تقابل آیت الله حائری با سیاست ضد دینی رضا خان

به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری آنا، آیت الله حائری یزدی یکی از مراجع شیعه است که به واسطه مبارزات سیاسی خود با رژیم پهلوی جایگاه سیاسی خاصی را به خود اختصاص داده است. مخالفت ایشان با حکومت پهلوی پیش از شکل‌گیری حکومت و از زمان کودتای ۱۲۹۹ آغاز شد.

در این دوره آیت‌الله حائری ضمن تأسیس حوزه علمیه با بسیاری از سیاست‌های ضددینی رضاشاه به مخالفت پرداخت و واکنش‌های تندی نشان داد. موضوع جمهوریت و کشف حجاب از جمله این موارد است که آیت‌الله حائری طی آن رودروی حکومت و رضاشاه قرار گرفت.

*ورود آیت‌الله حائری به قم و آغاز رویارویی‌های سیاسی

آیت‌الله حائری در شهر یزد به دنیا آمد و در هجده‌سالگی برای تکمیل دروس دینی و حوزوی به شهر عراق رفت. ایشان مقارن با کودتای ۱۲۹۹ به شهر قم بازگشت و حوزه علمیه را تأسیس کرد. آیت‌الله حائری در آن دوره مرجعیت شیعه در نجف اشرف را بر عهده داشتند، ولی موقعیت علمی ایشان قدرت بالقوه‌ای در داخل ایران به‌وجود آورد و حضور بالقوه این نیرو، مورد توجه رضاشاه نیز قرار داشت؛ تا جایی که رضاشاه در بسیاری از مسائل سیاسی تلاش می‌کرد نظر مساعد ایشان را جلب کند.

*گام‌های بعدی آیت‌الله حائری در مبارزه با حکومت پهلوی

موضع جمهوریت رضاشاه از دیگر موضوعاتی بود که به رویارویی پهلوی اول و آیت‌الله حائری منجر شد. آیت‌الله حائری از ماهیت جمهوریت رضاشاه آگاه بود؛ به همین دلیل نیز به مخالفت با آن پرداخت. بعد از اعلام رضاخان مبنی بر تشکیل حکومت جمهوری، آیت‌الله حائری همراه با آیت‌الله نائینی و آیت‌الله اصفهانی، طی تلگرافی مخالفت خود را با این قضیه نشان داد.

بعد از آنکه رضاخان از مواضع خود درباره جمهوریت کنار آمد و به عبارتی مجبور شد کنار بیاید، سیاست‌های ضددینی خود را آغاز کرد. رضاشاه این سیاست‌ها را به طور واضح بعد از جلوس بر تخت پادشاهی در پیش گرفت؛ بنابراین این موضوع نیز به یکی از اختلافات آیت‌الله حائری و رضاشاه تبدیل شد. بر این اساس موضوع باستان‌گرایی، که با مفهوم ایدئولوژیک حکومتی و حذف اسلام از جامعه همراه بود، به یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مبارزاتی آیت‌الله حائری تبدیل شد. رضاشاه در این راستا اقدامات زیادی انجام داده بود که تأسیس فرهنگستان یکی از آن‌ها بود. علاوه بر این، سیاست ایران‌گرایی در حوزه ادبیات مکتوب با بزرگداشت شاعران پارسی‌زبان به‌ویژه فردوسی و اثرش شاهنامه توأم بود. تشکیل کنگره بین‌المللی هزاره فردوسی در سال ۱۳۱۳ نیز از دیگر سیاست‌های باستان‌گرایی رضاشاه بود هرچند با توجه به وجه ملی این سیاست‌ها ظاهرا اقدامی مثبت در حال انجام بود، اما هدف اصلی رضاشاه مسائل ملی نبود، بلکه حذف دین از فرهنگ ایرانی بود.

*موضوع کاهش نفوذ روحانیون و بیداری آیت‌الله حائری

سیاست‌های ضددینی رضاشاه با کاهش نفوذ روحانیون وارد مرحله عملی خود شد. رضاشاه از همان ابتدا بنای مخالفت با روحانیون را داشت، اما این سیاست را به صورت تدریجی پیش برد؛ و ابتدا از در سازش با روحانیون درآمد، اما به‌تدریج به مبارزه با شعائر دینی پرداخت؛ چنان‌که در اواسط دهه ۱۳۱۰، با اینکه در قوانین مملکتی هنوز نفوذ عنصر اسلامی مشهود بود، اما روحانیون عملا از حیطه قضاوت و دادگستری کنار گذاشته شدند و در حوزه تعلیم و آموزش نفوذ خود را کاملا از دست دادند. علاوه بر این با تسلط دولت بر موقوفات، قدرت مالی روحانیون نیز رو به کاهش گذاشت.

این موضوع نیز از دید آیت‌الله حائری پنهان نماند. ایشان به اشکال مختلف مخالفت خود با بسیاری از سیاست‌های رضاشاه را به گوش او رساند؛ برای نمونه می‌توان به گزارش هافمن فیلیپ اشاره کرد. در ۱۳۰۶ فیلیپ، وزیر مختار آمریکا در ایران، در گزارشی می‌نویسد: «یکی از روحانیون بزرگ شیعه به نام شیخ عبدالکریم از شهر مقدس کربلا در عراق عازم قم شد و در تاریخ اول دسامبر وارد این شهر شد. متعاقبا کمیته‌ای از رهبران دینی از قم به دیدار شاه رفتند، که احتمالا در این دیدار خواسته‌هایشان را با شاه مطرح کنند؛ سپس در ۱۱ دسامبر، رئیس‌الوزرا به همراه تیمورتاش وزیر دربار، همراه با این کمیته به قم بازگشتند، که جمع کثیری از روحانیون در آن اجتماع کرده بودند. هنوز اطلاعات مؤثق چندانی در این مورد به دست ما نرسیده است. با این حال بسیاری بر این باورند که روحانیت خواهان موارد زیر است:

برکناری دولتمردان فعلی، تیمورتاش، فیروز و داور و فسخ قانون خدمت وظیفه اجباری
سیاست کشف حجاب و مخالفت‌های آیت‌الله حائری

موضوع کشف حجاب از دیگر موضوعاتی است که مورد توجه آیت‌الله حائری قرار گرفت و واکنش تند ایشان را به دنبال داشت.

در واقع آیت‌الله حائری به این نتیجه رسیده بود که سیاست کشف حجاب در راستای مبارزه با اسلام و نیز مبارزه با نفوذ و قدرت روحانیون است.

مطابق با سیاست رضاشاه، پوشیدن اجباری لباس مخصوص، جنبه قانونی به خود گرفت. نکته حائز اهمیت آن است که بخش مهمی از این سیاست، روحانیون را دربرمی‌گرفت.

دیری نپایید که به واسطه اجرای این گونه طرح‌های استعمارپسند پیوند ناگسستنی مردم ایران با نیاکان خود به دست فراموشی سپرده شد و فرهنگ دیرینه ملی و هویت اسلامی آنان به غارت رفت. از آن پس پشت ویترین فروشگاه‌ها پر شد از لباس‌هایی با مد‌های دست اول و چندم لباس غرب؛ رفته رفته گذاردن «کلاه پهلوی» بر سر، مظهر تمدن و ترقی شمرده شد. سیاست کشف حجاب برای آیت‌الله حائری بسیار سنگین بود و ایشان برخورد بسیار تند و شدیدی با این مسئله داشتند.

منبع: موسسه مطالعات تاریخ معاصر