آنا گزارش می‌دهد؛
از رده‌بندی سنی کتاب‌های کودک چه می‌دانیم؟/ قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب!
گروه‌بندی سنی به‌عنوان مرجع انتخاب مناسب کتاب، برای کودکان و نوجوانان در پشت جلد کتاب چاپ می‌شود.
به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، کتاب برای کودکان و نوجوانان راهی برای ورود به دنیای جادویی قصه‌ها است. معمولاً یک پرسش مهم هنگام انتخاب کتاب برای کودکان شکل می گیرد و آن این که با توجه به سن و سال آنها چه کتابی برایشان مفید است و این کتاب‌ها بر چه اساسی باید انتخاب شوند؟ اگر دقیق بدانیم که دنبال چه چیزی هستیم کار خیلی راحت‌تر می‌شود، در این راستا به معیار و مرجعی نیاز است تا بتوان بر اساس آن با خیالی راحت کتابی مناسب روحیه فرزندان خود پیدا کنیم. حالا باید از کجا بفهمیم چه کتابی مناسب کودک و نوجوان است؟
شاید به دفعات بسیاری پیش آمده که نوجوانان یا والدین با دیدن گروه‌بندی درج شده بر روی جلد کتاب‌ها به فکر فرو روند که داستان این گروه‌بندی‌ها چیست و با چه هدفی بر جلد کتاب‌ها راه پیدا کرده‌اند، شاید هم برخی تاکنون نمی‌دانستند، کتاب مناسب برای هر سنی در کدام گروه‌بندی وجود دارد! حالا این گروه‌بندی سنی چگونه شکل گرفت؟ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دهه ۴۰ تاسیس شد، این کانون با خودش یک سیستم گروه‌بندی سنی به ارمغان آورد تا بر اساس آن بتواند محتوا و کتاب‌های مناسب کودکان از خردسالی تا پایان نوجوانی را دسته‌بندی کند. این گروه‌بندی معروف بر روی اکثر کتاب‌های کانون دیده می‌شود.
این گروه‌های سنی با «الف»، «ب»، «ج»، «د» و «ه» شناخته می‌شوند. گرچه این تقسیم‌بندی تا حدود زیادی راه‌گشا است اما به اعتقاد برخی منتقدان ادبیات کودک و نوجوان و همچنین مدیر تولید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، کم و کاستی‌هایی نیز دارد. در ادامه با توجه به ویژگی‌های شخصیتی کودکان و نوجوانان به توضیح این گروه‌های سنی خواهیم پرداخت که مشروح آن را از نظر می‌گذرانید؛
گروه سنی «الف»؛ سال‌های قبل از دبستان
کودک در این سنین با تصاویر ارتباط بهتری برقرار می‌کند، کتاب‌هایی با کلام آهنگ‌دار که در آن از اشیا، گیاهان و جانداران استفاده شده برای آنها مناسب است. در این دوره، خردسال قوه تخیل قوی دارد اما توانایی درک حوادث پیچیده را ندارد، باید با اشکال او را جذب کرد. از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب مناسب برای گروه سنی «الف»، ساده‌نویسی، جملات کوتاه، رنگ‌آمیزی، اشکال، ترغیب به بازی‌های مشارکتی، تقویت حواس پنج‌گانه، برآورده کردن حس کنجکاوی، است. برای این گروه سنی می‌توان به کتاب‌هایی چون «می‌می‌نی» و «انگشتی‌ها» اشاره کرد.
گروه «ب»؛ سال‌های اول دبستان
این رده سنی، زمانی است که کودک توانایی درک روابط علت و معلول، مسائل منطقی ساده را کسب کرده اما حوصله خواندن داستان‌های طولانی را ندارد. به تازگی الفبا را یاد گرفته و می‌تواند داستان‌های ساده درباره روابط بین انسان‌ها و مفاهیم تربیتی را درک کند. کتاب‌هایی که به‌طور غیرمستقیم پیامی دارد، مناسب این گروه سنی است، داستان‌هایی که گرمای روابط خانوادگی را توصیف می‌کنند و درباره همکاری‌های گروهی کودکان صحبت می‌کند. یکی از کتاب‌های مناسب برای گروه سنی «ب» که تا حدودی قدرت تحلیل را به کودک می‌دهد، «پینوکیو» است.
گروه «ج»؛ سال‌های میانی دبستان
کودک در این سن، دارای تفکر انتزاعی رشد یافته، توانایی درک بالا، توجه ویژه به علت هر اتفاقی و آماده فعالیت‌های گروهی است. کتاب‌هایی که تفکر انتزاعی او درباره مفاهیمی چون محبت، همدردی، نوع‌دوستی، بخشش و غیره را رشد می‌دهد، بسیار مناسب او خواهد بود. این گروه سنی می‌تواند داستان‌های بلند بخواند و حتی قسمت‌هایی از کتاب‌های علمی و تاریخی برای آنها جذاب خواهد بود. از سویی کتاب‌هایی که کودک را درگیر روابط اجتماعی می‌کند نیز آثار مناسبی برای مطالعه دوران پایان کودکی است که از این میان می‌توان به «شازده کوچولو» اشاره کرد.
گروه سنی «د»؛ سال‌های آخر دبستان
این دوره، با توجه به تغییرات جسمی، روحی و اجتماعی نوجوان، دوره بسیار حساسی است. در این رده سنی، داستان‌هایی که ویژگی‌های شخصیتی او همانند کنجکاوی، پرسشگری و تجربه‌های جدید را منعکس می‌کند، کتاب‌های مناسبی است. برای آنها ماجراهای واقعی گذشته، شرح‌حال‌ها، داستان‌های واقعی، طولانی، ماجراجویی جذاب می‌شود و تمایل به قصه‌های افسانه‌ای کم می‌شود، شخصیت داستان‌ها نیز برای این رده سنی اهمیت پیدا می‌کند، کتاب‌های «اولیور توئیست» و «قصه‌های مجید» برای آنها مفید و خواندنی است.
گروه «ه»؛ سال‌های نوجوانی
در این دوران، نوجوان ضمن روبه‌رو شدن با تغییرات جسمی و روحی، درگیر تنش‌های بسیاری برای یافتن شخصیت و هویت خود است و در جریان این تنش‌ها، آثاری که الگوی مناسبی به او ارائه می‌دهند می‌توانند مورد توجه قرار گیرند. کتاب‌های این رده سنی باید بر مشکلات اجتماع که نوجوان با آن درگیر می‌شود و کنجکاوی‌های او را پاسخ می‌دهد، اشاره داشته باشد. در این دوران مفاهیمی چون ظلم، عدالت، احکام دینی، سرگذشت قهرمان‌های تاریخی و غیره می‌تواند مطالعه خوبی را برای نوجوانان به ارمغان آورد، برای مثال می‌توان به کتاب «اشراف‌زاده قهرمان» اشاره کرد.
بیشتر بخوانید:
- فضای مجازی نمی‌تواند جایگزین قصه‌گویی مادران شود/ والدین بر اساس ذائقه کودکان کتاب بخرند
- جریان خون ادبیات کودک کند شده است/ داده‌های فرهنگی بیگانه، اعتماد کودک به جامعه ایرانی را از بین می‌برد
- کتاب‌های سطحی و کم‌مایه پرچمدار بازار کتاب کودک شده‌اند
و اما دیدگاه کارشناسان به گروه‌بندی سنی
گروه‌های سنی «الف» تا «ه» در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ تدوین شده و تا امروز جایگاه خود را حفظ کرده اما بنابر نظر برخی کارشناسان و با توجه به تحولات دهه‌های اخیر، گسترش تکنولوژی، توسعه فضای مجازی و تغییر آگاهی کودکان باید مروری دیگری بر آن انجام شود تا بتوان کم و کاستی‌های موجود را اصلاح کرد اما مانند هر مسئله دیگری این قضیه موافقان و مخالفان خود را دارد. محمدرضا شمس، نویسنده و مترجم حوزه کودک و نوجوان در این باره به خبرنگار آنا می‌گوید: «کودکی که در تهران است با کسی که در شهرستان کم برخورداری زندگی می‌کند، شرایط یکسانی ندارند و از نظر سطح دانایی، دانش و روابط اجتماعی متفاوت هستند. به همین دلیل گروه‌بندی سنی را به‌طور قاطع نمی‌توان گفت که در برگیرنده تمام جوامع، اقوام و ملل مختلف است. کودکان دهه ۴۰ و ۵۰ با کودکان امروزی زمین تا آسمان متفاوت هستند، آن زمان حتی تلفن کمیاب بود اما با پیشرفت تکنولوژی تلفن‌های همراه در اختیار آنها قرار گرفته و حتی آموزش آنها نیز به فضای مجازی راه یافته است.»
نویسنده «قصه‌های الفبا» با اشاره به اینکه گروه‌بندی‌های سنی باید بر اساس سیاست هر جوامع مجدد تدوین شوند، خاطرنشان می‌کند: «افسانه‌های قدیمی با توجه به نیاز هر زمانه دچار تغییراتی شده‌اند و همین امر باعث ماندگاری آنها شده است. گروه‌بندی‌های سنی نیز با توجه به پیشرفت تکنولوژی بایستی بررسی شوند. در این راستا باید کارگروهی متشکل از روانشناسان، نویسندگان، تصویرگران و همه دست اندرکاران حوزه ادبیات کودک و نوجوان ایجاد شود تا این مهم بازنگری شود، هنوز کارگروهی در این زمینه تشکیل نشده اما کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با موافقت شورای «عالی کتاب کودک» گروه‌بندی‌های خود را تا حدودی بروز کرده و این تغییرات در کتاب‌های این کانون لحاظ شده است.»
محمدکاظم اخوان، نویسنده «قصه‌های زی‌زی‌گولو» برخلاف اکثر کارشناسان و منتقدان این حوزه، معتقد است این گروه‌بندی‌های سنی لزومی به تغییر و تحول ندارند. وی در این راستا بیان می‌کند: «گروه‌بندی‌های سنی یک معیار جهانی است، لزومی برای تغییر آن نیست. درست است که در دهه‌های اخیر تغییرات زیادی صورت گرفته اما قانون طبیعت و علم عوض نمی‌شود مگر آنکه دچار تحولات اقلیمی شوند که البته در ذات آن است، این تحولات با تغییر نگرش بوده و خود قواعد آن ثابت مانده است. در خصوص گروه‌بندی‌های سنی، باید به یک نظر و دیدگاه یکسان جهانی رسید که این رده‌بندی دیگر پاسخگوی نیازهای کودکان نیست، تا زمانیکه به این توافق نرسیم آنها ثابت می‌مانند.»
دسته‌بندی سنی مخاطبان در کتاب‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پس از سال‌ها تغییر کرده و تقسیم‌بندی جدیدی برای تولید آثار خود ارائه داده که بنا به گفته مسئولان کانون این تغییر در شیوه دسته‌بندی گروه‌های سنی منبطق بر استانداردها و با بررسی تجربه‌های جهانی و شرایط بومی صورت گرفته است. در دسته‌بندی جدید این کانون، گروه‌های سنی همچون ۰+ «نوزاد»، ۲+ «نوگام»، ۴+ «نوباوه»، ۷+ «نوخوان»، +۹ «نونهال»، ۱۲+ «نونگاه »، ۱۵+ «نوجوان» و «اولیای تربیتی، مربیان و پژوهشگران»، نام‌گذاری شده است.
در ساختار جدید، کمترین سن لازم برای مطالعه، پشت جلد کتاب‌ها درج شده و سقفی برای هر گروه سنی تعیین نشده، بلکه فقط ابتدای آن اعلام شده است. بر اساس رده‌بندی‌های سابق سنی کانون، گروه «الف» شامل کودکان پیش از دبستان می‌شد اما بیشتر آثار منتشر شده به صورت عمده به کودکان ۴ تا ۷ سال اختصاص داشت و تعداد آثار مناسب برای کودکان ۰ تا ۴ سال انگشت‌شمار بود که این رده‌بندی اکنون به سه دسته «نوزاد»، «نوگام» و «نوباوه» تقسیم شده است. در گذشته مخاطب گروه‌های سنی «ب» (۷ سال به بالا)، «ج» (۹ سال به بالا)، «د» (۱۱ سال به بالا)، «هـ» (۱۴ سال به بالا) و «اولیای تربیتی کودکان و نوجوانان» در نظر گرفته شده بود. این تغییر پس از بررسی در «شورای عالی کتاب» کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تصویب شد.
در این راستا، نکته مهمی که توجه به آن لازم است، بحث تعامل جامعه‌شناسان، روانشناسان، اهالی شعر و ادب حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان در تولید محتوا برای گروه‌بندی سنی جدید و نیازسنجی آن است که در عمل تا چه اندازه باید به آن توجه شود و مورد پیگیری قرار گیرد.
انتهای پیام/۱۱۰/
انتهای پیام/
با استفاده مجدد از زبالههای زیستی:
