آینده‌پژوهی(۷)/ بررسی مقاله؛
راهبرد اثربخش در سیاست‌گذاری نهاد دانشگاه چیست؟
دانشگاه‌های هوشمند شیوه مواجهه با تغییرات را با معماریِ علمی خود تطبیق می‌دهندافزایش نرخ تغییر و ظهور عصر دانش، موج آینده‌پژوهی را گسترش داد و همسو با تحولات جامعه و به‌منظور خلق آیندهٔ مطلوب، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بلندمدت نظام دانشگاهی، آینده‌پژوهی در آموزش عالی، ضرورت پیداکرده است. اکرم طالبی در مقاله‌ای با عنوان «آینده‌نگاری مشارکتی: راهبردی اثربخش در سیاست‌گذاری نهاد دانشگاه» به بررسی این امر پرداخت.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، تغییرات پرشتاب در جهان ما تمامی آموزه‌های قدیمی را مورد تردید قرار داده است. در این میان آینده‌پژوهی، فرآیندی برای تجسم آینده و برنامه‌ریزی برای آن‌ها بوده و بازتاب‌دهنده چگونگی زایش واقعیت فردا از دل تغییر یا ثبات امروز به‌عنوان علم شناخت و آماده بودن برای وقایع و تغییرات آینده خواهد بود.
دانشگاه به‌عنوان نهاد آموزش عالی در میانه این تغییرات پرشتاب قرار دارد. اگر نظام آموزش عالی با حذف فرآیندهای دست و پاگیر، چابک شود و نسبت به تغییرات ناپیوسته که در دنیا وجود دارد، غافلگیر نشود، آینده‌های ممکن در آن درک و ساخته می‌شود. از آنجاکه آینده‌پژوهیِ علم یکی از مؤلفه‌های اساسی ساختن آینده است، دانشگاه‌های پیشرو جهان، رویکرد آینده‌پژوهی را در کانون برنامه‌ریزی‌های خود قرار داده‌اند.
در این جهان پرتغییر، بخش‌های مهمی از آموزش عالی و دانشگاه نسبت به قدرت، فرهنگ، دولت و صنعت بدون تغییر باقی مانده‌اند و در مقایسه با دهه‌های اولِ نیمه دوم قرن بیستم که دانشگاه به نهاد معتبر جامعه تبدیل شد، اعتبار آن با روند نزولی مواجه شده است.
اکرم طالبی، دانشجوی دکتری مدیریت آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبائی در مقاله‌ای با عنوان «آینده‌نگاری مشارکتی: راهبردی اثربخش در سیاست‌گذاری نهاد دانشگاه» که در فصلنامه «سیاست‌نامه علم و فناوری» منتشر شد به بررسی راهبرد اثربخش برای سیاست‌گذاری دانشگاه‌ها پرداخته است. وی هدف از انجام این پژوهش را بررسی جایگاه راهبرد آینده‌نگاری مشارکتی در سیاست‌گذاری‌های دستگاهی، خودتنظیم شونده و خود راهبر که ارتقای آن موجب ارتقای جامعه می‌شود، عنوان می‌کند که در ادامه به بررسی این مقاله خواهیم پرداخت.
لزوم تدوین سیاست‌گذاری مشارکتی برای شناسایی نقاط قوت و ضعف دانشگاه‌ها
طالبی در مقدمه مقاله خود به «شرایط بسیار پیچیده عصر حاضر و تغییرات پرشتاب و فزایندۀ علم و فناوری» اشاره می‌کند و بر همین اساس معتقد است که «این فضا دانشگاه‌هایی هوشمند و پویا را می‌طلبد که نه‌فقط شیوه مواجهه با این تغییرات را بدانند، بلکه با معماری علمی خود را تطبیق دهند.»
وی مدعی است «بسیاری از دانشگاه‌ها پیش از آنکه در تغییرات زیست‌بوم خود حل و موجب ناکارآمدی سیستم شوند، آن‌ها را شناخته و با تشکیل شبکه‌ای از ذینفعان و به‌کارگیری راهبرد آینده‌نگاری در سیاست‌گذاری‌های این نهاد، به تدوین چشم‌انداز مناسب و سیاست‌های مدنظر آن همت گماشته‌اند.»
با شبکه‌سازی سیستم مطالعاتی و تشکیل اجلاس، جلسه، اتاق فکر و پنل‌ها باید از ذخایر دانش و مطالعات آن‌ها بهره برد
این دانشجوی دکتری مدیریت آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبائی با تأکید بر لزوم سیاست‌گذاری مثمرثمر در فرآیند آینده‌پژوهی دانشگاه‌ها، در بخش دیگری از مقاله خود می‌آورد «تدوین سیاست به شیوه مشارکتی موجب شناسایی نقاط قوت و ضعف و تهدید و فرصت‌هایی شده که دانشگاه با آن‌ها مواجه بوده و برای دستیابی به رسالت خود از آن‌ها بهره برده یا با تأمل و دقت بیشتری تصمیم‌گیری کرده است. سیاست‌گذاری‌های اعمال‌شده در این شبکه به علت مشارکت ذینفعان در اتخاذ آن‌ها قابلیت اجرایی دارد و سیستم دانشگاه‌ها را به سمت تضمین کیفیت هدایت می‌کند.»
آینده‌نگاری اندیشه‌ای بین بخش‌های «دولت، صنعت و دانشگاه» برای درک فرصت‌ها و تهدیدها است
کمبود تعامل مراکز سیاست‌گذاری باعث ناکارآمدی تصمیم‌های اتخاذشده می‌شود اما آینده‌نگاری به‌منظور غلبه بر وابستگی‌های متقابل تصمیم‌هایی ارائه می‌کند. طالبی از تلاش آینده‌نگاری برای حل این موضوع خبر می‌دهد و در مقاله‌اش می‌آورد که «آینده‌نگاری کوشیده است معرفت و اندیشه‌ای آینده‌نگرانه را در میان بخش‌های دولت، صنعت و دانشگاه برای درک فرصت‌ها و تهدیدهای محتمل در ۱۰ تا بیست سال آینده، در عرصه بازار و فناوری‌ها فراهم کند و آنگاه با گفت‌وگوی فعال میان این سه بخش، به جهت‌دهی فعالیت‌های آنان در مورد اهداف تعیین‌شده بپردازد.»
«با توجه به وابستگی متقابل پدیده‌ها در جهان، برای سازمان‌دهی دانش معطوف به تصمیم‌گیری و اقدام عملیاتی نیاز به دیدگاه کل گرایانه آینده‌نگاری است.» زمانی درک این گزاره در مقاله طالبی ساده‌تر می‌شود که بدانیم آینده‌نگاری از سه حوزۀ دانش، یعنی آینده‌شناسی، برنامه‌ریزی استراتژیک، شبکه‌سازی و توسعه سیاست پدید آمده است بنابراین در حوزۀ سیاست‌گذاری قابلیت‌های بسیاری دارد.
بیشتر بخوانید:
- مختصات دانشگاه سازگارشونده با محیط و جامعه چیست؟
- راهبردها و پیامدهای سازگاری دانشگاه‌ها با محیط و جامعه چیست؟
- آینده‌پژوهی آموزش عالی و دانشگاه در ایران مبانی و سناریوها
یکی از دغدغه‌های مهم مدیران دانشگاهی تمرکززدایی و تحول ساختاری است؛ دغدغه‌ای که سالهاست گریبانگیر سیستم آموزش عالی شده است. طالبی در مقاله‌اش از «تعامل و جلب اعتماد ذینفعان» به عنوان راه‌کارهای اصلی رفع این دغدغه مهم نام می‌برد زیرا «مدیران دانشگاهی با اطلاع از ساختار دوگانه قدرت درون سیستم، دیگر نمی‌توانند به‌تنهایی چالش‌های بین‌المللی شدن و تحولات زیست‌بوم حوزۀ کاری خود را سازمان‌دهی کنند.»
مشارکت اساتید در فرایند آینده‌نگاری موجب بسترسازی فرهنگی مناسب در درون دانشگاه می‌شودبه اعتقاد این دانشجوی دکتری مدیریت آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبائی «ساختاری که روابط عمودی، افقی و مورب داشته است و با توجه به پیچیدگی ساختار دانشگاه، تعاملات پویا در روابط قدرت برقرار کند، موجب شکل‌گیری اعتماد بین ذینفعان می‌شود.» زیرا تمرکزگرایی و تصمیم‌گیری در رده‌های بالایی سازمان‌ها به رده‌های میانی و پایین، موجب هدر رفت منابع انسانی و مالی دانشگاه خواهد شد.
طراحی چشم‌انداز مناسب برای دستیابی به اهداف متعدد و متناقض سیستم دانشگاه ضرورت دارد
«هنگامی‌که اهداف متضاد و مبهم در دانشگاه از سوی ذینفعان فهمیده نشود و هر بخش به شکل مستقل و بی‌توجه به سایر بخش‌ها تصمیم‌گیری کند، دانشگاه وضعیت نامطلوبی خواهد داشت و کارآمدی لازم را نخواهد داشت.» بر همین اساس طالبی طراحی چشم‌انداز مناسب و تغییر نظام ِ یکپارچه را لازمهٔ دستیابی به خط مشی گذاری و تصمیم‌گیری اهداف متعدد و متناقض سیستم دانشگاه می‌داند.
کمتر کسی است که نداند ظرفیت‌سازی برای مشارکت همه اعضای هیئت‌علمی و کارکنان، از ارکان مهم و تأثیرگذار در دانشگاه به شمار می‌روند؛ از همین رو نیز اکرم طالبی شبکه‌سازی سیستم مطالعاتی و تشکیل اجلاس، جلسه، اتاق فکر و پنل‌ها برای بهره جستن از ذخایر دانش و مطالعات آن‌ها را یکی از وظایف مهم دانشگاه برشمرده و معتقد است باید «بستر مناسب را برای مشارکت فعال آن‌ها فراهم کرد.»
این دانشجوی دکتری مدیریت آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبائی با اعتقاد به وجود سیاست‌گذاری بر مبنای خرد جمعی بین اعضای هیئت‌علمی با یکدیگر و اعضای هیئت‌علمی با دانشجویان و معتقد است «این مشارکت باعث بسترسازی فرهنگی مناسب در درون دانشگاه می‌شود و فهم مشترکی از چالش‌های موجود، تهدیدها و فرصت‌ها، ضعف‌ها و قدرت‌ها فراهم می‌کند.» در فرهنگ مشارکتی پدید آمده، افراد با سهیم کردن دانش خود با یکدیگر موجب رشد جامعۀ علمی می‌شوند. طالبی معتقد است «این امر موجب رشد، توسعه دانشگاه و در نتیجه توسعه جامعه می‌شود.»
به گزارش آنا، آینده نگاری، یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین مراحل برنامه‌ریزی راهبردی در دانشگاه است و بعد از شناخت وضع موجود برای تعیین مسائل کلیدی دانشگاه به آن پرداخته می‌شود. این مرحله از فرآیند برنامه‌ریزی، پل ارتباطی میان متغیرهای کلیدی دانشگاه برای تعیین حوزه‌های هدف در آینده و ترسیم چشم‌انداز است.
انتهای پیام/۴۱۶۷/پ
انتهای پیام/
