ناصری: پرونده ایران از وضع بحرانی و خطرناک خارج شد
عضو اسبق تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان گفت: گزارش نهایی آژانس درباره فعالیت‌های پیشین ایران بیان می‌کند که ایران در هیچ مقطعی، هیچ اقدامی خلاف معاهده منع اشاعه سلاح هسته‌ای (NPT) نداشته است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، در پی انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌منظور بسته شدن پرونده موضوعات حال و آینده ایران (پیام دی) ، سیروس ناصری، عضو اسبق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان در گفتگویی با روزنامه اعتماد به بررسی ابعاد این گزارش پرداخته است.
این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
ارزیابی اولیه‌تان از گزارش مدیرکل آژانس نسبت به فعالیت‌های پیشین هسته‌ای ایران چیست؟
گزارش اخیر آقای آمانو درواقع گزارش نهایی وی درباره پرونده‌ای است که از ۱۲ سال پیش به‌عمد علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح‌شده بود. مطالعه دقیقه این گزارش نشان می‌دهد اتهاماتی که علیه ایران در این سال‌ها مطرح‌شده است و بر اساس آن، وضعیت بسیاری دشواری علیه ایران در عرصه بین‌المللی ایجاد شد، کاملاً بی‌مورد بوده و هیچ جایگاهی نداشته است.
آمانو پیش از انتشار گزارش خود تأکید داشت که آژانس بر اساس اسناد و مدارک و کاملاً عینی، واقع‌گرا و واقعیت محور گزارشش را تهیه خواهد کرد. به چه میزان این گزارش بر اساس آن معیار‌ها و اسناد و مدارک تنظیم‌شده است؟
به شکل کامل نه ولی باید دانست به‌هرحال گزارش آژانس متأثر از شرایط سیاسی است. آژانس می‌دانست و برایش روشن بود که نمی‌تواند جمع‌بندی، نتیجه‌گیری و گزارش نهایی خود را مغایر با مواضعی که برخی کشورها در سال‌های گذشته نسبت به پرونده ایران داشته‌اند، ارائه دهد و از سویی می‌دانست که با همکاری‌های صورت گرفته میان ایران و آژانس بر اساس نقشه راه نمی‌تواند اتهامات قبلی را به آن شکل ارائه دهد. لذا در این گزارش مشاهده می‌کنیم، مسائلی که به قبل از سال ۲۰۰۳ بازمی‌گردد، آمانو به دنبال راه و مفری بوده است تا بتواند نظر آژانس را با نظر و خواست آمریکایی‌ها منطبق کند ولی درهرصورت، آنچه مهم است، این است که گزارش نهایی آژانس درباره فعالیت‌های پیشین ایران بیان می‌کند که ایران در هیچ مقطعی، هیچ اقدامی خلاف معاهده منع اشاعه سلاح هسته‌ای (NPT) نداشته است و حتی در آن قسمتی که آژانس بیان می‌کند ایران سلسله فعالیت‌هایی را تا سال ۲۰۰۳ داشته است، آن فعالیت‌ها غیرعادی نیست و این فعالیت‌ها در این سطح و با این حد، مغایرتی با NPT ندارد.
با چنین گزارشی احتمال مختومه اعلام شدن پرونده فعالیت‌های پیشین هسته‌ای ایران به چه میزان است؟
فکر می‌کنم با این گزارش، شورای حکام جایگزین و راهی جز بستن پرونده هسته‌ای ایران ندارد زیرا آمانو در گزارش خود به شکل روشن‌بیان می‌کند که آژانس تمام ارزیابی‌هایش را در خصوص ابعاد احتمالی فعالیت‌های هسته‌ای ایران درگذشته انجام داده است و دیگر سؤالی ندارد و می‌تواند قضاوت نهایی خود را در خصوص مسائل گذشته بیان کند. به‌عبارت‌دیگر، آژانس اعلام می‌کند که دیگر نیازی به ادامه بررسی‌ها وجود ندارد چون به جمع‌بندی نهایی رسیده است. با در نظر گرفتن این مسئله، شورای حکام آژانس باید به پایان بخشیدن به پرونده هسته‌ای ایران اقدام بکند و به نظر می‌آید، شرایط سیاسی نیز به‌گونه‌ای است که این موضوع صورت بگیرد.
گزارش نهایی آژانس درباره فعالیت‌های پیشین ایران با گزارش آژانس در سال ۲۰۱۱ که ایران با ۱۲ اتهام روبه‌رو شد، چه تفاوت‌هایی دارد؟
آنچه در سال ۲۰۱۱ انجام شد ایران را با یک وضعیت بسیار ویژه در آژانس روبه‌رو ساخت که بی‌تردید در تاریخچه آژانس بی‌سابقه بوده و است. هیچ کشوری تابه‌حال در آژانس در آن موقعیت اتهامی و وضعیت ویژه قرار نگرفته بود ولی گزارش نهایی آژانس شرایط کافی و لازم را ایجاد می‌کند تا پرونده فعالیت‌های پیشین هسته‌ای ایران برای همیشه در شورای حکام بسته شود.
مهم‌ترین نکاتی که گزارش اخیر آژانس درباره ایران آمده است، شامل چه موضوعاتی است؟
مهم‌ترین نکته‌ای که در این گزارش آمده است، این است که آژانس اعلام می‌کند ایران در مواد هسته‌ای هیچ انحرافی نداشته و به سمت ساخت تسلیحات هسته‌ای نرفته است. همچنین آژانس در این گزارش اعلام می‌کند که حداقل از سال ۲۰۰۳ یا بعد از سال ۲۰۰۹، ایران هیچ فعالیتی به سمت نظامی شدن در پرونده هسته‌ای خود انجام نداده است. این دو عبارت، دو عبارت کلیدی در ادبیات آژانس است. به دیگر سخن، این دو عبارت معمولاً برای کشورهایی گفته می‌شود که پرونده خیلی شفاف، تمیز و روشنی ارائه می‌دهند. به عبارتی، این موضع آژانس صحنه را آماده می‌کند که با اجرای پروتکل الحاقی در یک دوران نه‌چندان طولانی بتواند رأی نهایی خود از فعالیت هسته‌ای ایران صادر کند که در قالب نتیجه‌گیری گسترده‌تر متبلور می‌شود. این نتیجه‌گیری گسترده‌تر نیز دارای اهمیت بسیاری است زیرا بر اساس برجام رفع زود‌تر مابقی تحریم‌ها یعنی محدودیت‌های تسلیحاتی و اشاعه‌ای با صدور چنین گزارشی از سوی آژانس فراهم می‌شود.
آمانو در گزارشش مدعی است که نمی‌تواند در خصوص برخی مسائل مانند اقلام دومنظوره، فیوز‌ها، مطالعات مدل‌سازی و چاشنی‌های انفجاری قضاوت نهایی را داشته باشد. دلیل این عدم قضاوت نشأت‌گرفته از چه مسئله‌ای است؟
این ویژگی تجهیزات و فعالیت‌های دومنظوره است. بسیاری از مواد هستند که در کالاهای عادی مصرف می‌شوند ولی همان‌ها می‌توانند با تغییراتی برای فعالیت‌های نظامی نیز کاربرد داشته باشند. آنچه آژانس در رابطه با اقدامات دومنظوره بیان می‌کند این است که آژانس نتوانسته است به نتیجه‌ای برسد که ایران آن اقدامات را برای فعالیت‌های تسلیحاتی انجام داده است. اینکه آژانس می‌گوید نمی‌تواند دراین‌باره قضاوتی داشته باشد، نشان می‌دهد که رأی آژانس این نیست که ایران به سمت ساخت تسلیحات هسته‌ای رفته است و این نکته‌ای کلیدی است. لازم است بار دیگر تأکید داشته باشم که نوع اقداماتی که آژانس در گزارش خود به آن‌ها اشاره داشته است به‌هیچ‌وجه مغایرتی با NPT ندارد و بسیاری از کشورهای دیگر نیز ممکن است چنین اقدامات مشابهی را داشته باشند. این نوع اقدامات زمانی می‌تواند در مغایرت با NPT باشد که اثبات شود صرفاً برای ساخت تسلیحات هسته‌ای صورت گرفته است ولی آژانس در این گزارش می‌گوید این‌گونه نیست و نشانه‌ای از انحراف ایران ندارد.
در گزارش آژانس آمده است که تا سال ۲۰۰۳ ساختاری برای توسعه انفجارهای هسته‌ای وجود داشته و طیفی متنوعی از اقدامات تا سال ۲۰۰۹ ادامه دارد. آیا این نکته را می‌توان نقطه‌ضعف گزارش آمانو دانست؟ پاسخ ایران به این اتهام چیست؟
همان‌طوری که در متن گزارش آمانو مشهود است و به آن اشاره‌شده، جمهوری اسلامی ایران با این اظهارات مخالف است ولی حتی اگر نظر آژانس هم درست بوده باشد، نتیجه‌گیری که از این اظهارات می‌توان کرد، آن نیست که ایران اقدامی برخلاف NPT انجام داده است و این مسئله، نکته‌ای کلیدی است. به‌عبارت‌دیگر، در مواردی که آژانس بیان می‌کند ایران یک سلسله فعالیت‌های هماهنگ شده را انجام داده است، اگر این نظر هم درست باشد، مفهومش تخلف ایران از NPT نیست پس این موضوع هم از اهمیت چندانی برخوردار نیست. از سوی دیگر، ازآنجایی‌که این اظهارات در مغایرت با نظر ایران است، حتماً ایران دراین‌باره توضیحات مجدد خواهد داد ولی باید دانست این مسائل در رأی نهایی تأثیری ندارد زیرا در نتیجه‌گیری نهایی اتهامات مربوط به تخلف ایران از NPTو ساخت تسلیحات هسته‌ای رد شده است.
در رابطه با پارچین نیز باوجود دو بازرسی از این سایت نظامی در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ و همچنین بازدید امسال آمانو و معاون پادمانی وی و نمونه‌گیری از آن، آژانس قضاوت نهایی را ارائه نمی‌دهد. چرا باوجود نمونه‌گیری و بازدید آژانس دراین‌باره قضاوت نمی‌کند؟
موضوع پارچین درصحنه بین‌المللی و تبلیغاتی و رسانه‌ای بسیار بزرگ شد و به عبارتی، پارچین بزرگ‌ترین ادعای طرف‌های مقابل نسبت به ایران بود. مسئله پارچین در گزارش آژانس، نقطه‌ای است که آژانس بسیار احتیاط کرده و جسارت لازم را نداشته است تا بر اساس یافته‌های خودرأی نهایی را بدهد و موضوع را روشن کند. به‌عبارت‌دیگر، آژانس به این خاطر موضوع پارچین را روشن نکرده و به آن پایان نداده است چون روشن ساختن و پایان دادن به آن برای آژانس و غرب دشواری‌های سیاسی ایجاد می‌کرد و توخالی بودن ادعای طرف مقابل علیه ایران را روشن می‌کند. آژانس درباره پارچین می‌گوید از سال ۲۰۰۳ به بعد اتفاقی در پارچین رخ نداده است. این موضوع بسیار مهمی است زیرا در تمام ۱۲ سال گذشته و به‌خصوص در سال‌های اخیر، طرف مقابل اصرار بر انجام فعالیت‌های مشکوک در پارچین داشتند و حالا اصل ادعا‌ها دراین‌باره رد شده است. نکته ابهامی که درباره پارچین در گزارش آژانس باقی می‌ماند این است که آژانس مدعی است در سال ۲۰۰۰ محفظه مخزن آزمایش در پارچین وجود داشته است و تمامی استدلالش بر اساس یکسری عکس‌های ماهواره‌ای است. بر اساس این مدارک، ایران نیز نقطه مقابل را نشان داده است و عکس‌های ماهواره‌ای از همان سال و از همان مکان را ارائه داده و نشان می‌دهد که در آن نقطه هیچ‌گاه فعالیتی ازجمله ساخت محفظه وجود نداشته است. بااین‌حال، نه آژانس می‌تواند حرف خود را اثبات کند و نه ما می‌توانیم حرفمان را به کرسی بنشانیم زیرا مسئله مربوط به ۱۵ سال قبل است و بسیار سخت است که هر یک از طرفین بتوانند ادعاهایشان را اثبات کنند. بااین‌حال، نکته بسیار مهمی که وجود دارد این است که آژانس اعلام می‌کند بر اساس یافته‌های خود هم‌اکنون در پارچین فعالیت غیرعادی وجود ندارد و این نکته بسیار مهمی است.
برخی منتقدان می‌گویند گزارش آمانو مبنی بر اینکه تا سال ۲۰۰۳ فعالیت‌های ساختارند برای توسعه انفجارهای هسته‌ای بود و این اقدامات تا سال ۲۰۰۹ ادامه داشته، به معنای مشروعیت بخشیدن به ابعاد نظامی پرونده هسته‌ای ایران است و گروه مذاکره‌کننده را به این خاطر سرزنش می‌کنند. آیا این گزارش PMD را به MD تبدیل کرده است؟
این انتقاد به‌روشنی یک نقد بسیار ضعیف، یک‌جانبه و غیرواقعی است. در ۵، ۶ سال گذشته ۱۲ اتهام بسیار سنگین علیه ایران مطرح شد و به دلیل این اتهامات، ایران در یک شرایط بسیار ویژه در روابط خود با آژانس روبه‌رو شد. آنچه مهم است، این است که در نتیجه‌گیری نهایی و در شورای حکام، ایران از این ۱۲ اتهام مبرا شود و اتهامات مذکور دیگر قابل‌پیگیری نباشد. این گزارش آژانس می‌تواند مبنای خروج ایران از وضعیت بحرانی و رد اتهامات پیشین باشد. اینکه در خلال اظهارات آژانس در گزارش خود مسائلی باشد که برخلاف میل باشد، نمی‌تواند خللی در رأی نهایی ایجاد کند.
انتهای پیام/
دایرة المعارف دانشبنیانها ۱۱۲؛
