اثر تورمی دست‌درازی بانک‌ها در جیب بانک مرکزی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، محمد رضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی هفته گذشته در برنامه زنده تلویزیونی وعده انحلال بانک‌های ناتراز در صورت‌های مالی شان را داده بود.

وی با تاکید بر اینکه قطعا امسال و تا نیمه اول سال چند بانک ناتراز منحل خواهند شد و نام آن‌ها را اعلام خواهیم کرد گفت: اگر بخواهیم تامین پولی و مالی را به روش غیرتورمی انجام دهیم باید بانک‌ها سرمایه‌شان افزایش پیدا کند و بانک‌هایی که کفایت سرمایه لازم را ندارند و اضافه برداشت دارند باید بدانند که اگر نتوانند ناترازی‌شان را حل کنند به سمت انحلال حرکت خواهند کرد. در این زمینه فهرست بانک‌های ناتراز و اقدامات لازم را در این زمینه به دولت داده‌ایم و درباره چند بانک این کار شروع شده است.

فرزین با بیان اینکه اجازه نمی‌دهیم که بانک‌های ناتراز به فعالیت‌شان ادامه دهند و خلق پول کنند گفت: درباره پرداخت تسهیلات در سال جدید نیز به دنبال این هستیم که آن را تقویت کنیم. البته اگر بخواهیم نقدینگی را کنترل کنیم باید تسهیلات بانکی را از نوع تکلیفی و غیرتکلیفی کنترل کنیم و لازمه آن تقویت نظارت بانک مرکزی است.

سپرده‌های مردم در بانک‌های ناتراز چه می‌شود؟

به گفته رئیس کل بانک مرکزی، قاعده‌ای در این زمینه به نام قاعده گزیر وجود دارد به معنی اینکه بانک مرکزی ضامن پول‌ها و سپرده‌های مردم در بانک‌هایی است که منحل می‌شوند و تا ریال آخر پول‌های مردم به آن‌ها بازگردانده خواهد شد.

انحلال در انتظار بانک‌های دولتی یا خصوصی؟

در حالی فرزین از موضوع انحلال بانک‌های ناتراز نام می‌برد که تفکیکی در اظهارات رئیس کل بانک مرکزی میان بانک‌های دولتی و خصوصی دیده نمی‌شود.

ضمن اینکه برخی بانک‌های دولتی و نیمه‌دولتی از بزرگترین بانک‌های دارای زیان انباشته هستند که غیر از چند بانک توسعه‌ای یا تخصصی مانند بانک‌های مسکن، کشاورزی، توسعه تعاون و صنعت و معدن، سایر بانک‌های تجاری دولتی نیز یا متضرر هستند یا سوددهی اندکی دارند و با حجم انبوه مانده تسهیلات مواجهند.

صورت مالی بانک ملی تا پایان شهریور ۱۴۰۱ (منتشره در سامانه کدال) و ناترازی ۷.۲ هزار میلیارد تومانی بزرگترین بانک دولتی

صورت مالی بانک مسکن تا پایان شهریور ۱۴۰۱ با زیان بیش از ۱۲۰۰ میلیارد تومانی منتشره در سامانه کدال

پیشتر نیز برخی کارشناسان نسبت به خلق نقدینگی از سوی بانک‌های عمدتا خصوصی هشدار‌هایی داده بودند که یکی از عوامل اصلی ایجاد تورم در سال‌های اخیر بوده اند. اما اینکه آیا انحلال یا ادغام این بانک‌ها می‌تواند از رشد نقدینگی و بازگشت انضباط مالی به بانک‌های تورم زا مؤثر باشد یا خیر؟ بستگی به نحوه اجرای این فرآیند از سوی بانک مرکزی و نظارت بر نحوه بازگشت سپرده‌های مردمی به سپرده گذاران دارد.

اقتصاددان: اضافه برداشت‌های بانک‌ها از بانک مرکزی برای رفع ناترازی، عامل ایجاد تورم و رشد پایه پولی

در همین ارتباط محمد مجتهد عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، درباره ناترازی بانک‌ها و احتمال انحلال آن‌ها اظهار کرد: تعریف ناترازی از نظر من یعنی بانک‌هایی که باید در پایان روز عملیات واریز و برداشت آن‌ها برابر باشد، اما با کسری مواجهند که باید بانک مرکزی این کسری را جبران کند و لذا این اضافه برداشت بانک‌ها روی پایه پولی اثر می‌گذارد.

وی ادامه داد: اما تعریف بانک مرکزی از تعریف ما متفاوت است و از نظر بانک مرکزی نباید رشد تسهیلات بانک‌ها از ۲ درصد بالاتر باشد تا دچار ناترازی نشوند.

به گفته رئیس اسبق مؤسسه پژوهش‌های پولی و بانکی، برخی بانک‌ها هستند که تسهیلات بیشتری پرداخت کرده اند یا مردم از سپرده‌ها برداشت کرده اند که در نتیجه در پایان روز ناترازی داشته اند که بانک مرکزی آن را جبران می‌کند. همچنین مراودات بین بانک‌ها را شاهدیم که در بازار بین بانکی این مراودات شایع است که ممکن است برای یک روز باشد یا بیشتر هم ادامه داشته باشد؛ این روش‌ها می‌تواند به کاهش ناترازی در کوتاه مدت کمک کند، ولی در بلندمدت به رشد پایه پولی می‌انجامد.

وی با اشاره به برداشت‌های شبانه بانک مرکزی از حساب بانک‌ها گفت: بانک مرکزی در برخی موارد شبانه از حساب بانک‌ها برداشت می‌کند تا به ناترازی برخی دیگر از بانک‌ها کمک کند و این تعاملات، عامل تعیین نرخ بهره بین بانکی هستند.

مجتهد با بیان اینکه اضافه برداشت از بانک‌ها به رشد پایه پولی می‌انجامد ادامه داد: رشد پایه پولی به رشد نقدینگی منجر می‌شود که اثرات تورمی در پی دارد.

چرا بانک‌های دولتی همواره ناترازند؟

وی خاطرنشان کرد: بانک‌هایی که عمدتا دولتی هستند، (مثلا بانک ملی) به این علت دچار ناترازی شده اند که پرداخت‌های تکلیفی به دستگاه‌های دولتی دارند و بیشتر این دستگاه‌های دولتی امکان بازپرداخت این برداشت‌ها را ندارند که سبب می‌شود این بانک‌ها همواره ناترازی در صورت‌های مالی خود داشته باشند.

بازی پانزی در برخی بانک‌های خصوصی

عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: از سوی دیگر برخی بانک‌های خصوص که وارد رقابت سود بالاتر به سپرده‌ها شده اند، برای جبران کسری سود سپرده ها، به بازی پانزی روی می‌آورند به این معنا که از محل سپرده‌های جدید به سپرده‌های قبلی سود می‌دهند و این سیکل معیوب همواره ادامه دارد. الیته تعداد این بانک‌ها مشخص است و نیازی به نام بردن از آن‌ها نیست.

ادغام یا انحلال بانک‌های ناتراز؟

این کارشناس اقتصاد پولی-بانکی درباره اظهار نظر رئیس کل بانک مرکزی در خصوص ادغام یا انحلال بانک‌های زیان ده یا ناتراز اظهار داشت: اگر قرار به ادغام بانک‌های زیان ده باشد که نه تنها این زیان جبران نمی‌شود بلکه تشدید هم می‌شود، اما اگر قرار باشد بانک‌های ناتراز در بانک‌های سودده ادغام شوند که ممکن است با عدم موافقت این بانک‌ها روبه رو شوند.

وی ادامه داد: در تمام دنیا و همچنین کشور ما مرسوم است که بانک‌های مرکزی متولی انحلال بانک‌های ناتراز شده و سپرده‌های مردم را متعهد می‌شوند مانند کاری بانک مرکزی آمریکا اخیرا با بانک سیلیکون، ولی این کشور کرد و با متعهد شدن سپرده‌های مردم، بر انحلال این بانک نظارت داشت. دولت بدهی‌های بانک‌های ناتراز را متعهد شده و سپس از محل دارایی‌های بانک ورشکسته (با اعلام دادگاه) یا ناترازِ در آستانه انحلال، این سپرده‌ها را تسویه می‌کند؛ همچنین سهام بانک‌های در آستانه انحلال ارزش گذاری شده و با خرید سهام بانک از سوی دولت، مطالبات سهامداران نیز تسویه خواهد شد.

به گفته رئیس اسبق مؤسسه پژوهش‌های پولی و بانکی در ایران چند سالی است که بیمه سپرده‌های بانکی رایج شده و در صورت انحلال بانک‌های ناتراز، بخشی از این بدهی‌ها به سپرده گذاران از محل بیمه سپرده‌های بانکی تسویه خواهد شد.