خدمت علم ژنتیک به بشریت چگونه است؟/ برای کارهای پژوهشی دانشگاهیان باید بودجه بیشتری در نظر گرفته شود

به گزارش خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، دانشگاه آزاد اسلامی با داشتن ۴۰ درصد از سهم آموزش عالی کشور اقدامات مؤثری در حوزه علم و فناوری انجام داده و همیشه در مسیر اعتلای علم و پژوهش ایران اسلامی گام برداشته است.

این دانشگاه با داشتن واحدهای دانشگاهی مسئله‌محور و کارآمد، به تربیت دانشجویانی ایده‌پرداز، کارآفرین و با انگیزه می‌پردازد تا با دانش خود بتوانند علم را با تکنولوژی روز ارتقا دهند و در مسیر رشد پرشتاب علمی کشور مؤثر واقع شوند. همچنین اساتید نخبه و با تجربه‌ای در این دانشگاه وجود دارند که دارای مقالات پراستناد علمی و اختراع‌های مختلف هستند که هرکدام گنجینه‌ای برای دانشگاه آزاد اسلامی محسوب می‌شود.

در همین راستا با مریم اسلامی، رئیس مرکز تحقیقات زیست‌فناوری کاربردی دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران به گفتگو نشسته‌ایم. از دیگر عناوین مریم اسلامی می‌توان به پزشک و دارنده مدرک دکتری تخصصی ژنتیک، رئیس کمیته بین‌الملل EDC دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران، مشاور ژنتیک و فلوشیپ پزشکی بازساختی از دانشگاه هاروارد آمریکا و برترین مخترع زن سال ۲۰۰۸ از طرف سازمان جهانی مالکیت معنوی سازمان ملل متحد (وایپو) اشاره کرد. بخش دوم این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.

بیشتر بخوانید:

بخش اول گفتگوی آنا با مریم اسلامی

ماجرای کسب عنوان برترین مخترع زن جهان توسط یک بانوی ایرانی/ بهترین راهکار برای تولید علم چیست؟

بهترین تجهیزات آزمایشگاهی در دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارد

آنا: دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان بزرگترین دانشگاه حضوری جهان چه حمایتی از شما کرده‌اند؟

اسلامی: بنده واقعاً به دانشگاه آزاد اسلامی اعتقاد دارم که در همه ابعاد دارای ظرفیت‌های بالایی در سطح بین‌المللی است. تعداد بالای دانشجویان و استعدادهای انسانی بسیاری که در این دانشگاه وجود دارد می‌تواند جزو ارزشمندترین ثروت‌های بین‌المللی و دانشگاهی باشد. این دانشگاه دارای بهترین تجهیزات آزمایشگاهی است و واحدهای دانشگاهی خوبی در سطح داخلی و خارج از کشور برای تربیت دانشجویان کارآفرین و فناور دارد.

در بعضی از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی مانند واحد قزوین نگاه به پژوهش و حمایت‌های پژوهشی بسیار است. در بعضی از واحدها با توجه به اینکه رئیس  و معاونان دانشگاه در آن دوره چه کسانی بودند، حمایت‌های پژوهشی قطعاً متفاوت بوده است.

آیا بستر لازم برای شرکت دانشجویان و اساتید در مسابقات و همایش‌های علمی و انگیزه دادن به آنان از سوی مسئولان دانشگاه وجود دارد؟

اسلامی: بله، در دانشگاه آزاد اسلامی آیین‌نامه‌هایی مرتبط با شرکت دانشجویان و اساتید در مسابقات و همایش‌های علمی وجود دارد اما تصمیم‌گیرنده شوراهای داخلی دانشگاه‌ها هستند و به طور کلی در سازمان مرکزی دانشگاه و واحدهای دانشگاهی حمایت از دانشجویان برای شرکت در همایش‌های علمی وجود دارد.

به هر حال شرکت در همایش‌های علمی، بین‌المللی، ثبت پتنت بین‌المللی و کارهای پژوهشی با توجه به قیمت‌ بالای دلار و یورو هزینه بسیاری دارد. همچنین برخی از کیت‌ها و وسایلی که نیاز داریم، احتیاج به پرداخت هزینه دارد و دانشجو و استاد برای چاپ مقالات با هزینه‌های بسیار سنگینی مواجه است.

لزوم در نظر گرفتن بودجه بیشتر برای کارهای پژوهشی اساتید و دانشجویان

مثلاً یک استاد دانشگاه که ممکن است حقوق او در دانشگاه آزاد اسلامی 5 میلیون تومان باشد، با توجه به مخارج زندگی در کلانشهر تهران ممکن است نتواند از عهده کارهای پژوهشی بربیاید. بنابراین نیاز است که اگر قصد داریم تولیدات علمی ایران بالا برود، بودجه‌هایی را برای بخش پژوهشی به شکل کاربردی به‌گونه‌ای که به دست پژوهشگر برسد یا افزایش حقوق اساتید دانشگاه در نظر بگیریم. اگر این حمایت‌ها صورت بگیرد با توجه به شرایط موجود در جامعه و مشکلاتی که چه در بخش اقتصادی و علمی وجود دارد، آن استاد یا پژوهشگر می‌تواند به جای اینکه درگیر دغدغه تأمین مخارج زندگی‌اش باشد، فرصت فکر کردن به مسائل علمی و پژوهشی را داشته باشد.

اگر بخواهیم به شکل واقع‌بینانه نگاه کنیم، آن استادی که سرمایه شخصی زندگی‌ خود را در زمینه علمی صرف می‌کند، در حالی که می‌تواند در یک بخش اقتصادی سرمایه‌گذاری کند نیاز دارد که مورد حمایت دانشگاه قرار بگیرد. با توجه به تحریم‌ها و مشکلاتی که در بخش پژوهش وجود دارد، نیازمند مساعدت و اختصاص بودجه‌های بیشتر به مسائل پژوهشی هستیم است و باید حمایت بیشتری که از اعضای هیئت علمی و اساتید برای اقدامات پژوهشی شود تا آن استاد هم بتواند از دانشجویان خود حمایت کند و به‌عنوان الگو و مشوقی برای آن‌‍‌ها باشد تا در راه تولید علم گام بردارند.

بنده تقریباً بخش بیشتر فعالیت‌هایی را که در عرصه بین‌المللی انجام دادم با هزینه‌ شخصی و استفاده از گرنت‌های بین‌المللی و برگزاری کنگره‌های داخل دانشگاه بوده است. تا الان ریالی از بودجه دانشگاه را استفاده نکردیم. البته باید نگاه پژوهشگر همین باشد و به پیشرفت علمی کشور کمک کند و خودمان درآمدزایی کنیم.

ولی به هر حال با توجه به شرایط موجود اقتصادی، شاید دانشجو یا استادی نتواند همین مراحل ابتدایی را خودش طی کند تا به این مرحله برسد که بتواند به این گرنت‌ها دسترسی پیدا کرده و استفاده کند. پیدا کردن این راهکارها توسط اساتید، دانشجویان و مسئولان، نیاز به فکر کردن و پیدا کردن راه‌های جدید و بهتر دارد.

رشته ژنتیک یکی از پویاترین تخصص‌ها در سطح بین‌المللی است

آنا: با توجه به اینکه مشاور ژنتیک و فلوشیپ پزشکی بازساختی از دانشگاه  هاروارد امریکا هستید، درباره کاربردهای علم ژنتیک در زندگی بشر توضیح دهید و چطور می‌شود دانشجویان را به این رشته علاقه‌مند کرد؟

اسلامی: بنده تحصیلات خود را در مقطع دکتری و پزشکی گذراندم. همیشه به دنبال تخصصی بودم که علاقه‌مندی من به پژوهش در آن وجود داشته باشد و همچنین کاربرد علمی و بالینی داشته باشد و بتوانم با آزمایشگاه و بیمار در ارتباط باشم. در واقع رشته ژنتیک چنین قابلیتی دارد و فردی که این رشته را می‌خواند ارتباط آزمایشگاه با بالین و بالین با آزمایشگاه را می‌بیند. این رشته یکی از پویاترین رشته‌ها و تخصص‌ها در سطح بین‌المللی است و سامانه‌های بین‌المللی که در این زمینه وجود دارد، بیشترین پویایی را دارند. بیشترین داده‌ها به شکل مرتب در زمینه بیماری‌های ژنتیکی در حال به‌روزرسانی است و همچنین تکنیک‌های مختلف ژنتیکی بسیار سریع در حال توسعه پیدا کردن هستند.

به هر حال با امکاناتی که برای من فراهم شد و بورسیه‌ای که توانستم از دانشگاه هاروارد بگیرم، پایان‌نامه دکتری تخصصی ژنتیک را در همانجا انجام دادم. همچنین در زمینه پزشکی بازساختی به عنوان موضوع جدیدی که در زمینه مهندسی بافت محسوب می‌شود، فعالیت کردم. همه این‌ها توانست به من کمک کند که با آن نگاهی که در رشته پزشکی در بخش بیماری‌ها و درمان‌ها داشتم، با یک نگاه دیگر بتوانم در زمینه ترمیم بافت و پیدا کردن مکانیسم این رشته با نگاه مولکولی و ژنتیکی به مردم خدمت کنم.

خدمت علم ژنتیک به بشریت چیست؟

اگر فردی دچار سردرد، درد شدید معده و علائم مختلف دیگری است، به جای اینکه بخواهیم علائم را درمان کنیم، می‌توانیم به ریشه بیماری دقت و ریشه آن را پیدا کنیم. بنابراین بخش مشاوره ژنتیک و علم ژنتیک به ما کمک می‌کند بیماری که مراجعه می‌کند، با گرفتن یک شرح حال خوب از او و رسم شجره‌نامه و بررسی بیماری‌های مختلفی که در شجره‌نامه این فرد از سمت پدری و مادری است، موفق شویم تشخیص بیماری را با تست‌های ژنتیکی به شکل دقیق انجام دهیم. در اینصورت متناسب با آن تشخیص می‌توانیم درمان خوبی را  برای بیمار انتخاب کنیم که امروزه در بخش درمان هم انتخاب دارو بر اساس ژنتیک بیمار مطرح است.

زمانی که ما به شکل ژنتیکی بیماری‌های مختلف اعم از بیماری‌های قلبی، سکته‌های مغزی، نابینایی، ناشنوایی، عقب‌افتادگی ذهنی، مشکلات خونی، سرطان‌ها، بیماری‌های استخوانی و بیماری‌های ماهیچه‌ای را در فامیل یا اطرافیان خود داریم، می‌توانیم با علم ژنتیک مانع از انتقال این ژن‌ها به نسل بعد شویم. با مشاوره‌های قبل از ازدواج، قبل از بارداری و حین بارداری این امکان را فراهم می‌کنیم که مردم بتوانند در بخش مشاوره ژنتیک و آزمایش‌های ژنتیک از این علم استفاده کنند.

با توجه به کاربردهایی که رشته ژنتیک دارد دانشجویان خیلی علاقه‌مند هستند که در این تخصص به تحصیلات خود ادامه دهند. پایان‌نامه‌های دانشجویی خیلی خوبی در زمینه ژنتیک مطابق با تکنولوژی روز دفاع شده است.

در بحث تشخیص بیماری‌های متابولیک، بیماری‌های چشمی، ناشنوایی و بیماری‌های مختلفی که به شکل زیاد در کشورمان می‌بینیم، در شناسایی و تشخیص ژن‌های آن موفق بوده‌ایم و راه درمان آن بیماری پیدا شده است. در این حوزه تکنیک‌های خوبی را به‌صورت بومی به دانشجویان یاد می‌دهیم. در بیشتر موارد نیازی به ارسال نمونه در بیماری‌ها به خارج از کشور نداریم و دانشجویان توانمندی دارند که با تکیه بر نیروی داخلی و استفاده از علم ژنتیک به بیمار کمک کنند.

دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی در زمینه ارائه پایان‌نامه و تألیف کتاب و مقالات اقدامات بسیار خوبی انجام داده‌اند. همچنین اساتید توانمندی در حوزه ژنتیک وجود دارند و بنده نیز در کنار آنان آماده کمک به دانشجویان در حوزه پزشکی و ژنتیک هستم.

راه‌اندازی بخش مشاوره ژنتیک در دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران

راه‌اندازی بخش مشاوره ژنتیک مرکز مشاوره امین دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران اقدامی جدید و برای نخستین بار در دانشگاه آزاد اسلامی است. در این بخش مشاوره‌های ژنتیکی قبل از ازدواج، قبل از بارداری و... انجام می‌شود.

همچنین در موضوع پزشکی بازساختی، با گذراندن دوره‌هایی که در این زمینه در خارج از کشور و داخل کشور به‌خصوص در بخش سلول‌درمانی وجود دارد، با همکاری پژوهشگاه رویان موفق شدیم در این زمینه کارهای خوبی داشته باشیم و امیدوار هستیم امکانات سلول‌درمانی را در خود دانشگاه آزاد اسلامی هم فراهم کنیم.

ضمن اینکه در این بخش با کمک پژوهشگاه مهندسی بافت و گرفتن مجوز دکتری مهندسی بافت، پذیرش دانشجوی دکتری مهندسی بافت در دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران داریم و امیدواریم دانشجویانی که علاقه‌مند باشند بتوانند در این حوزه فعالیت کنند. همچنین در حال حاضر درخواست‌هایی از دانشجویان خارج از کشور داریم که بتوانیم در این زمینه به آن‌ها پذیرش دهیم تا بتوانند در دانشگاه آزاد اسلامی مشغول به تحصیل شوند.

بنابراین در بخش پزشکی بازساختی، در دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران، رشته دکتری مهندسی بافت با مجوز وزارت بهداشت وجود دارد و با واحدهای دیگر در قالب گرایش‌های مهندسی پزشکی در این زمینه فعالیت‌های خیلی خوبی انجام شده است.

بنده پایان‌نامه‌ای داشتم که در زمینه بیماری‌های قلبی-عروقی بود و در دانشگاه هاروارد ارائه کردم. و مقاله آن به عنوان یکی از مقالات برتر پزشکی در سطح بین‌المللی انتخاب شد. همچنین پتنتی هم در زمینه داربست پوست در حوزه پزشکی-بازساختی در ایران و آمریکا ثبت کردم که آن هم امیدوارم به شکل تجاری دربیاید. شرکتی مربوط به این پتنت هم تاسیس کرده‌ام که دانش‌بنیان شده تا بتواند مورد استفاده بیماران پوستی و بیماری‌های ژنتیکی پوستی و سوختگی‌ها قرار بگیرد.

بانوی پژوهشگر ایرانی می‌تواند سفیر فرهنگی ایران در جهان باشد

آنا: با توجه به اینکه شما حافظ ارزش‌های ایرانی-اسلامی در محافل علمی ایران و خارج از کشور هستید و با حجاب اسلامی در محافل بین‌المللی حاضر می‌شدید، توصیه فرهنگی شما به خانم‌های ایرانی که علاقه به فعالیت علمی در خارج از کشور دارند، چیست؟

اسلامی: خودم را در حد و اندازه‌ای نمی‌دانم که بخواهم توصیه فرهنگی داشته باشم. به عنوان تجربه شخصی خودم می‌توانم بگویم برای فردی که فعالیت علمی می‌کند و به کار پژوهشی خود باور دارد و همچنین به فرهنگ و غنای فرهنگی خود نیز اعتماد دارد، باید با اعتماد به نفس کامل جلو برود و از ارزش‌های ایرانی-اسلامی دفاع کند.

همانطور که بانوان کشورهای دیگر مانند هند، پاکستان، ژاپن، مالزی و حتی کشورهای اروپایی و آمریکایی به فرهنگ خودشان مقید هستند و با رعایت اصول و ارزش‌های خود در مجامع علمی شرکت می‌کنند، ما هم به عنوان یک بانوی ایرانی مسلمان، با حفظ ارزش‌های فرهنگی خودمان می‌توانیم به‌عنوان سفیران فرهنگی ایران باشیم و در کنار فعالیت‌های علمی‌ بتوانیم ارزش‌های فرهنگی خود را نشان دهیم. در واقع بانوی پژوهشگر ایرانی می‌تواند سفیر فرهنگی ایران در جهان باشد. باید بانوان در این زمینه، اعتماد به نفس کامل داشته باشند و هیچ احساس بدی نسبت به اینکه بخواهد نگاه متفاوتی به آن‌ها شود، نداشته باشند.

آنا: اگر در پایان نکته‌ای دارید، بفرمایید.

اسلامی: از مسئولان دانشگاهی درخواست دارم با توجه به شرایط کنونی اقتصادی کشور به مسئله معیشت اساتید متناسب با شأن‌ آنان توجه بیشتری شود. اگر امکان دارد زمینه‌هایی فراهم شود که اساتید بتوانند شرایط اقتصادی بهتری داشته باشند تا دغدغه‌مندی آنان نسبت به شرایط اقتصادی خانواده خود کمتر باشد تا بتوانند آسودگی فکری بیشتری برای پرداختن به مسائل آموزشی و پژوهشی داشته باشند.

امیدواریم ارزش‌گذاری و تشویق‌ها در عرصه علمی مانند میدان‌های ورزشی و هنری شود تا دانشجویان برای افتخارآفرینی در زمینه علمی انگیزه لازم را داشته باشند و به سمت مشاغل کاذب روی نیاورند. برای کمک به تجاری‌سازی ایده‌ها، اختراعات و پتنت‌ها به کمک مسئولان دانشگاهی، صنعت، سرمایه‌گذاران و خیران نیاز است که امیدوارم اقدامات مؤثری در این زمینه انجام شود.

* گفتگو از علیرضا محمدی

انتهای پیام/4118/