شعر عاشورایی محتشم

گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ بسیار پیش می‌آید که حادثه‌ای معمولی، می‌تواند آثار و بازتابی فراتر از پیش‌بینی‌ها داشته‌باشد. 

هنوز روشن نیست که اگر محتشم‌کاشانی برادرش عبدالغنی را هنگام بازگشت از سفر هند (که اتفاقا شعر او را برای دربار گورکانی برده‌بود) در دریای پارس از دست نمی‌داد، ما با محتشم مرثیه‌سرا هم روبه‌رو بودیم یا نه؟ 

کارنامه محتشم -در دیوان اشعارش - پیش روی ماست و تنوع موضوعات احساسی(غزل‌ها) و تفننی(ماده تاریخ‌ها ) و قصاید مدحی (آیینی و درباری) نشان می‌دهد که شاعر سر مرثیه‌سرایی آن هم جز در حد معمول و مرسوم در مرگ ممدوح را نداشته‌است؛ اما در نهایت کار  شاعری، درخشش و ماندگاری محتشم ِ سوگوار بر دیگر نمودهای شخصیت ادبی او برتری می‌جوید و کار به گونه‌ای می‌شود که بسیاری از توجهات به دیوان شاعر، انگیزه و دستاویزی جز همان مرثیه ماندگار نداشته‌است و حتی در مواردی آن همه هنرورزی و تفنن ادبی به کنار رانده شده‌ و کار محتشم در غیر مرثیه مهم تلقی نشده‌است. 

کمال‌الدین علی محتشم کاشانی با سرودن ترکیب‌بند عاشورایی خود نشان‌داد که تاثیر اصول و مبانی مورد پذیرش و تاکید سیاسی حاکمان بر ادبیات و هنر(مثل همه دوره‌های سیاسی) انکار ناشدنی است و نیز نشان داد که بهترین کار؛ هنر را به خدمت باورهای ماندگار درآوردن است که این را می‌توان از دیرپایی چنین مرثیه‌ای در همه چهار سده پس از نبود شاعر، دریافت کرد. 

اگر محتشم چنین مرثیه‌ای را به سرودن توفیق نمی‌یافت، دیوان فاخر او در کنار دیوان‌های پر‌شمار دوره صفویه (حتی با وجود برتربودن) مقیم خمول و گمنامی و بی‌اعتنایی بود؛ اما اکنون دیوان او به همه دیوان‌های دیگر به تفاوت نگریسته می‌شود. 

درست است که ماندگاری نام و شعر عاشورایی محتشم و استناد به آن، چیزی فراتر از صله‌های معمول شاعران است که ناچیزشدن‌شان حتمی است اما به معنی آن هم هست که داشتن صداقت و یک‌رنگ بودن گاهی چنان قدرتی دارد که می‌تواند با حتی یک ‌شعر، شاعری را ماندگار کند. 

این نکته کمتر مورد توجه دهها مقلد ترکیب‌بند محتشم واقع شده‌است و اینان با همه ابراز ارادت به سالار شهیدان(ع) نتوانسته‌اند با شعر خود - که گاهی قوی‌تر و محکم‌تر از شعر او هم هست- برجای او بنشینند. 

شعر عاشورایی محتشم، نگین درخشان باورمندی بر حلقه ادبیات کاشان است؛ چراکه این شهر در سابقه تاریخی پس از اسلام خویش چیزی بهتر از ولایت‌مداری ندارد و بی‌شعر محتشم مجال ابراز چنین درخشندگی در پیشینه ناممکن می‌نمود.

عبدالرضا مدرس‌زاده شاعر و دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان

انتهای پیام/4062/