«یادگیری سطحی» گریبان آموزش و پرورش را گرفته است/ هوش مصنوعی چه مخاطراتی در خلاقیت دانش‌آموزان ایجاد می‌کند؟

گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا - فاطمه منوری؛ یادگیری پایدار و مانا در دانش‌آموزان، دانشجویان و فراگیران با گسترش سریع فناوری اینترنت، کامپیوتر و هوش مصنوعی از سطح عمیق به لایه‌های ظاهری تبدیل شده است.

هوش مصنوعی و اینترنت به دانش‌آموزان در حل مشکلاتی که در فرآیند یادگیری با آن مواجه می‌شوند، کمک می‌کند، سیستم آموزشی را بهبود می‌بخشد و به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا مشکلات خود را بهتر درک و حل کنند؛ اما اکنون رویکرد هوش مصنوعی با شعار «نه یاد بگیر، نه فکر کن، هر چی میخوای از من بپرس» خطرناک تلقی می‌شود؛ چراکه رشد ذهن دانش‌آموزان و فراگیران را متوقف می‌کند.

اگر دانش‌آموزان بتوانند در کنار آموزش پایدار از ابزار هوش مصنوعی به‌درستی استفاده کنند، یادگیری عمیق رخ می‌دهد و این یادگیری پایدار به عنوان یک عنصر مهم در علم داده برای دانش‌آموزان، دانشجویان و فراگیران سودمند واقع می‌شود. هوش مصنوعی چه‌بسا در صورت استفاده صحیح می‌تواند فرآیند یادگیری عمیق را سریع‌تر و آسان‌تر کند.

یادگیری عمیق یا پایدار با گستره زمانی بالا یادگیری‌هایی هستند که در همه عرصه‌های زندگی انسان با وی همراه می‌شود؛ بنابراین یادگیری عمیق فقط در بخشی از زندگی به کار نمی‌آید. برای مثال، فردی که ریاضی می‌خواند می‌تواند درست مانند خواندن تاریخ در فهم حوادث، پدیده‌های تاریخی و پدیده‌های اجتماعی از آن بهره ببرد.

بهمن اکبری، سردبیر پیشین مجله رشد معلم و رایزن فرهنگی در کشور‌های ازبکستان، تانزانیا و عمان درباره یادگیری‌های مانا و پایدار که حاضر در همه شناخت‌ها، تحلیل‌های پدیده‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تاریخی هستند به خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا گفت: این روز‌ها آموزش از سطح عمیق به لایه‌های ظاهری نزدیک شده و در واقع می‌توان گفت یادگیری سطحی یک بحران و رخداد معاصر به‌شمار می‌آید که امروزه گریبان حوزه آموزش و پرورش را گرفته است.

این روز‌ها آموزش از سطح عمیق به لایه‌های ظاهری نزدیک شده و در واقع می‌توان گفت یادگیری سطحی یک بحران و رخداد معاصر به‌شمار می‌آید که امروزه گریبان حوزه آموزش و پرورش را گرفته است

وی افزود: یادگیری‌هایی که نقش یادگیرنده در آن‌ها مهم محسوب می‌شود را می‌توان جزء یادگیری عمیق حساب کرد. به بیان دیگر، یادگیرنده در آموزش فعال و کنشگر است و منفعل نیست. زمانی‌که با یادگیری‌های انسان مواجه هستیم، بحث یادگیری‌هایی به میان می‌آید که با پوست، گوشت و خون فرد درگیر شود.

سردبیر پیشین مجله رشد معلم مطرح کرد: با توجه به تعبیر فلسفه ایرانی‌اسلامی کهن عاقل، معقول و عقل و عالم، علم و معلوم با یکدیگر اتحاد پیدا می‌کنند؛ گویا علم و دانش در وجود فرد محو می‌شود. دانشی، دانش عمیق، پایدار و ماناست که به تمام ذرات وجود انسان ممزوج و یکسان شده باشد و در مقابل می‌توانیم از تأثیر این دانش به عنوان یک دانش عمیق در سطح گرایش‌ها و کنش‌های فرد و کنش‌های انسان اشاره کنیم.

رایزن فرهنگی در کشور‌های ازبکستان، تانزانیا و عمان یادآور شد: مادامی‌که یک دانش خود را در عرصه گرایش، بینش و کنش‌های انسان نشان می‌دهد و روی این سه ساحت تأثیر می‌گذارد، به دانشی عمیق و استوار تبدیل شده است و در جان فرد رسوخ پیدا می‌کند.

یادگیری عمیق و پایدار مبتنی‌بر حق انتخاب و آزادی

اکبری با اشاره به دانش غیرراسخ، ادامه داد: دانش‌های ظاهری و سطحی فقط حالت فرد را دستخوش تغییرات می‌کند. در واقع می‌توان گفت تبدیل به یک امر ثابت در نفس فرد نمی‌شود.

وی با بیان اینکه چگونه می‌توان دانش را به یادگیری عمیق تلقی کرد، اظهار کرد: زمانی یادگیری عمیق شکل می‌گیرد که با احساس انتخاب و عنصر آزادی ممزوج شود. به بیان دیگر، مادامی‌که فرد در گزینش دانش اختیار دارد، یادگیری عمیق رخ می‌دهد. عنصر انتخاب و آزادی یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های مقوم یادگیری عمیق به‌شمار می‌آید.

نیاز؛ پایه اصلی آموختن عمیق

سردبیر پیشین مجله رشد معلم بیان کرد: زمانی‌که فرد از سمت یادگیری آزاد به سمت یادگیری غیرمختار حرکت می‌کند، یادگیری از عمق خارج شده و به سطح نزدیک می‌شود. درهم‌تنیدگی یادگیری و نیاز انسان به یادگیری مسئله دومی است که می‌تواند به پایداری و عمق کمک کند.

رایزن فرهنگی در کشور‌های ازبکستان، تانزانیا و عمان اضافه کرد: نیاز پایه اصلی آموختن محسوب می‌شود. اگر یادگیری معطوف به رفع نیاز فرد باشد، یادگیری به‌شدت در وجود فرد عمیق و پایدار می‌شود. نیاز، احساس نیاز و حق آزادی با یکدیگر درهم‌تنیده هستند و نسبت به هم رتبه‌بندی دارند.

فراهم‌سازی زمینه حق انتخاب و آزادی برای فراگیران

اکبری با اشاره به نقش حکمران‌ها و خانواده‌ها در یادگیری فعال و عمیق عنوان کرد: نقش اجرایی حکمران‌ها و نهاد‌های اجتماعی ازجمله نهاد خانواده، دولت، جامعه و مدرسه تأثیر بسزایی در ایجاد فضای یادگیری عمیق دارند. خانواده، جامعه و نظام آموزش و پرورش در طرح درس‌ها باید نیازسنجی و نیازآفرینی کند و نشان دهد که دانش‌آموزان در زندگی آینده برای هرگونه حضور در جامعه و موفقیت محتاج موضوعی به نام یادگیری هستند.

به گفته وی، نهاد‌های اجتماعی باید در قانون‌بندی بحث انتخاب و آزادی را به‌شکل یک امر نهادینه‌شده در سیستم آموزشی ایجاد کنند. فراهم‌سازی زمینه حق انتخاب و آزادی برای دانش‌آموزان، دانشجویان و به زبان کلی فراگیران برعهده نهادهاست و بیش از این وظیفه‌ای ندارند. در واقع، نقش حکمران‌ها و نهاد‌های اجتماعی در یادگیری عمیق، پایدار و مانا یکسان هستند.

سردبیر پیشین مجله رشد معلم با اشاره به ثبت‌نام دانش‌آموزان در کلاس‌‎های آموزشی متعدد، ادامه داد: هرگونه آموزشی که به ارتقای هوش ارتباطی و اجتماعی دانش‌آموز و فراگیر منتهی شود، مثبت است.

رایزن فرهنگی ایران در کشور‌های ازبکستان، تانزانیا و عمان با بیان اینکه باید دید آیا کلاس درسی به ارتقای سطح هوش ارتباطی، معنوی و اجتماعی منتهی می‌شود یا خیر، عنوان کرد: اگر جواب ارتقای سطح هوش ارتباطی مثبت است می‌توان گفت کلاس‌های درسی برای دانش‌آموز خوب و لازم است؛ اما مادامی‌که کلاس‌های درس به یادگیری عمیق منتهی نشود و فقط در کودک یک احساس رنج، فشار، ترس و درد را منتقل کند، راه خطایی است.

هوش مصنوعی چیست و چه چالش‌هایی را در زمینه «تربیت عقلانی» ساخته است؟

سردبیر پیشین مجله رشد معلم با اشاره به چیستی هوش مصنوعی، تشریح کرد: هوش مصنوعی، شاخه‌ای است از علوم رایانه‌ای که در آن ماشین ظاهراً مانند انسان فکر می‌کند و توانایی تقلید از انسان متفکر را یافته، می‌تواند مسئله حل کند و یادگیری داشته باشد. به‌طور کلی هوش مصنوعی بر سه پایه یادگیری، استدلال و درک عمیق استوار است.

وی با بیان اینکه با رشد و فراگیری هوش مصنوعی، علوم تربیتی چگونه حد و مرز خلاقیت دانش‌آموزان را تعیین خواهد کرد، خاطرنشان کرد: به دنبال گسترش به‌کارگیری هوش مصنوعی در زندگی دانش آموزان، سوال‌های مختلفی درباره آینده استفاده از آن ابزار به‌ویژه مرتبط با موضوع عقل ورزی و خلاقیت در ذهن نخبگان تربیتی ایجاد شده است.

رایزن فرهنگی ایران در کشور‌های ازبکستان، تانزانیا و عمان با پاسخ به سوال گسترش بهره‌گیری از هوش مصنوعی چه مخاطرات تربیتی در زمینه عقل ورزی و خلاقیت دانش آموزان ایجاد خواهد کرد، عنوان کرد: هوش مصنوعی و چت‌جی‌پی‌تی‌ و هوش مصنوعی این روز‌ها نه‌تنها در اخبار تکنولوژیک دنبال می‌شود، بلکه به دل و ذهن دانش آموزان نیز راه یافته است.

چت جی‌پی‌تی و هوش مصنوعی این روز‌ها نه تنها در اخبار تکنولوژیک دنبال می‌شود بلکه به دل و ذهن دانش آموزان نیز راه یافته است

اکبری با اشاره به نقش هوش مصنوعی در یادگیری عمیق، اظهار کرد: اگر هوش مصنوعی بتواند در راستای ارتقای هوش اجتماعی، فردی و سایر هوش‌ها در دامنه فراگیران منتهی شود یا ابزاری برای ارتقای هوش اجتماعی و ارتباطی تلقی شود، ابزار بسیار مفیدی است؛ اما مادامی‌که هوش مصنوعی قدرت تفکر و حس نیاز فرد مرتبط با تلاش و کنشگری فراگیر را از این دامنه دور کند، قطعاً در راستای گسترش تربیت یادگیری عمیق نیست.

وی اضافه کرد: اکنون آموختن از طریق هوش مصنوعی یعنی چیزی را به یاد نسپار، چیزی را یاد نگیر و هر زمانی کاری داشتی، من را در کنار خودت داشته باش. این اتفاق مدت‌هاست براثر گسترش اطلاعات و داده‌ها رخ داده و فقط هوش مصنوعی مقصر نیست.

سردبیر پیشین مجله رشد معلم یادآور شد: حوزه داده‌ها، آگاهی‌ها و مسئله شناخت نهایی سه گام مهم برای یادگیری عمیق است. هرچقدر بتوانیم فراگیران را به فهم عمیق نزدیک کنیم و این موضوع همراه با هوش مصنوعی باشد، اتفاق خوشایندی است؛ اما متأسفانه در دوران جدید به علت انفجار اطلاعات و آگاهی‌ها در سطح عموم با استفاده از ابزار اینترنت و کامپیوتر از فضای فهم عمیق روز به روز دورتر می‌شویم و هیچکس نیازی به این ندارد که خلاقانه یادگیری را دنبال کند.

برای جلوگیری از درگیرشدن با چالش‌های تربیتی چه باید کرد؟

مادامی‌که ابزار هوش مصنوعی در راستای ایجاد یک درک و خلاقیت باشد، مثبت و مفید است؛ اما زمانی‌که خلاقیت را کاهش دهد و از حوزه کنشگری یادگیران و فراگیران خارج شود، منجر به ایجاد یک بحران می‌شود و یادگیری را در سطح عمیق خود کاهش می‌دهد

رایزن فرهنگی در کشور‌های ازبکستان، تانزانیا و عمان با بیان اینکه هوش مصنوعی نه خوب و نه بد تلقی می‌شود؛ بلکه هوش مصنوعی مانند اینترنت و کامپیوتر یک ابزار است، بیان کرد: مادامی‌که این ابزار در راستای ایجاد یک درک و خلاقیت باشد، مثبت و مفید محسوب می‌شود؛ اما زمانی‌که خلاقیت را کاهش دهد و از حوزه کنشگری یادگیران و فراگیران خارج شود، هوش مصنوعی ایجاد یک بحران می‌کند و یادگیری را در سطح عمیق خود کاهش می‌دهد.

سخن آخر

بنابراین به نظر می‌رسد که یادگیری عمیق با استفاده از ابزارهای جدید و قدیم مانند هوش مصنوعی و معلم می‌تواند در دسترس‌تر از گذشته باشد، اما باید راهی درست از سوی مخاطبان در پیش گرفته شود در این زمینه آموزش و پرورش به عنوان نهاد متولی محور تدریس را دانش‌آموزان خوانده است.

این روزها تفکر، پژوهش و جستجوگری دانش‌آموزان، مغفول مانده و فقط یکی از کتاب‌های درسی به این موضوعات پرداخته است؛ اما باید تمام کتاب‌های درسی مبتنی‌بر تفکر، پژوهش، جستجوگری، تعامل، ارتباط و کار‌های گروهی دانش‌آموزان باشد.

معلمان و ابزارهای آموزشی از جمله هوش مصنوعی نقش بسیار برجسته‌ای در یادگیری عمیق، پایدار و مانا ایفا می‌کنند؛ اما نیازمند راهبری درست هستند تا خلاقیت دانش‌آموزان با تکیه بر این ابزارها از بین نرود.

از این رو؛ هوش مصنوعی می‌تواند به دو صورت مانع خلاقیت یا موجب گسترش خلاقیت باشد. در برخی موارد، هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان یک ابزار تحقیقاتی مفید تلقی شود و در برخی موارد دیگر می‌تواند به عنوان یک ابزار خلاقانه برای تولید هنر و طراحی مورد استفاده قرار گیرد. از طرفی، در برخی موارد، هوش مصنوعی می‌تواند به دلیل توانایی خود در انجام کار‌های تکراری و پیچیده، انسان‌ها را از انجام کار‌های خلاقانه و جدیدتر باز دارد. به طور کلی، می‌توان گفت که هوش مصنوعی می‌تواند به دو صورت مانع خلاقیت یا موجب گسترش خلاقیت عمل کند و بسته به نوع کاربرد آن، می‌تواند تأثیرات مختلفی داشته باشد.

انتهای پیام/

فاطمه منوری