عملیات نجات دریاچه ارومیه؛ راهبردها و راهکارها | دانشگاه آزاد اسلامی در خط مقدم احیای بزرگ‌ترین دریاچه آب شور خاورمیانه

گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ دریاچه ارومیه، بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران، بزرگ‌ترین دریاچه آب‌شور در خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ آب‌شور دنیاست.

دریاچه ارومیه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه درخطر خشک شدن کامل قرار دارد. برخی کارشناسان محیط‌زیست پیش‌بینی می‌کنند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست محیط منطقه تغییر خواهد کرد.

علاوه بر نمک، بسیاری از آلودگی‌ها شامل فلزات سمی سنگین در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آب‌های سطحی و زیرسطحی مرتبط با دریاچه ارومیه نفوذ کرده و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماری‌های تنفسی برای زیست‌بوم و مردم منطقه به وجود خواهد آورد.

برنامه علمی احیای دریاچه ارومیه توسط دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه تدوین‌ شده که به بررسی چالش‌هایی درباره بحران آب و مدیریت آن، تهدیدهای زیست‌محیطی حوضه آبریز دریاچه ارومیه، توسعه نامناسب کشاورزی و مخاطرات و پیامدهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ناشی از کم‌آبی این دریاچه پرداخته است.

بیشتر بخوانید:

استخراج و تدوین‌ ۵ چالش در «برنامه علمی پسته»

۷۳ پروژه از نظام موضوعات برنامه علمی ذوب آهن اخذ شد

پیاده‌سازی زندگی هوشمند در دانشگاه‌ها؛ ایده‌ای به نفع دولت در پروژه‌های شهری و صنعتی

میزبانی «سامانه پژوهشیار» از سردار دل‌ها

از سوی دیگر برنامه علمی برای مهندسی، مدیریت و کنترل آلودگی‌ها، تهدیدهای محیط‌زیستی و پیامدهای اکولوژیکی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از سوی کارشناسان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز تهیه شده است تا بیشتر به چالش‌های مربوط به این حوزه بپردازد.

اکنون رسیدن به اهدافی مانند مدیریت مناسب منابع آب حوضه در راستای احیای دریاچه، هوشمندسازی مصارف آب در حوضه، تغییر الگوی کشت براساس نیاز آبی و گسترش فرهنگ صحیح مدنظر است.

احیای کارکردهای زیست‌محیطی دریاچه و حوضه آبریز، حفاظت از تنوع‌زیستی و اکوسیستم دریاچه، جلوگیری از بروز و تشدید توفان‌های نمکی، مدیریت برداشت و استحصال عناصر از نمک و املاح دریاچه ازجمله اهداف موردنظر در زمینه مرتفع کردن چالش‌های زیست‌محیطی است.

خبرنگار آنا با توجه به بارگذاری چالش مربوط به آلودگی‌ها، تهدیدهای محیط‌زیستی و پیامدهای اکولوژیکی حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سامانه پژوهشیار طرح پایش آزاد و اطلاع‌رسانی و آگاهی مردم و ذی‌نفعان امور محیط‌زیست ازجمله سازمان‌های دولتی و غیردولتی، بهره‌برداران از محیط‌زیست، استادان و دانشجویان دانشگاه‌ها، سایر پژوهشگران و علاقه‌مندان به محیط زیست گفت‌وگویی را با موضوع مهم شمال غرب کشور با عزیز جوانپور رئیس دانشگاه آزاد اسلامی آذربایجان شرقی ترتیب داده است.

مشروح گفت‌وگوی آنا با جوانپور در پی می‌آید:

آنا: اقدامات دانشگاه آزاد اسلامی در ارتباط با مسائل محیط‌زیست و توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه و استان آذربایجان‌شرقی را تشریح کنید.

جوانپور: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز به‌دلیل وجود بحران‌ها و مشکلات محیط‌زیستی و نیاز به بهبود مسائل اجتماعی و اقتصادی، رسیدن به توسعه پایدار در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و مهیاسازی سازی زمینه انجام پژوهش، ارائه خدمات تخصصی در امر مدیریت محیط‌زیست و توسعه پایدار و ارائه راهبرد، هدایت اجرای برنامه‌های عملیاتی، آموزشی و اقدامات کاربردی، بهبود کیفیت زیستی در منطقه و کشور و افزایش دانش کاربردی، نشر اطلاعات و دانش تخصصی و بومی در ارتباط با توسعه پایدار، سیاست‌سازی، تصمیم‌سازی، پژوهش و مشاوره علمی و راهبردی در اجرای برنامه‌های توسعه پایدار و مدیریت محیط‌زیست از طریق بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت بالای خود در حوزه مدیریت محیط‌زیست و توسعه پایدار به ایجاد مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۷ اقدام کرد.

بهبود شاخص‌های توسعه پایدار به‌واسطه وجود دوره‌های تحصیلات تکمیلی مرتبط مانند محیط‌زیست، مدیریت، علوم اجتماعی، اقتصادی، فنی و مهندسی و سایر تخصص‌ها به‌خصوص گروه‌های تخصصی و نیروی انسانی متخصص و مجرب در زمینه مهندسی آلودگی‌های محیط‌زیست و مدیریت برنامه‌ریزی و آموزش محیط‌زیست و پاسخگویی به نیازهای موجود از دیگر دلایل ایجاد مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه بود.

دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در حوزه‌های آموزش، توانمندسازی و پژوهش برای بهبود وضعیت موجود محیط‌زیست استان آذربایجان‌شرقی و حوضه آبریز فعالیت کرده و یکی از مأموریت‌هایی که شهریور ۱۳۹۷ در بازدید دکتر طهرانچی به مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه محول شد، اجرای طرح پژوهشی با عنوان (استخراج نظام جامع موضوعات مدیریت و مهندسی محیط‌زیست و توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه) بود.

برنامه علمی احیای دریاچه ارومیه در چه وضعیتی قرار دارد؟

آنا: درباره وضعیت تدوین برنامه علمی احیای دریاچه ارومیه توضیح دهید.

جوانپور: بعد از ابلاغ اجرای طرح احیای دریاچه ارومیه در زمان بازدید دکتر طهرانچی از مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز بلافاصله دو پروپوزال برای این برنامه علمی تهیه شد.احیای کارکردهای زیست‌محیطی دریاچه و حوضه آبریز، جلوگیری از بروز و تشدید توفان‌های نمکی و مدیریت برداشت و استحصال عناصر از نمک و املاح دریاچه ازجمله اهداف رفع چالش‌های زیست‌محیطی است.

سپس محمدابراهیم رمضانی رئیس مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه به‌عنوان مجری طرح احیای دریاچه ارومیه انتخاب شد و بعد از تصویب طرح احیای دریاچه ارومیه در شورای پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، سازمان مرکزی و صدور مجوز و ابلاغ توسط معاونت پژوهش و فناوری سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی با حضور این جانب، حسن رسولی معاون پژوهش و فناوری و رئیس مرکز تحقیقات واحد تبریز جلسات مختلفی با مسئولان و نمایندگان دستگاه‌های دولتی ازجمله استانداری برای تبیین و تشریح این برنامه علمی و جلب مشارکت آنان برگزار شد.

در ادامه جلسات چهار کارگروه مرکز تحقیقات (مدیریت محیط‌زیست و منابع طبیعی، مدیریت منابع آب، خاک و کشاورزی، امور اجتماعی ـ نهادی ـ ساختاری، امور اقتصادی)، با برگزاری بیش از ۸۰ جلسه حضوری و به شکل ارجاع بیش از ۶۰ همکار طرح با بیش از یکسال کار فشرده برای احصای ۴۱ چالش و بیش از ۳ هزار و ۲۰۰ زمینه پژوهشی تا اواسط سال ۱۳۹۸ اقدام شد.

به‌دنبال ابلاغ دستورالعمل اجرایی نظام پایش آزاد در سال ۱۳۹۸ در راستای صدور ابلاغیه اعضای کمیته علمی این برنامه، تشکیل شوراهای دانشی، هفت شورای دانشی برای ادامه کار تشکیل و ۶۰ نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان اعضای شورای دانشی انتخاب شدند.

بعد از چند مرحله بازنگری در دبیرخانه پایش آزاد سازمان مرکزی، آبان ۱۳۹۸ برنامه تهیه شده توسط دانشگاه آزاد اسلامی تأیید و براساس نظر دبیرخانه پایش آزاد سازمان مرکزی ۴۰ چالش این برنامه در قالب پنج چالش تعدیل و تجمیع شد.

طرح احیای دریاچه ارومیه که با مأموریت مستقیم دکتر طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار محول شده بود با مشارکت دانشگاه و اعضای هیئت علمی و متخصص مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار و مسئولان و نمایندگان سازمان‌های دولتی و غیردولتی و تشکل‌های زیست‌محیطی و اعضای شوراهای دانشی تهیه و نهایی شد و تاکنون بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ نفر ساعت کار کارشناسی و تخصصی برای تدوین و بازنگری آن زمان صرف شده است.

چالش نخست طرح احیای دریاچه ارومیه که در سامانه پایش آزاد بارگذاری شده، ۹۸۲ زمینه پژوهشی دارد و می‌توان بیش از ۱۵ هزار عنوان پایان‌نامه و رساله از آن استخراج کرد، هدف اصلی این برنامه مدیریت آلودگی‌های محیط‌زیست و کاهش تهدیدهای محیط‌زیستی مدیریت پیامدهای اکولوژیکی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.

آنا: طرح احیای دریاچه ارومیه چه راهبردهایی دارد؟

جوانپور: راهبردهای این برنامه ظرفیت‌سازی برای شناسایی منابع آلودگی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، تقویت روش‌های کنترل و پیشگیری آلودگی، تقویت نظام پایش و ارزیابی آلودگی‌ها، ظرفیت‌سازی حذف گردوغبار و کاهش اثرات منفی آن، کنترل سیلاب و توسعه سیستم هشدار سریع، مدیریت فرونشست‌ها، تقویت روش‌های مهار شوری فزاینده خاک، ظرفیت‌سازی برای افزایش تنوع زیستی میکروبیوم خاک، ردیابی و تقویت ارزیابی اثرات پیامدهای اکولوژیکی، تقویت روش‌های کاهش اثرات پیامدهای محیط‌ زیست و ظرفیت‌سازی برای تقویت پساارزیابی پیامدهای محیط زیستی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.

چالش نخست این برنامه (طرح احیای دریاچه ارومیه) به تنهایی دارای بیش از ۱۶۰ هدف فرعی است.

آنا: این اهداف کدامند؟

جوانپور: گسترش سیستم‌های پیشرفته و سازگار با محیط‌زیست در احیای خاک‌های آلوده، رساندن به حد مجاز فلزات سنگین و عناصر کمیاب (نیکل، کروم، سرب، کادمیوم، روی، جیوه و ...) در منابع آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، حذف عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌های بیماری‌زا، ویروس‌ها، انگل‌ها و ...، دفع مواد حشره‌کش، علف‌کش و قارچ‌کش از منابع آب، حذف حلال‌های کلرو ترکیبات سوختی (بنزن، فرمالدئید و استون، تولوئن و ...)، حذف مواد دارویی، حذف رنگ و کدورت، حذف حلال‌ها از منابع آب، حذف نمک‌های محلول از منابع آب و حذف محصولات جانبی ناشی از فعالیت‌های هسته‌ای مانند تولید سوخت هسته‌ای، تولید و کاربرد رادیوایزوتوپ‌ها در پزشکی هسته‌ای، صنعت، تحقیقات و کشاورزی و ... در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، افزایش بهره‌وری طرح‌های کنترل آلودگی منابع آب با استفاده از ابزارهای مدیریتی، شناسایی عوامل شیمیایی مؤثر در جلوگیری از آلودگی منابع آب و ارتقای مدیریت بهینه تولید و بازیافت پسماند، تقویت مشارکت عمومی در مدیریت اصولی پسماند و مدیریت بهینه تبدیل و استفاده مجدد از پسماند ازجمله اهداف فرعی چالش نخست برنامه علمی طرح احیای دریاچه ارومیه است.

بیشتر بخوانید:

«پایش آزاد» پنجه در پنجه «حاشیه‌نشینی»

شناسایی ۳‌ هزار چالش در برنامه علمی «مدیریت حوزه آبخیز دریاچه ارومیه»

سردار دل‌ها از طرح «پایش آزاد» چقدر سهم دارد؟

شناسایی و تدوین ۴ چالش در برنامه علمی «سیل و بازسازی پس از آن»

تعیین شاخص‌های ناپایداری با هدف کاهش آلودگی منظر و صدا و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برای کاهش آلودگی هوا در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، تعیین قابلیت و روش‌های مختلف پردازش تصاویر ماهواره‌ای مختلف و GIS برای شناسایی کانون‌های ریزگرد، تهیه نقشه فرسایش‌پذیری خاک، تعیین عوامل مؤثر بر فرسایش‌پذیری خاک‌های منطقه، پیش‌بینی سرعت و جهت بادهای فرساینده، تعیین راهکارهای مناسب برای تثبیت ریزگردها در خاک‌های منطقه، تعیین اثرات منفی ریزگردها بر روی گیاهان حیوانات در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، تعیین ارتباط ریزگردها با مشکلات سلامت ساکنان حوضه آبریز دریاچه ارومیه، تعیین اثرات منفی ریزگردها بر روی تأسیسات برق، شریان‌های حیاتی، شناسایی میزان اثرپذیری سیستم‌های انرژی و فرآیندها از ریزگردها، کاهش تأثیر ریزگردها روی مراحل ساخت، اجرا و نگهداری ابنیه‌ ساختمانی و شریان‌های حیاتی، ردیابی منابع اتلاف، مصرف انرژی و اصلاحات ممکن در سامانه‌های موجود، کاهش میزان پسماند و بازگرداندن مصالح بازیافتی برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی، تعیین راهکارهای مناسب برای کاهش ورود عناصر آلاینده آب به بدن انسان و دام، حذف یا کاهش اثر ریزگردها بر عملکرد تجهیزات صنعتی و تعیین ارتباط مشکلات دهان و دندان ساکنان حوضه آبریز دریاچه ارومیه با تغییرات اقلیمی هم از دیگر اهداف چالش نخست برنامه علمی طرح احیای دریاچه ارومیه است.

بعد از چند مرحله بازنگری در دبیرخانه پایش آزاد سازمان مرکزی، آبان ۱۳۹۸ برنامه تهیه شده توسط دانشگاه آزاد اسلامی تأیید و براساس نظر دبیرخانه پایش آزاد سازمان مرکزی ۴۰ چالش این برنامه در قالب پنج چالش تعدیل و تجمیع شد.اپیدمیولوژی انواع مشکلات سلامت دندان ساکنان حوضه آبریز دریاچه ارومیه، تعیین ارتباط آلودگی آب با مشکلات سلامت ساکنان، تعیین ارتباط مشکلات سلامت ساکنان حوضه آبریز دریاچه ارومیه با تغییرات اقلیمی، تعیین وضعیت زیستی ساکنان حوضه آبریز دریاچه ارومیه از طریق مراکز و خانه‌های بهداشت، بهبود کارکردها، حقوق و برنامه‌ریزی محیط‌زیست در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، استقرار سیستم یکپارجه مدیریت و برنامه‌ریزی محیط‌زیست، افزایش میزان مشارکت مردم حوضه آبریز در طرح‌های زیست محیطی، شناخت عوامل مؤثر بر گرایش روستاییان به مشارکت در طرح‌های زیست‌محیطی، کمک به ارتقا و اثربخشی برنامه‌های آموزشی در راستای افزایش آگاهی مردم روستا و شناخت عوامل مؤثر بر افزایش دانش و آگاهی روستاییان از وضعیت زیست‌محیطی دریاچه ارومیه، ایجاد احساس مسئولیت جمعی در برابر حفاظت از محیط‌زیست حوضه آبریز دریاچه ارومیه با محور نهادها، نخبگان روستایی و مشارکت جمعی روستائیان نیز از دیگر اهداف است.

تعیین ظرفیت‌های نهفته در روستاها در حفاظت از اکوسیستم طبیعی حوضه آبریز دریاچه ارومیه، استفاده از گونه‌های زیستی عملکردی اصلاح ژنتیکی شده برای فعالیت در شرایط نامناسب ایجاد شده، تعیین زمینه‌های مشارکت فردی و نهادی روستایی در مدیریت حوضه آبریز دریاچه ارومیه و پیش‌بینی انواع سناریوهای اجتماعی محتمل در زمینه مشارکت یا عدم مشارکت روستائیان و تدوین راهکاری اجرایی و تعیین زمینه‌های مشارکت اقتصادی روستائیان در مدیریت احیای دریاچه ارومیه و نقش نهادهای محلی در آن، تعیین زمینه‌های مشارکت نهادهای خانوادگی و جمعی روستایی در مدیریت احیای دریاچه ارومیه، ساماندهی نظام مدیریت محیط‌زیست حوضه آبریز دریاچه ارومیه و طراحی یک الگوی کارآمد مدیریتی، آسیب‌شناسی نظام مدیریتی در بخش‌های مدیریت محیط‌زیست و نظام سکونتگاه‌های روستایی، تعیین زمینه‌های مشارکت نهادهای روستایی در تحول کشاورزی و دامداری دریاچه ارومیه، ساماندهی فعالیت‌های کشاورزی و دامداری حوضه آبریز دریاچه ارومیه با محور مشارکت محلی ساکنان روستایی، تعیین زمینه‌های مشارکت نهادهای محلی روستایی در مدیریت احیای دریاچه ارومیه با تأکید بر مسائل و چالش‌های کشاورزی و دامداری و ساماندهی نهادهای اقتصادی و محلی روستایی در قالب یک طرح جامع مدیریت دریاچه ارومیه و ...از دیگر اهداف فرعی چالش نخست برنامه علمی طرح احیای دریاچه ارومیه است.

آنا: و سخن پایانی ...

جوانپور: از استادان دانشگاه آزاد اسلامی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته‌های تخصصی مختلف دانشگاه انتظار می‌رود با توجه به ارزش و اهمیت و نقش دانشگاه در حل مسائل جامعه و اهداف مهم این برنامه علمی، هنگام تعیین موضوع و عنوان پایان‌نامه، زمینه‌های پژوهشی آن را مورد توجه قرار داده و استفاده کنند و از ظرفیت گروه‌های تخصصی فعال مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار که به‌عنوان یک مرکز با عملکرد مطلوب و دارای پروژه‌های برون‌دانشگاهی این دانشگاه هستند، بهره‌مند شوند.

انتهای پیام/۴۰۷۸/۴۰۶۲/