سند ملی هوش مصنوعی ماه آینده نهایی می‌شود/ هوش مصنوعی را به عنوان یک زیست بوم زندگی نگاه می‌کنیم

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، سید سعیدرضا عاملی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در برنامه گفتگوی ویژه خبری در پاسخ به اینکه ماهیت هوش مصنوعی چیست و چرا ما در مهم‌ترین برنامه‌ریزی‌هایمان به دنبال تدوین سند ملی هوش مصنوعی رفته‌ایم؟ اظهار کرد: هوش مصنوعی یک نظیر انسانی است، همان‌طور که انسان یک موجود فردی و اجتماعی است و در همه جا بر نظام هستی تأثیرگذار است، هوش مصنوعی به رقابت انسان آمده و قابلیت‌های مغز انسان را در درون خودش تعبیه می‌کند و یک فناوری در حال شدن است، از یک الگوریتم ساده‌ای که چند مرحله را به هم وصل می‌کند و می‌تواند یک فرایند ایجاد کند تا فرایند رفت و بازگشت به الگوریتم‌های پیچیده تبدیل شود و لذا، چون نظیر انسان است اهمیت بالایی دارد، یعنی همانطور که انسان در آموزش، پژوهش، صنعت، کشاورزی و خدمات است و به یک معنا زیست بومی دارد، هوش مصنوعی هم امروز زیست بومی به موازات انسان ایجاد کرده، ماهیت داده مبنا دارد، بر بستر داده‌ای می‌نشیند، بنابراین با ظرفیت‌های صفر و یک بین صفر و یک با ظرفیت‌های کوانتومی می‌تواند ریزپردازش‌های بسیار بسیار‌ریزی را در سطح اسکای بایت ایجاد کند یعنی دیگر ما این یا آن نداریم بین این یا آن میلیارد‌ها مفروض انتخابی وجود دارد که هوش مصنوعی با کامپیوتر‌های کوانتومی و ظرفیت‌های جدید فراهم می‌کند.

وی افزود: هوش مصنوعی ماهیت شبکه‌ای، اجتماعی و یکپارچه دارد که می‌تواند بین متغیر‌های بسیار گسترده عمل کند، همین چت جی بی‌تی که ظهور پیدا کرده و موضوع خیلی از بحث‌ها شد و شاید این صدای خطری را که به صدا درآمد، برای اخلاق هوش مصنوعی، به خاطر آن ظرفیت‌هایی بود که ملموس به وجود آمد، هوش مصنوعی برای پاسخ دادن به ۱۳۰ میلیارد متغیر مراجعه می‌کند، این ۱۳۰ میلیارد متغیر می‌تواند به چند تریلیون متغیر تبدیل شود، بنابراین هوش مصنوعی داده بنیان، شبکه‌ای، الگوریتمی و یک پارچه است و قدرت پردازشگری بسیار ریز دارد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: بعضی‌ها فکر می‌کنند هوش مصنوعی فقط یک ظرفیت یک انسان است، هوش مصنوعی تراکم مجموعه‌های هوش‌های انسانی است. فعلیتی که دارد از قدرت فعلیت هوش انسان بالاتر است به دلیل متغیر‌های گسترده‌ای که در آن به وجود آمده است. فرصت‌هایی دارد بسیاری از آرزو‌های ما برای فضای اجتماعی را می‌تواند برآورده کند مثلاً ایجاد عدالت فراگیر، رفع فساد، دادن خدمات آسان به مردم، حذف بروکراسی و فرایند‌های پیچیده در زندگی انسان از آرزو‌های ماست، موضوعاتی نظیر آلودگی هوا در بستر هوش مصنوعی باز تعریف متفاوت دارد و می‌تواند یک ظرفیت‌هایی را برای هوای سالم، آب سالم، طبیعت پاک به وجود بیاورد.

عاملی بیان کرد: در عین حال هوش مصنوعی چالش هم دارد یکی از چالش‌هایش این است که حافظه انسان را ضعیف می‌کند، قدرت نوآوری انسان در پرتو نوآوری هوش مصنوعی ضعیف می‌کند، اتکایی برای انسان به وجود بیاورد که بدون آن نتواند زندگی کند، طبقه‌بندی اجتماعی جدیدی ایجاد می‌کند، طبقه اجتماعی را بر اساس متغیر‌های جمعیتی تعریف می‌کردیم، سن، جنس، قومیت، درآمد این‌ها اموری بود که طبقه‌بندی اجتماعی ایجاد می‌کرد هوش مصنوعی یک طبقه اجتماعی تولید‌کننده به وجود آورده و یک طبقه بزرگ اجتماعی مصرف‌کننده دارد.

وی در پاسخ به اینکه در شورای عالی انقلاب فرهنگی و در سندی که قرار است در ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین شود چه مسائلی راهبرد‌هایی برای این چالش‌ها و تقویت فرصت‌ها در نظر گیرد، اضافه کرد: در معاونت علم و فناوری رئیس‌جمهور ستاد‌های متنوعی از علم و فناوری داریم که به دلیل اینکه بنیان علم و فناوری آن‌ها، در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده مثل سند زیست فناوری یا سند فناوری‌های نانو یا سند علوم شناختی گیاهان دارویی حتی سند هوا و فضا این‌ها به دلیل اینکه دانش بنیان است، معمولاً این نوع اسناد در شورای عالی انقلاب فرهنگی ذیل ستاد نقشه جامع کشور و امروز در ساختار دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی که چهار ستاد دارد، ذیل ستاد علم و فناوری بررسی و نهایی‌سازی می‌شود و در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی باید به تصویب برسد. سند هوش هم به دلیل بنیان علم و فناوری دارد از چهار سال پیش شروع شده است.

وی ادامه داد:‌امیدوارم تا یک ماه آینده سند در ستاد علم و فناوری ستاد شورای عالی انقلاب فرهنگی نهایی و آماده طرح در شورای عالی انقلاب فرهنگی شود، لذا همان جور که اشاره شد شاید بنیان‌های فنی موضوع به وزارت ارتباطات مرکز ملی فضای مجازی مرتبط بشود، ولی وقتی هوش مصنوعی را به عنوان یک زیست بوم زندگی نگاه می‌کنیم، طبیعتا ابعاد فلسفی، فرهنگی به خصوص ابعاد اخلاقی پیدا می‌کند.

عاملی مطرح کرد: برخی معتقدند که هوش مصنوعی یک هوش بی‌طرف است، ولی وقتی سند ملی هوش مصنوعی آمریکا را در همیت سال ۲۰۲۳ می‌بینید در می‌یابید که به ارزش‌های آمریکایی تأکید شده است، حالا ارزش‌های آمریکایی یکی از آن‌ها لیبرالیسم است یعنی یک بازبودگی در این فضا ایجاد می‌کند یا این که یک فضایی منهای خدا طراحی کردن است. وقتی هوش مصنوعی را یک فضای توحیدی طراحی کنید، تخریب انسان نباید توسط هوش صورت بگیرد، وقتی این هوش مصنوعی را یک فضایی برای آن طراحی می‌کنید که ارزش اصلی‌اش استقرار عدالت در جامعه باشد، باید پرتوی عملکردی‌اش عدالت گرا باشد.

عاملی اعلام کرد: سند ملی هوش مصنوعی، هفت ماده اصلی دارد، که ماده یک آن طبق روال اسناد واژه‌های کلیدی را تعریف می‌کند که مشخص باشد که مقصود چیست؟ ماده دو سند معطوف به چشم انداز است که در افق آینده می‌خواهیم به کجا برسیم؟ به اهداف کلان توجه دارد و در پرتو اهداف کلان، سیاست‌های راهبردی در ماده سه تدوین می‌شود. در ماده چهار می‌رود سراغ برنامه اقدام و در ماده پنج به اولویت‌ها توجه می‌کند و به بستر‌های عمل هوش مصنوعی توجه دارد و نهایتاً به سازمان اجرایی ستاد ملی هوش مصنوعی توجه دارد که خوشبختانه رئیس جمهور در نهم آذرماه حکمی را دادند که در آن حکم شورای راهبری ملی هوش مصنوعی را منصوب کردند اعضای آن را و مرکز ملی راهبری هوش مصنوعی را ابلاغ کردند. در واقع این بخش سند عملاً شروع شده است کارش و معاونت علم و فناوری رئیس جمهور مسئول است که این موضوع را دنبال بکند.

وی در پاسخ به سؤال دیگری مبنی بر اینکه که مقام معظم رهبری تأکید دارند که در هوش مصنوعی باید به ۱۰ کشور برتر دنیا دست یابیم، در این زمینه باید چه اقداماتی صورت گیرد، گفت: اولین رکنی که در در اهداف سند ملی هوش مصنوعی به آن توجه شده است، سرمایه انسانی است و سرمایه انسانی امروز در دانشگاه‌ها پرورش پیدا می‌کنند که واقعاً نیازمند به یک پوست‌اندازی داریم چراکه یک مقدار عقب هستیم از نو شدن دانش در ایران، با توجه به تغییراتی که به وجود آمده است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: هوش مصنوعی ادامه ظرفیت‌های فضای مجازی است. به یک نوعی از انقلاب اول روقومی و از انقلاب دوم روقومی صحبت می‌کردیم، انقلاب اول روقومی این بود که بتواند‌اشیاء و اطلاعات را به داده تبدیل کند، انقلاب دوم این بود که داده را تبدیل به خدمات کند. ما نیاز به داده داریم، در دهه بعد از سال دوهزار یعنی بین ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰، هجده اگزا بایت داده در کل جهان به وجود آمده است. امروز، هر دو روزی، هجده اگزابایت به داده اضافه می‌شود، بنابراین جهانی است که به صورت فراگیر داده‌ها دارد افزایش پیدا می‌کند. هر سخت‌افزاری که وصل به‌اشیاء، اطلاعات، انسان‌ها و فرآیند‌ها می‌شود، بستر داده‌ای را افزایش می‌دهد. سند کمک می‌کند اولاً یک حکمرانی مؤثر داشته باشیم و در ثانی بخش خصوصی را هم برای آن ظرفیت‌های کافی و لازم برای توسعه فراهم می‌کند.

محمد رضوی‌زاده، رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در این برنامه خبری اظهار کرد: بحث هوش مصنوعی یکی از دانش‌های بسیار مهم در حوزه بشری است که به سرعت در حال رشد است و در آینده نزدیک می‌تواند یکی از معیار‌های مقایسه کشور‌ها باشد و کشور‌هایی که مجهز به این فناوری‌ها نباشند عملاً کشور‌های عقب مانده محسوب می‌شوند، برای اینکه بتوانیم هوش مصنوعی را در یک جامعه توسعه بدهیم به چند پیش نیاز، نیاز داریم که شامل داده، نیروی انسانی و زیرساخت‌های پردازشی مناسب می‌شود و در کنار این‌ها قوانین و مقررات است که از دو بعد توسعه این فناوری در کشور‌ها و جلوگیری از مضرات و خطرات باید مدنظر باشد. بحث نقشه راه یا بحث سند ملی برای حکمرانی این قضیه است.

وی ادامه داد: نهاد‌های مختلفی وارد این حوزه شده‌اند ما اخیراً چند اقدام مهم را دیدیم یکی بحث برنامه هفتم بود که در برنامه هفتم به شورای عالی فضای مجازی به همراه وزارت ارتباطات تکلیف شده است.

مرکز ملی فضای مجازی به همراه وزارت ارتباطات مکلف شده که ظرف ۶ ماه برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی را بنویسند، اقدام دیگر حکمی بود که رئیس جمهور چند هفته پیش دادند، بحث شورای ملی هوش مصنوعی بود که آنجا هم بخشی از تکالیف مرتبط می‌شود، به همین بحث تهیه اسناد کلان هوش مصنوعی و ابلاغی بود که امروز رئیس جمهور دادند در مورد تکلیفی که با ابلاغ ماده واحده‌ای بود که ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد نهایی‌سازی سند ملی هوش مصنوعی داشتند.

رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در پاسخ به اینکه این تعدد دستگاه‌ها موازی کاری در حوزه توسعه هوش مصنوعی نیست؟ گفت: شاید در نگاه اول این به نظر بیاید، ولی اعضای شورای عالی فضای مجازی با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی اشتراکاتی دارند. لایحه برنامه هفتم بیشتر دیدگاه فنی به قضیه دارد، یعنی دیدگاه فناوری دارد، بنابراین برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی به منظور تعیین چهارچوب‌ها و سازوکار‌ها تعامل با ذینفعان، فراهم کردن دانش و زیرساخت‌های پایدار فنی، اجتماعی و اخلاقی و حقوقی و کاربرد‌ها است.

دکتر رضوی‌زاده ادامه داد: در ابلاغی که آقای رئیس جمهور دادند، می‌بینیم که به شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام شده که با استفاده از همکاری جا‌های مختلف مثل مرکز ملی فضای مجازی، وزارت ارتباطات، وزارت علوم، وزارت ارشاد، سندی بر پایه بنیان‌های نظری، دینی، فلسفی، فقهی، اخلاقی، فرهنگی و با در نظر داشتن پیامد‌های آن در ابعاد مختلف تدوین می‌شود. این یک کار هوشمندانه بوده که بخش فنی‌اش می‌تواند در لایحه هفتم طبق همان دستوری که طبق قانونی که در لایحه هفتم است و تکلیفی که به مرکز ملی و وزارت ارتباطات داده شده تدوین شود و بعد در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم می‌تواند این کار از ابعادی که خدمتتان عرض کردم، انجام دهد.

دکتر تقی‌زاده، پژوهشگر دانشگاه تهران درباره تدوین سند هوش مصنوعی بیان کرد: در موضوع هوش مصنوعی، اول حکمرانی واحد مدنظر باشد، در این حوزه مدیریت جزیره‌ای داریم و تا الان حکمرانی واحدی نداشتیم. مسئله دومی که باید ما در فضای مسأله در نظر بگیریم، بحث سرعت تغییرات فناوری است.

وی ادامه داد: سازمان یونسکو اعلام کرده است که سرعت تغییرات فناوری از سیصد سال رسیده است به سه ماه، یعنی هر سه ماه فناوری منسوخ می‌شود، پس بنابراین ما باید در این حوزه تصمیم‌گیری سریع را انجام بدهیم. از این بگذاریم در کنار کشور‌های در حال توسعه مثل ما که تغییرات نرخ ارز دارند و تغییرات قوانین را دارند، پس بنابراین سرعت تغییرات فناوری خیلی مهم هست. مسئله سوم مهاجرت نخبگان و کسب و کارهاست که سیگنال بدی برای توسعه هوش مصنوعی کشور است.