«یوسف پیامبر» اثری که وجهه‌ای بین‌المللی به سریال‌سازی ایران داد/ همراه با «یوزارسیف» از انتهای چاه تا عزیزی مصر

به گزارش خبرنگار حوزه رادیو و تلویزیون گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، این روزها بازار تماشای سریال در سرتاسر جهان داغ است و پس از اینکه قسمت جدید هر سریالی منتشر می‌شود، سیل واکنش‌ها نسبت به بخش‌های مختلف آن، مثل روند قصه، بازی بازیگران، سکانس خاص آن قسمت و... آغاز می‌شود. این حجم از توجه نسبت به سریال‌ها، باعث شده که بسیاری از فیلم‌سازان مطرح (هم در ایران و هم در خارج از کشور) برای مدت زمان محدودی هم شده، از فضای سینما فاصله بگیرند و به سریال‌سازی روی بیاورند.

واکنش جمعی به سریال‌های در حال پخش اگر در ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر به یک حرکت اجتماعی در جهان تبدیل شده، در کشور ما سابقه بیشتری دارد. از سال‌های پایانی دهه شصت تا ابتدای دهه هشتاد بسیاری از سریال‌های تلویزیونی بودند که از شبکه‌های سیما پخش شدند و فراتر از یک اثر نمایشی، خودشان را به بطن جامعه و اصطلاحاً «کف خیابان» کشاندند.

در سلسله گزارش‌های «یادگار جعبه جادو» که به صورت هفتگی در گروه فرهنگ خبرگزاری آنا منتشر می‌شود، نگاهی می‌اندازیم به آثاری که در این دسته قرار می‌گیرند و در زمان پخش در جذب تماشاگر بسیار موفق بودند.

قصه‌ای ویژه برای اثری ویژه

در میان سریال‌های محبوب تاریخ تلویزیون، آثار تاریخی و اصطلاحا «الف ویژه» تلویزیون جایگاه ویژه‌ای دارند. سریال‌هایی که به نسبت آثار دیگر هم زمان بیشتری برای تولید نیاز دارند (بیش از ۲-۳ سال) و هم هزینه بیشتری را روی دست صداوسیما می‌گذارند، اما با این وجود به طرز قابل توجهی در جذب مخاطب موفق هستند و تلویزیون تا سال‌ها می‌توان از قِبَل آنها سود مالی داشته باشد. آثاری که کم هم نیستند و همه ما چند عنوان از آنها را در ذهن خود به یادگار داریم. سریال «یوسف پیامبر» یکی از این قبیل سریال‌هاست، اثری به کارگردانی مرحوم فرج‌الله سلحشور که هم در زمان پخش بینندگان زیادی را پای صفحه تلویزیون می‌کشاند و هم تا مدت‌ها پس از پخش، به بهانه‌های مختلف از شبکه‌های گوناگون ملی و استانی بازپخش می‌شد.

فرآیند فیلمبرداری سریال «یوسف پیامبر» از اردیبهشت ۱۳۸۳ آغاز شد و بیش از چهار سال بعد، (تیر ۸۷) نخستین قسمت آن به روی آنتن شبکه یک سیما رفت. داستان حضرت یوسف (ع) یکی از شیرین‌ترین داستان‌های قرآن کریم است، قصه‌ای که برای تمام ایرانی‌ها آشناست و این آشنایی سریال سلحشور را روی لبه پرتگاه قرار می‌داد. دلیل آن هم این بود که مخاطب از ابتدا تا انتهای داستانِ زندگی حضرت یوسف (ع) و اتفاقاتی که برایش رخ داده را می‌دانست و با اشراف کامل به کلیت داستان، به تماشای این اثر می‌نشست. پس تماشاگر این اثر با علم به فضای کلی قصه، در انتظار گره‌های دراماتیک، بازی‌های خوب و فضاسازی جذاب بود. نکاتی که تا حدود زیادی در این سریال به آن رسید و در نتیجه «یوسف پیامبر» به یکی از سریال‌های ماندگار سیما تبدیل شد.

بیشتر بخوانید:

«آرایشگاه زیبا»؛ حکایت عاشقی پردردسر «آقا اسد»
راهزنان خشن اما دوست‌داشتنی «روزی روزگاری» چگونه ستاره‌های تلویزیون شدند؟
«شهریار»؛ قصه پرحاشیه شاعری که عاشق بود
«شب دهم» ماندگارترین سریال مناسبتی تلویزیون
تقابل «پدرسالار» مقتدر و عروس طغیانگر در جعبه جادو
خاطره بازی با «پس از باران» ۲۰ سال بعد از پخش
«زیر آسمان شهر» آغاز محبوبیت مهران غفوریان در تلویزیون

ترکیب خوب بازیگران

از زمانی که خبر ساخت سریالی بر مبنای زندگی حضرت یوسف (ع) رسانه‌ای شد، مهم‌ترین سوال این بود که چه کسانی قرار است نقش‌های اصلی این سریال را بازی کنند و شخصیت‌های یوسف و زلیخا به چه بازیگرانی می‌رسد. در همان سال‌های ابتدایی دهه هشتاد که هنوز بازیگران این سریال مشخص نشده بودند، گمانه‌زنی‌های زیادی در رابطه با بازیگر نقش یوسف مطرح بود و نام‌هایی مثل پارسا پیروزفر جزء گزینه‌های تکراری این بحث بودند، اما در نهایت این نقش به جوانی شمالی به نام مصطفی زمانی رسید، بازیگری که تا قبل از آن هیچکس او را نمی‌شناخت و با این اثر به هنرهای نمایشی ورود کرد.

انتخاب زمانی یکی از حرکت‌های هوشمندانه فرج‌الله سلحشور در این سریال بود، چون مخاطب هیچ پیش‌زمینه ذهنی از این بازیگر نداشت و با دیدنش به یاد هیچ نقش دیگری که او قبلا در کارنامه هنری‌اش ایفا کرده نمی‌افتاد. همین مسئله باعث شد اوضاع کاملا متغیر شود و نقش «یوزارسیف» به نوعی نام مصطفی زمانی سنجاق شود. تا جایی که امروز هم با وجد گذشت بیش از یک دهه از پایان پخش این سریال، همچنان بسیاری از مخاطبان تلویزیون این بازیگر را با نقش یوسف پیامبر می‌شناسند و در هر اثری که بازی کرده باشد، برای یادآوری او، به این سریال ارجاع می‌دهند.

نقش‌های زلیخا و حضرت یعقوب (ع) هم در این سریال نقش‌های بسیار مهمی بودند و باید به آنها توجه ویژه‌ای شد. اتفاقی که در نهایت رخ داد و با وسواس گروه تولید سریال، دو نفر از بهترین بازیگران سریال‌های تلویزیونی ایفاگر این نقش‌ها شدند. محمود پاک‌نیت که از اوایل دهه شصت کارش را آغاز کرده بود و تا پیش از این در بسیاری از سریال‌های شاخص تلویزیون مثل «روزی روزگاری»، «پدر سالار»، «شب دهم»، «پس از باران» و... به ایفای نقش پرداخته بود، در این سریال هم با نقش حضرت یعقوب (ع) خوش درخشید و یکی از بازی‌های خوبش را به نمایش گذاشت. کتایون ریاحی هم که تا پیش از این سریال در بیش از ۳۰ اثر نمایشی هنرنمایی کرده بود و در تلویزیون هم سریال‌های مهمی مثل «همسایه‌ها»، «پدر سالار»، «پهلوانان نمی‌میرند»، «پس از باران» و «شب دهم» داشت، مهم‌ترین نقش کارنامه بازیگری‌اش را برعهده گرفت، شخصیت زلیخا که یکی از زنان تاثیرگذار تاریخ بود.

ریاحی در این اثر به قدری تاثیرگذار بود که با وجود پیشنهادهای فراوانی که برای بازی در نقش‌های مخلتف داشت، اما هیچکدام از آن نقش‌ها را نپذیرفت و طبق صحبت‌های خودش شخصیت زلیخا آخرین نقش او در سینما و تلویزیون نام گرفت. اگرچه چند سال پیش او بعد از حضور در برنامه «خندوانه» و گفت‌وگویی که انجام داد، تلویحا اعلام کرد که آمادگی برگشت به این فضا را دارد و اگر نقش دلخواهش را پیدا کند شاید باز هم به دنیای هنرهای نمایشی بازگردد، اما هنوز این اتفاق نیفتاده و همچنان سریال «یوسف پیامبر» آخرین اثر حاضر در کارنامه هنری این هنرپیشه است.

حاشیه‌های پردردسر

«یوسف پیامبر» از آن دست سریال‌های تلویزیون است که حالا و بعد از گذشت یک دهه بعد از آن، صرفا جایگاهش در نزد مخاطب و فضای کلی اثر و تاثیرگذاری‌اش به یادمان می‌آید، اما در زمان پخش انتقادات فراوانی نسبت به آن مطرح بود و حواشی‌اش هر هفته این اثر را سر زبان‌ها می‌انداخت. یکی از حاشیه‌های این فیلم هزینه تولید آن بود، که برخی می‌گفتند تا ۱۴ میلیارد تومان هم بوده است. البته که سلحشور و گروه همراهش این رقم و اعداد نزدیک به آن را رد کردند و بر این باور بودند که یک نفر در سیما فیلم (روابط عمومی اول سریال!) از عمد این حواشی را به وجود آورده و هزینه تولید این اثر نهایتا ۷ میلیارد تومان است.

نکته بعدی سبک دیالوگ‌های شخصیت‌ها و فضاسازی کلی سریال بود. خیلی‌ها به ساخت و سازهای این سریال (اگرچه عظیم بودند) نقد داشتند و آنها را سازه‌های نامناسبی می‌دانستند و برخی بر این باور بودند ادبیات شخصیت‌ها در کل سریال یکدست نیست و همه بازیگران با وجود اینکه در یک بازه زمانی و مکانی هستند، اما لحن و ادبیات متفاوتی دارند. تا جایی که برخی تکیه‌کلام‌های شخصیت‌های این سریال به طنز، در ادبیات رسانه‌ای و فضای مجازی راه پیدا کرد.

برخی از شخصیت‌های این سریال هم فراتر از شخصیت‌های معمولی ظاهر شدند و با وجود اینکه نقش‌های اصلی داستان نبودند، اما به ادبیات کوچه و خیابان راه پیدا کردند. شخصیت‌هایی مثل «آنخمائو» کاهن اعظم معبد آمون (مرحوم عباس امیری)، «ایناروس» شراب‌دار آمنهوتب و دستیار یوزارسیف (امیرحسین مدرس)، «بوتیفار» عزیز مصر (جعفر دهقان)، «کاری ماما» ندیمه زلیخا (مهوش صبرکن) و... همگی شخصیت‌هایی بودند که تاثیرگذاری‌شان در پیشبرد روند قصه، آنها را به کاراکترهای مهمی در ذهن مردم تبدیل کرد، تا جایی که تا سال‌ها پس از نقش سریال نیز بازیگران این نقش‌ها را با شخصیت‌هایی که در این سریال ایفا کردند، می‌شناختند.

بیشتر بخوانید:

قصه‌گویی به سبک شرقی در «هزاردستان» علی حاتمی
قصه‌های مسافران و رانندگان به روایت «آژانس دوستی»
«خانه سبز»؛ خانه رویایی چند نسل مردم ایران
«مردان آنجلس» سریالی که مهتاب کرامتی را به سیما و سینما معرفی کرد
پوست‌اندازی جامعه ایرانی به روایت «در پناه تو»
«خونه مادربزرگه» هزار خاطره داره!
«در چشم باد»؛ حماسه «ایرانی» در ۳ مقطع تاریخی
همسفر با نرون، حسن کچل و رابین‌هود در «قطار ابدی»

وجهه بین‌المللی یوزارسیف

یکی از ویژگی‌های مهم سریال «یوسف پیامبر» که آن را به نسبت دیگر سریال‌های الف تلویزیون یک سر و گردن بالاتر قرار می‌دهد، بین‌المللی بودن آن است. این سریال به‌واسطه داستان قرآنی جذابش، در بسیاری از کشورهای مسلمان آسیا و آفریقا پخش شد و در اکثر این کشورها نیز به شهرت چشمگیری رسید. این سریال جزء معدود سریال‌های ایرانی است که در خارج از مرزهای کشورمان به طور گسترده نمایش داده شد و توانست در جذب مخاطب خارجی نیز عملکرد قابل دفاعی داشته باشد. حتی بخش‌های مختلف این سریال، بریده‌های آن و کلیپ‌های ساخته شده بر مبنای آن نیز با دوبله عربی به طور گسترده در فضای مجازی پخش شد و نسخه‌های اینترنتی آن نیز با اقبال عمومی مواجه شد.

این حجم از استقبال دقیقا نشان داد که یک اثر نمایشی اگر با ویژگی‌های بین‌المللی و قصه‌ای پر کشش ساخته شود، نه فقط مورد توجه مخاطب داخلی که با استقبال تماشاگر خارجی نیز مواجه می‌شود. اگرچه این تنها نمونه موفق صادراتی در میان سریال‌های ایرانی نبود، اما پربیراه نیست اگر آن را یکی از دو اثر موفق این حوزه بنامیم. بسیاری از مردم کشورهای مسلمان قاره آفریقا همچون مصر، یا کشورهای آسیای میانه مجموعه «یوسف پیامبر» را دیدند و این اثر را به‌عنوان نماینده‌ای از سریال‌سازی ایرانی پذیرفتند، نماینده‌ای که توانست در جلب نظر بینندگانش، موفق عمل کند.

انتهای پیام/۴۱۷۳/پ