برمی انگیزد.  بسیاری از دانشمندان و فناوران داستان‌های علمی-تخیلی را الهام بخش حرفه خود می‌خوانند. به عنوان مثال، مفهوم تلفن همراه با الهام از ارتباطات سریال "پیشتازان فضا" ساخته شده است. مارتین کوپر که رهبری تیم سازنده اولین تلفن همراه موتورولا را بر عهده داشت، از این مجموعه علمی-تخیلی الهام گرفته بود.  

ژانر علمی-تخیلی همچنین ما را به چالش می‌کشد تا عواقب این فناوری‌ها را نیز در نظر بگیریم. همواره با پیشرفت‌های تازه، مسئولیت‌های تازه نیز پدید می‌آید. این ژانر نور چراغ خود را به آینده‌های بالقوه دیستوپیایی که می‌تواند ناشی از پیشرفت‌های کنترل‌نشده فناوری باشد، می‌تاباند. به عنوان مثال بسیاری از داستان‌های این ژانر به تأثیرات بالقوه هوش مصنوعی و روباتیک بر بشریت می‌پردازند. این ژانر اغلب منعکس‌کننده نگرانی‌ها و امیدهای هر نسلی است. بسیاری از داستان‌های علمی-تخیلی در طول عصر رقابت فضایی، بر اکتشاف و امکانات سفر بین سیاره‌ای تمرکز داشتند. امروزه نیز به همین منوال مسائلی مانند تغییرات آب‌وهوایی، حریم خصوصی، اخلاق هوش مصنوعی و... فکر و ذهن افراد را درگیر خود ساخته است و شاهد هستیم که این مضامین به طور فزاینده‌ای در داستان‌های علمی-تخیلی رایج شده‌اند. این ژانر کمک می‌کند پیامدهای بالقوه انتخاب‌هایمان را در حوزه علم و فناوری ببینیم و نوعی آزمایش شبیه‌سازی‌شده را برای تست‌وخطای ایده‌هایمان فراهم می‌سازد.

رابطه بین این ژانر هنری و علم‌وفناوری پیچیده و چندوجهی است. آثار علمی-تخیلی در قامت منبعی الهام‌بخش، بستری را برای گمانه‌زنی آینده و ایجاد مطالبات عمومی فراهم می‌کند و زنگ خطری را در مورد عواقب فناوری به صدا درمی‌آورد. علمی-تخیلی بسیار فراتر از یک گونه ادبی و هنری صرفاً سرگرم‌کننده است. از آنجایی که ما امروز در آستانه انقلاب صنعتی چهارم و تغییرات مهم فناوری هستیم، نیاز به داستان‌هایی از این دست بیش از هر زمان دیگری حس می‌شود و داستان علمی-تخیلی بخشی جدایی‌ناپذیر از سفر جمعی ما به آینده خواهد بود.