بررسی چرایی رکود در وضعیت کتاب

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، با حضور در کارنامه نشر 94 در نمایشگاه کتاب «بررسی چرایی رکود در وضعیت کتاب» را به‌ اجمال بررسی کردند.

پیوند غیر ارگانیک با ناشران جهان

عبدالحسین آذرنگ که در سالن کارنامه نشر 94 شهر آفتاب سخن می‌گفت، یکی از دلایل مهم رونق نیافتن صنعت نشر کتاب در ایران را مشکل پژوهش در صنعت نشر دانست. «پژوهش بنیاد شدن نشر به این معنا است که ناشر بتواند ارزیابی درستی از مخاطب خود داشته باشد و نیازهای او را بسنجد و بر همین اساس شمارگان کتاب خود را تنظیم کند».

نهمین روز نمایشگاه کتاب تهران، گفت‌وگویی با حضور عبدالحسین آذرنگ، فتح‌الله فروغی و علی‌اکبر کلباسی و در محل کارنامه نشر 94 درباره چرایی رکود در صنعت نشر برگزار شد. در این هم‌اندیشی، آذرنگ نبود اتحادیه سراسری برای ناشران را یکی از مشکلات موجود در صنعت نشر ایران برشمرد. «بدلیل نبود اتحادیه سراسری ناشران، ارتباط ما با ناشران کشورهای دیگر منظم و سازمان‌یافته نیست. نبود ارتباط ارگانیک با جهان، موجب کاهش وزن اتحادیه ناشران در ایران هم شده و نهادهای دولتی کمتر به‌آنها توجهی دارند». این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد البته تمامی مشکل را متوجه دولت نمی‌داند: «در دولت اصلاحات، وزارت ارشاد به ما پیشنهاد داد که اتحادیه ناشران را سراسری کنیم، اما اتحادیه آمادگی این امر را نداشت». موضوع پژوهش در صنعت نشر، با روند نه‌چندان به‌سامان این صنعت، شاید امروزه محل توجه ناشرین باشد، هرچند مشکلات روزمره، امان پرداختن به این موضوع را ندهد. اما اگر به این حوزه پرداخته نشود، تبعات خوشایندی شاید نتوان برای نشر پیش‌بینی کرد؛ «شما در مواجهه با هر تصمیمی باید یک پرسش را مطرح کنید، مبنای این تصمیم چیست؟ در صنعت نشر شاید کمتر کسی بتواند به این پرسش پاسخ دهد، چراکه مبنای تصمیم‌گیری‌ها حسی یا توافقی و رابطه‌ای است». آذرنگ معتقد است این مبنای حسی و توافقی باعث شده ناشران مخاطب خود را نیابند و درنتیجه دچار سود نشوند. «ناشرانی که بتوانند روی کتاب‌هایی با شیب فروش مثبت، منطقی و مداوم کار کنند، در این صنعت موفق خواهند شد. اگر غیراز این باشد، حتی در صورت بروز سود ناگهانی در برخی از مقاطع، نمی‌توان به موفقیت دلخوش بود». از دید این استاد دانشگاه رسیدن به این شرایط نیازمند دسترسی داشتن به اطلاعات و آمار است و این اطلاعات در دسترس ناشر نیست.

آذرنگ در ادامه به مقایسه وضعیت فیلم و کتاب پرداخت و با اشاره به فروش بالای سریال شهرزاد، صنعت کتاب را در مقایسه با صنعت فیلم صنعتی دانست که بازاریابی، بازارسازی و حفظ بازار نمی‌داند.

و اما دیگر عاملی که آذرنگ بر رکود نشر برشمرد، کاهش سرمایه اجتماعی و امید بود. «هرچه امید در جامعه افزایش یابد، تجربه نشان داده است که اقبال به کتاب هم افزایش می‌یابد چرا که نیاز به آگاهی و دانستن ایجاد می‌شود و نیاز به اگاهی رونق کتاب را در پی دارد».

ناشران برای اتحادیه کاری نکردند

فتح‌الله فروغی معاون کمیته فعالیت‌های فرهنگی در این گفت‌وگو مشکل را در خود ناشران بررسی کرد. از نظر ایشان«ناشران عضو اتحادیه از ما می‌پرسند اتحادیه برای ما چه کرده است، اما باید از آنها هم پرسیده شود شما برای اتحادیه‌ای که متعلق به خود شما است چه کرده‌اید؟» فروغی با انتقاد از وضعیت نشر در دولت پیشین، اتحادیه ناشران در آن دولت را محجور ارزیابی کرد. این عضو اتحادیه ناشران تهران با اشاره به انتخابات هیئت‌مدیره اتحادیه گفت: «اتحادیه 1100 عضو دارد که حدود 10 درصد آن فروشندگان کارت پستال هستند، از حدود 900 نفر عضو مرتبط با خود کتاب، در انتخابات اخیر تنها 350 عضو شرکت کرده‌اند، درحالی که این آمار نسبت به سالهای گذشته بسیار خوب بود». فروغی مشکل دیگر را سازمان‌مند نبودن اتحادیه و متکی بودن آن به چند نفر خاص دانست. «با واگذاری بخش فرهنگی در نمایشگاه امسال به اتحادیه ناشران، ما مجبور شدیم کارهای خود اتحایه را معلق کنیم. چراکه نیروهایی که اهل پیگیری بودند در کمیته فعالیت‌های فرهنگی درگیر شدند». معاون مدیر کمیته فعالیت فرهنگی اشاره به اینکه بودجه سالانه اتحادیه با 40 درصد کسری تحقق پیدا می‌کند، گفت: «راه حل این کسر بودجه آموزش نیست، اما ما ناچاریم از آموزش هم پول دربیاوریم». ایشان در انتها وعده دادند که درباره اتحادیه‌های سراسری حرف‌هایی زده شده اما هنوز به عمل نرسیده است.

کارنامه‌های کوچک

علی‌اکبر کلباسی در این هم‌اندیشی عواملی دیگر را بر موارد گفته‌شده افزود: «به‌نظر من با تقویت دو عامل می‌توان مردم را به کتاب نزدیک‌تر کرد. کتاب به عنوان یک رسانه باید در رقابت با دیگر رسانه‌ها خود را نشان دهد». مسئول سالن کارنامه نشر94 این دو عامل را افزایش عرضه نمایشگاهی کتاب و سیستم اطلاع‌رسانی مطلوب دانست که «جایگاه پژوهش وابسته به شفافیت اطلاعات و سیستم اطلاع رسانی است و در صورت وجود آنها پژوهش بروز پیدا خواهد کرد». کلباسی با اشاره به تجربه نمایشگاه کتاب امسال و استقبال مخاطبین مختلف از سالن کارنامه نشر پیشنهاد داد در هر استان نمایشگاه‌های کارنامه نشر از تازه‌های نشر ماه، برگزار شود. او همچنین با معرفی به پنل اطلاع‌رسانی که در سایت خانه کتاب قرار داده شده است گفت: «در این پنل، همه مخاطبین کتاب می‌توانند کتابهای تازه منتشر شده را جست و جو کنند و این امکان می‌تواند به ناشران ارزیابی درستی از وضعیت نشر بدهد و همچنین مشوق محققان و پژوهشگران برای ارتقای سطح محتوی کیفی آثار است».