فاطمه(س) کوثر است/ مگر می‌توان پهلوی تو بود و شکسته نبود؟

به گزارش خبرنگار گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، هفته پژوهش امسال  با سالروز شهادت خیره‌الله که جز پدر، همسر و فرزندانش برابری در عالم امکان ندارند، همزمان شده است. به این سبب بر آن شدیم که در بیان، درک مقام و جایگاه حضرت فاطمه سلام‌الله علیها که عقل بشر عادی از دریافت آن بی‌گمان ناتوان است و ایشان بدین سبب سره‌الله اکبر خوانده شده‌اند با اعتراف به این ناتوانی به کلام الله، روایات اهل بیت و تشریحات بزرگان بر این آیات و روایت می‌پردازیم؛ چراکه، بهتر آنکه سر دلبران گفته آید در سخن بزرگان...

خلقت حضرت صدیقه طاهره شهیده

در زیارت‌نامه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌خوانیم: «یا مُمتَحَنَةُ امْتَحَنَکِ اللهُ الذی خَلَقَکِ قبلَ أن یخلُقَکِ فَوَجَدَکِ لِما امتَحَنَکِ صابرةً؛»:‌ ای آزموده‌ای که آفریدگارت شما را پیش از آفریدنت آزمود و شما را شکیبا یافت» (حر عاملی).

در سندیت این زیارت‌نامه شکی نیست پس باید آن را نخست پذیرفت و سپس تلاش کرد تا به قدر امکان فهمید که چگونه پیش از خلقتشان آزموده شده‌اند؟

برای درک این منزلت نخست باید بر یک روایت از شیخ الائمه درنگ کرد: «از رسول خدا پرسیدند: چگونه بر فرزندان آدم پیشی گرفتید. ایشان فرمود: من اولین کسی بودم که به ربوبیت پروردگارم اقرار کردم. خداوند از انبیا میثاق گرفت و آن‌ها را بر خودشان گواه گرفت که آیا من پروردگار شما نیستم. گفتند: آری. من اولین کسی بودم که پاسخ دادم. ((امام صادق علیه السلام)

با این روایت آشکار می‌شود که پیامبر اعظم(ص) پیش از آمدن ایشان به این جهان آفریده شده بودند و خلقت برگزیدگان حضرت حق دارای مراتبی است که زندگی جسمانی آن‌ها یکی از مراتب آن است.

تا این حا به قدر درک عقل بشری آشکار می‌شود که برای سیده نساءالعالمین هم این امر مانند رسول الله ممکن است.

اما این تازه فقط بخش نخست است در مورد کلیت عبارت، اما گام بعد تلاش برای درک جایگاه و جنس خلقت ایشان است. در تأویل این عبارت توصیفاتی از بزرگان آمده، اما یکی از زیباترن آن‌ها متعلق به حضرت آیت الله وحیدخراسانی است: «صدوق در علل الشرایع نقل می‌کند. عصاره روایت این است: لمن سُمِّی، چرا فاطمه چرا زهرا نامیده شد؟ امام صادق فرمود: لأن الله… –، در این روایت غنیً و کفایه- فقال: لأنّ الله عز وجل خلق‌ها من نور عظمته. این، فاطمه زهرا است. زهرا از کجا شد؟ چون خدا او را از نور عظمت خودش خلق کرد. ریشه خلقت، نور عظمت خداست. الله نور السماوات والأرض مثل نوره کمشکاه، آن مشکات آیه نور، فاطمه زهرا است. کلمه به کلمه حیرت آور است! خلق از نور عظمت خدا! عظمت خدا مبدأ خلقت زهرا است.»

بر بنیاد سخنانی که گفته شد ذهن مخاطب معطوف به جایگاه بی‌مانند ایشان می‌شود، موضوعی که آشکار در حدیث آل کسا به آن اشاره شده است.

جایگاه فاطمه الزهرا 

در حدیث شریف کساء، الله علی العظیم دقیق مراد از خاندان خضرت رسول را مشخص می‌کنند:

«تَحْتَ الْکساَّءِ فَقالَ عَزَّوَجَلَّ هُمْ اَهْلُ بَیتِ النُّبُوَّةِ وَمَعْدِنُ الرِّسالَةِ

پروردگارا کیانند در زیر کساء؟ خدای عزوجل فرمود: آنان خاندان نبوتند

هُمْ فاطِمَةُ وَاَبُوها وَبَعْلُها وَبَنُوها آنان فاطمه است و پدرش و شوهر و دو پسرش.»

نکته قابل درنگ آن است که ام الحسنین در مرکز قرار می‌گیرند و خاندان حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم  در نسبت با ایشان اعلام می‌شوند، حتی حضرت ختمی مرتبت. 

حضرت آیت الله وحیدخراسانی در شرح این بخش از حدیث می‌فرمایند که: «حضرت زهرا (س) مرکز دایره است. بی تردید کسی که با این مرکز دایره مربوط باشد با همه دایره ارتباط دارد. دایره وجود هم فقط دور این عده می‌گردد؛ و الان «بیمنه رزق الوری و بوجوده ثبتت الارض و السماء» کسی که به وجود او، آسمان و زمین ثابت است، آخرین فرزند معصوم فاطمه (س) است این است که فضیلت و عظمت ارتباط با آن حضرت قابل وصف نیست؛ حال به هر طریقی و هر راهی که باشد؛ بنابراین، حضرت فاطمه (س) تنها کسی است که با تمام آل عبا رابطه‌ای بلافصل دارد. با آنکه پیامبر گرامی بالاترین شأن را دارد، رابطه او با امام حسین (ع) به واسطه حضرت زهرا (س) است. حضرت علی (ع) فرزندان دیگری هم داشته است؛ اما بدون پیوند با حضرت زهرا (س) از چنان عظمت و جایگاهی برخوردار نشدند.»

در این بار چه می‌توان گفت جز آن چه در بالا آمد؟ حضرت زهرا سلام الله علیها مرکز دایره آل یاسین هستند. 

الگوی کامل انسانیت

یکی از اشتباهات ناخواسته پیرامون ایشان، مَوْلاتى فاطِمَهُ را فقط الگوی زنان خواندن است. زن و مرد در شرع مبین دارای تفاوت‌هایی هستند، اما این برای انسان‌های عادی است، وقتی که زن یا مرد به مقام انسان کامل می‌رسد، آنگاه می‌شود الگوی انسانیت چه زن و چه مرد.

امام حسن عسگری علیه الاسلام جمله‌ای درباره مادرشان دارند که عقل از درک آن در لحظه ناتوان است و نیاز دارد عمری به آن بیندیشد، آنگاه شاید بتواند اندکی آن را دریابند: «نحن حجج اللَّه علی خلقه و جدتنا فاطمة حجة اللَّه علینا» (تفسیر اطیب البیان – سید عبدالحسین طیّب ج ۱۳- ۲۲۵)

وقتی شأنیت آن است که حجت بر حجت‌های خداوند باشد پرآشکار می‌شود که ایشان الگوی همه انسان‌ها و بشکل ویژه زنان هستند و امام راحل در این مورد به زیبایی می‌فرمایند:

«تمام ابعادی که برای زن متصور است و برای یک انسان متصور است در فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ جلوه کرده و بوده است. یک زن معمولی نبوده است، یک زن روحانی، یک زن ملکوتی، یک انسان به تمام معنا انسان، تمام نسخۀ انسانیت، تمام حقیقت زن، تمام حقیقت انسان، او زن معمولی نیست او موجود ملکوتی است که در عالم به صورت انسان ظاهر شده است، بلکه موجود الهی جبروتی در صورت یک زن ظاهر شده است ... تمام هویت‌های کمالی که در انسان متصور است و در زن تصور دارد، تمام در این زن است». (صحیفۀ امام؛ ج ۷؛ ص ۳۳۷.)

فاطمه سلام الله علیها، کوثر است

جز از روایات و تحلیل‌هایی که به آن اشاره شد، رب العالمین هم در کلام وحی جایگاه و اهمیت یگانه «ام ابیها» را یادآور می‌شوند و مقام معظم رهبری مدظله العالی به زیبایی این اهمیت را شرح می‌دهند: «مصداق کوثر برای نبیّ‌اکرم، چیز‌های گوناگون است. یکی از برجسته‌ترین مصادیق کوثر، وجود مقدّس فاطمه‌ زهراست که خداوند متعال در این وجود مبارک، دنباله‌ معنوی و مادّی پیامبر را قرار داد. برخلاف تصوّر دشمنان ملامتگر، این دختر بابرکت و این وجود ذی‌جود، آن‌چنان مایه‌ بقای نام و یاد و مکتب و معارف پیامبر شد که از هیچ فرزند برجسته و باعظمتی، چنین چیزی مشاهده نشده است. اوّلاً از نسل او یازده امام و یازده خورشید فروزان، معارف اسلامی را بر دل‌های آحاد بشر تابانیدند؛ اسلام را زنده کردند، قرآن را تبیین کردند، معارف را گسترانیدند، تحریف‌ها را از دامن اسلام زدودند و راه سوء استفاده‌ها را بستند. یکی از این یازده امام، حسین‌بن‌علی علیه‌السّلام است که پیامبر طبق روایت فرمود: «انا من حسین و حسین سفینة النّجاة و مصباح الهدی». با آن همه آثار و برکاتی که در آن شخصیت، در آن شهادت و بر آن قیام در تاریخ اسلام مترتّب شده است، او یکی از ذراره‌های فاطمه‌ زهراست. یکی از این خورشید‌های فروزان، امام باقر، و یکی دیگر امام صادق علیهماالسّلام است که معارف اسلامی، مرهون زحمات آنهاست.» (بیانات ۱۳۷۸/۰۷/۰۹)

معظم له در بیاناتشان به این نکته بسیار مهم اشاره می‌کنند که هم نسل رسول الله از وجود مبارک ایشان ادامه می‌یابد و هم وجود معنوی رسول الله در ایشان امتداد پیدا می‌کند و پس از شهادت رسول آلله، رویدادی تکرار نشدنی برای کوثر عالم هستی رخ می‌دهد که حتی برای دیگر معصموین هم مانند آن نیآمده، هر چند هم که شاید رخ داده باشد «انَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر»

مصحف فاطمه

در روایاتی از آل طه سخن از مصحف فاطمه سلام الله علیها آمده است. روایات مربوط به وجود این مصحف در قدیمی‌ترین منابع روایی شیعه، چون بصائر الدرجات و الکافی (الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۲–۶۰۲) آمده است. به همین دلیل، در اصل وجود چنین مححفی نمی‌توان تردید کرد.

 از جملهٔ این روایات صحیح، حدیثی از شیخ الائمه، امام صادق علیه السلام است. در این نقل جزئیاتی دربارهٔ این مصحف، از جمله املاء آن در دوران هفتاد و پنج روزهٔ حیات حضرت فاطمه (س) پس از رسول خدا (ص)، آمده است (همان ج ۱، ص ۵۹۹–۶۰۰).

قلم از توضیح این روایت ناتوان است، اما می‌توان به آن چه امام روح الله رحمت الله علیه در این باره فرموده اند، اشاره داشت: «من راجع به حضرت صدیقه - سلام الله علیها - خودم را قاصر می‌دانم که ذکری بکنم، ظاهر روایت این است که در این ۷۵ روز مراوده‌ای بوده است؛ یعنی، رفت و آمد جبرئیل زیاد بوده است و گمان ندارم که غیر از طبقه اول از انبیای عظام درباره کسی این‌طور وارد شده باشد که در ظرف ۷۵ روز جبرئیل امین رفت و آمد داشته است و مسائل را در آتیه‌ای که واقع می‌شده است، مسائل را ذکر کرده است و آنچه که به ذریه او می‌رسیده است در آتیه، ذکر کرده است و حضرت امیر هم آن‌ها را نوشته است، کاتب وحی بوده است حضرت امیر، همان طوری که کاتب وحی رسول خدا بوده است - والبته آن وحی به معنای آوردن احکام، تمام شد به رفتن رسول اکرم - کاتب وحی حضرت صدیقه در این ۷۵ روز بوده است. مسئله آمدن جبرئیل برای کسی یک مسئله ساده نیست. خیال نشود که جبرئیل برای هر کسی می‌آید و امکان دارد بیاید، این یک تناسب لازم است بین روح آن کسی که جبرئیل می‌خواهد بیاید و مقام جبرئیل که روح اعظم است...» (صحیفه امام خمینی، جلد ۲۰: ص ۴-۵).

 فاطمه منبع الهام آزادی و حق‌خواهی

حرف آخر اینکه به قول شریعتی فاطمه چنین زیست و پس از مرگش زندگی دیگری را در تاریخ آغاز کرد. در چهره همه ستمدیدگان ـ که بعد‌ها در تاریخ اسلام بسیار شدند ـ هاله‌ای از فاطمه پیدا بود. غصب شدگان، پایمال شدگان و همه قربانیان زور و فریب نام فاطمه را شعار خویش داشتند. یاد فاطمه، با عشق‌ها و عاطفه‌ها و ایمان‌های شگفت زنان و مردانی که در طول تاریخ اسلام برای آزادی و عدالت می‌جنگیدند، در توالی قرون، پرورش می‌یافت و در زیر تازیانه‌های بی‌رحم و خونین خلافت‌های جور و حکومت‌های بیداد و غصب، رشد می‌یافت و همه دل‌های مجروح را لبریز می‌ساخت.

این است که همه جا در تاریخ ملت‌های مسلمان و توده‌های محروم در امت اسلامی، فاطمه منبع الهام آزادی و حق‌خواهی و عدالت‌طلبی و مبارزه با ستم و قساوت و تبعیض بوده است.

از شخصیت فاطمه سخن گفتن بسیار دشوار است. فاطمه، یک «زن» بود، آن چنان که اسلام می‌خواهد که زن باشد. تصویر سیمای او را پیامبر خود رسم کرده بود و او را در کوره‌های سختی و فقر و مبارزه و آموزش‌های عمیق و شگفت انسانی خویش پرورده و ناب ساخته بود.

طی قرن‌ها شاعران و نویسندگان مختلفی درباره حضرت فاطمه(س) نوشته‌اند، از متأخرترین آن‌ها شعری است که شاعر معاصر حمیدرضا شکارسری به زیبایی سروده است:

بانو!
نمی یابمت
اما کنار تو گریه مرسوم است
مگر می‌توان پهلوی تو بود و شکسته نبود؟

در پایان یادآور می‌شویم بهترین راه نشان دادن محبت و ارادت به خيرة الله پیروی از سیره ایشان و پدر، همسر و فرزندانشان است. یعنی انجام انچه که امر کردند و ترک آنچه که نهی.

اللّهمّ صلّ علی فاطمهٔ و أبیها و بعلها و بنیها والسّرّ المستودع فیها بعدد ما أحاط به علمک.