نظریات جرم شناختی در حیطه جرایم در شبکه‌های اجتماعی

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا ـ داود حسنلو، کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی: در حال حاضر پیشرفت‌های تکنولوژی به ویژه فن‌آوری‌های ارتباطی حوزه دیجیتال، توانسته است از مرز‌های جغرافیایی بگذرد و سرعت و دامنه خود را افزایش دهد. به نحوی که افراد با سرعت باورنکردنی می‌توانند با هم در نقاط مختلف جهان ارتباط برقرار کنند و به عبارتی مرز‌ها را بی معنا ساخته و جهان را به دهکده‌ای کوچک مبدل سازند.

این فناوری‌ها توانسته‌اند نوعی رسانه اجتماعی را ایجاد کنند که خود قادر است بستری مناسب برای تغییر و تحولات اجتماعی تلقی شود. خصوصیات تعاملی و اشتراک گذاری شبکه‌های اجتماعی، عرصه جدیدی را در خصوص کنشگری ایجاد کرده است که زمینه را برای ایجاد نمودن فضایی جدید و نو تحت عنوان فضای سایبر فراهم نموده است. با وجود این که زمان زیادی از قدمت شبکه‌های اجتماعی نمی‌گذرد، اما توانسته‌اند در بین مردم محبوبیت زیادی را خلق کنند و استفاده مشترک از فناوری‌های موجود و این شبکه‌های اجتماعی موجب ایجاد جامعه آنلاینی گردیده است که افراد به آسانی و با سرعت قابل توجه در آن با هم در ارتباط هستند.

شبکه‌هایی که اجتماعاتی را برای اشخاصی که به مسائل و علایق دیگران توجه می‌نمایند، فراهم می‌سازد. کاربران پروفایل‌هایی را از طریق داده ها، عکس‌ها و سایر اطلاعات برای خود ایجاد کرده و قادر هستند از راه‌های گوناگون مانند صدا، چت، ویدئو کنفرانس و... با هم ارتباط برقرار نمایند. در حال حاضرهزاران شبکه اجتماعی فعال هستند که هر یک بر اساس موضوع خاصی راه اندازه گردیده‌اند و هر یک میلیون‌ها کاربر را جذب خود نموده‌اند.

این شبکه‌ها در سال‌های اخیر در زندگی آنلاین و آفلاین کاربران خود به اندازه‌ای تاثیرگذار بوده‌اند که اشکال ارتباطات اجتماعی نیز از این رسانه‌های جدید تاثیر گرفته‌اند. علاوه بر رویه جامعه پذیری افراد در شبکه‌های اجتماعی، شواهد نشان می‌دهد که به موازات افزایش فعالیت‌ها و ارتباطات در شبکه‌های اجتماعی، بخشی از بزهکاران نیز فعالیت‌های مجرمانه خود را به شبکه‌های مذکور منتقل نموده یا از رهگذر این فضا اقدام به ارتکاب جرم می‌نمایند؛ به این صورت که با ظهور فضای مجازی از جمله شبکه‌های اجتماعی در حقیقت از یک طرف، فرصت‌ها و مسیر‌های جدیدی برای انجام اعمال مجرمانه متعارف و کلاسیک دنیای حقیقی و از طرف دیگر، انواع بزهکاری نوین مرتبط با شرایط وماهیت محیط مجازی، پیدا کرده‌اند.

به واقع با روی کارآمدن شکل جدیدی از فناوری اطلاعات، یعنی شبکه‌های اجتماعی؛ جوامع بشری بیش از پیش رنگ مجازی یافته به نحوی که حتی در مدارس نیز کودکان با این قبیل شبکه‌ها آشنا می‌شوند. در این شبکه‌ها علاوه بر مزایایی که دارند بعضا شاهد جرایمی می‌توان بود که در محدوده این شبکه‌ها روی داده است. این جرایم محدود نیستند و با توجه به سیاست کیفری کشور‌ها و رویکرد سیاست تقنینی آنان به انواع مختلفی تقسیم می‌شود و البته کشور‌ها سیاست‌های شکلی و رویکرد‌های سیاست جنایی اجرایی متعددی در باب آنها مدنظر قرار می‌دهند.

ضمنا این شبکه‌ها برای راه دادن بزهکاران به درون خود، عدم تخصص و آگاهی کاربران، خطر بزه دیدگی را حتی برای بزرگسالان برقرار می‌نمایند. همین موارد موجب توجه علم جرم شناسی به سوی این شبکه‌های اجتماعی گردیده است و نظریاتی در این باره مطرح شده است که به قرار ذیل هستند:

-نظریه زیرفرهنگی

تعریف زیرفرهنگ از یک نگاه گسترده‌تر شامل هر گروهی با داشتن ارزش، هنجار، سنت و آدابی می‌گردد که آنان را از فرهنگ تسلط جدا نموده است. به واقع چارچوب کاری زیرفرهنگی جنبه‌های با اهمیتی را برای توضیح چگونگی ارزش‌ها و ایده‌های حمایت گردیده به وسیله اعضای یک گروه که روی رفتار اعضاء تاثیر می‌گذارد، فراهم می‌آورد.

-نظریه یادگیری اجتماعی

نظریه یادگیری اجتماعی یکی از رایج‌ترین نظریات جرم شناسی شده است و تقربیا قویترین حمایت تجربی را به سود خود در توضیح گروه وسیعی از رفتار‌ها دریافت کرده است. این نظریه به طور ویژه با ارتباط جمعی در رابطه است. این نظریه بر این اساس است که فرد از طریق مطالعه و مشاهده نمونه‌های رسانه‌ای مانند شبکه‌های اجتماعی، رفتار‌های مناسب را یاد گرفته و می‌فهمد که کدام گروه از رفتار‌ها پاداش و کدام مستحق کیفر هستند. از این طریق مخاطبان در تلاش هستند در زندگی واقعی پاداش بگیرند و لذا به تقلید نمودن و الگوبرداری از نمونه‌های رسانه‌ای مانند شبکه‌های اجتماعی مشغول می‌شوند.

-نظریه عمومی فشار و جرایم اینترنتی

فشار‌هایی که از طرف شبکه‌های اجتماعی بر افراد بار می‌شود بعضا منجر به انجام جرایم می‌گردد. به واقع تمام افرادی که از نظریه عمومی فشار در شبکه‌های اجتماعی استفاده نموده اند آزمایش مزاحمت اینترنتی را انتخاب نموده اند. با توجه به این که محیط مجازی به اشخاص این اجازه را می‌دهد، فورا و به آسانی عصبانیت و حتی ناامیدی خود را از طریقی که احتیاج به تعامل مستقیم با قربانی آنها ندارد بر سرشان خالی می‌کنند که به نظر منطقی می‌آید؛ لذا این نظریه روش قابل درکی است تا از آن نیز برای توضیح دلیل این که چرا برخی افراد اقدام به این اعمال می‌نمایند، استفاده شود. با توجه به ابعاد گسترده و تاثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی به ویژه در خصوص اطفال و نوجوانان در مباحث آتی بیشتر به این موارد پرداخته می‌شود.