دلیل اصلی تنش میان عربستان و پاکستان چیست؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، تحولات اخیر دیپلماتیک در روابط عربستان با پاکستان باعث بروز گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر وجود تنش شدید در روابط طرفین شده است.

هفته پیش ژنرال قمر جاوید باجوا به عربستان رفت تا در خصوص راه‌های بهبود روابط طرفین گفتگو کند. اما به‌طور غیرمنتظره نتوانست با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی دیدار کند.

به دنبال این اتفاق، شاه محمود قریشی وزیر خارجه پاکستان روز پنجشنبه در سفری فوری به چین رفت تا دیداری دو روزه از این کشور داشته باشد.

سفر قریشی به گمانه‌زنی‌ها در خصوص سردی روابط دو کشور دامن زد. دولت پاکستان روز پنجشنبه گمانه‌زنی‌ها در خصوص سردی روابط ریاض با اسلام‌آباد را رد کرد، اما اقدامات و نظرات مقامات این کشور نشان می‌دهند واقعیت چیز دیگری است.

در کنار این دو نشانه باید اظهارات اخیر عمران خان نخست‌وزیر در یک کنفرانس خبری را نیز در نظر گرفت که گفت گمانه‌زنی‌ها در خصوص بحران در روابط با عربستان «کاملاً بی‌پایه» هستند، اما درعین‌حال متذکر شد که آینده پاکستان به چین گره‌خورده است.

اما چه فاکتورهایی در وخامت رابطه عربستان و پاکستان دخیل هستند؟

میدل ایست آی در گزارشی در خصوص تنش‌ها در روابط پاکستان و عربستان، سه موضوع بحران کشمیر، بحران کرونا و ایران را عامل سردی روابط ریاض و اسلام‌آباد معرفی می‌کند.

در این گزارش آمده است:

هند حدود یک سال پیش وضعیت خودمختاری ایالت جامو و کشمیر خود را لغو کرد و اعتراضات مردم مسلمان این منطقه را به‌شدت سرکوب کرد.

پاکستان که بخشی از کشمیر را کنترل می‌کند و درگیر یک مناقشه مرزی طولانی‌مدت با هند است، به‌شدت با این تصمیم مخالفت کرد.

سازمان همکاری اسلامی که تحت نفوذ عربستان است بیانیه‌ای در اعتراض به اقدام هند صادر کرد، اما حاضر نشد به درخواست پاکستان جلسه وزرای خارجه سازمان را برای بررسی این مسئله برگزار کند.

عربستان و امارات که زمانی از موضع پاکستان در قضیه کشمیر حمایت می‌کردند سال گذشته از انتقاد از اقدام هند خودداری کردند.

درگیری‌های کشمیر

بدتر اینکه کمی بعد امارات یک جایزه به نارندرا مودی نخست‌وزیر هند اعطا کرد و عربستان وی را به یک کنفرانس سرمایه‌گذاری در ریاض دعوت کرد.

محمد بن سلمان ولیعهد سعودی فوریه 2019 از دهلی‌نو دیدار  و توافق کرد سرمایه‌گذاری‌های بزرگی در هند انجام دهد. درست کمی بعد از اعلام تصمیم هند در خصوص کشمیر، عربستان در ماه آگوست یک توافق 15 میلیارد دلاری با هند منعقد کرد.

شاه محمود قریشی وزیر خارجه پاکستان که از رویکرد کشورهای جنوب خلیج‌فارس در قبال بحران کشمیر ناراحت شده بود، سال گذشته در اظهاراتی نادر از ریاض و سازمان همکاری اسلامی به خاطر انفعال آن‌ها انتقاد کرد.

اما کمی بعد از مصاحبه قریشی، عربستان خواهان بازپرداخت زودهنگام یک وام یک میلیارد دلاری شد و از تمدید یک توافق قبلی برای به تعویق انداختن پرداخت 3 میلیارد دلار پول نفت سعودی توسط پاکستان خودداری کرد.

سال گذشته محمد بن سلمان از پاکستان بازدید کرد و قول 20 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری را داد، ازجمله سرمایه‌گذاری در یک پالایشگاه جدید نفت در بندر گوادر. اما در جریان همین سفر محمد بن سلمان به هند که حجم اقتصاد آن 9 برابر پاکستان است حدود 100 میلیارد دلار قرارداد امضا کرد.

در عین ‌حال عربستان در غیاب ایران به صادرکننده اصلی نفت به هند تبدیل‌شده و این موجب نزدیکی بیش‌ازپیش دو کشور شده است.

بحران کرونا و کسری بودجه عربستان

مسئله دیگری که زمینه تنش در روابط دو کشور را فراهم کرده بحران کرونا است.

عربستان ظاهراً قصد کوچک کردن حجم بودجه خود را دارد تا بتواند با کرونا کنار بیاید. اقتصاد عربستان درنتیجه تعطیلی اقتصاد به خاطر بحران کرونا و نیز کاهش قیمت نفت آسیب زیادی دیده است. بحران موجب شده ریاض مالیات بر ارزش‌افزوده را سه برابر و بیش از 25 میلیارد دلار در مخارج خود صرفه‌جویی کند.

وام مذکور و توافق تعویق بازپرداخت وام بخشی از یک بسته اقتصادی 6 میلیارد دلاری بودند که عربستان سال 2018 برای تقویت اقتصاد پاکستان ارائه کرده بود.

پاکستان در دهه‌های اخیر اخیر به‌دفعات از محموله‌های نفتی و کمک‌های مالی عربستان بهره‌مند شده و در قبال آن کارگر به این کشور صادر کرده است. پاکستان همچنین در این سال‌ها ده‌ها هزار سرباز به عربستان فرستاده است و مانورهای نظامی مشترک با این کشور برگزار کرده است.

پاکستان همچنین از عربستان حمایت سیاسی می‌کند. عمران خان نخست‌وزیر کنونی پاکستان که تصور می‌شد رابطه آن‌چنان نزدیکی با عربستان نداشته باشد سال 2018 در یک کنفرانس سرمایه‌گذاری در ریاض شرکت کرد، آن‌هم درست بعد از قتل جمال خاشقجی که منجر به عدم شرکت بسیاری از دعوت‌شدگان به کنفرانس شد.

اما رابطه اقتصادی پاکستان با عربستان دیگر به قوت سابق نیست. نفت اهمیت خود برای پاکستان را ازدست‌داده است، چرا که این کشور اکنون برای تأمین انرژی خود از گاز طبیعی مایع قطر و زغال‌سنگ که با کمک چین تولید می‌شود بهره می‌برد.

اقتصاد پاکستان از دیرباز اتکای زیادی به پول‌هایی داشته که کارگران پاکستانی از عربستان ارسال می‌کنند. اما از سال 2014 به این‌طرف ارسال پول از عربستان روند کاهشی داشته و بحران کرونا نیز موجب افت چشمگیر آن شده است.

عربستان در چارچوب طرح اصلاحات اقتصادی خود تلاش داشته از تعداد کارگران خارجی در این کشور بکاهد و به‌جای آن‌ها اتباع سعودی را استخدام کند. احتمالاً بحران کرونا و کاهش قیمت نفت موجب تسریع این روند می‌شود، چراکه دولت عربستان پول چندانی برای دادن پول به بیکاران عربستانی ندارد.

نقش همسایه غربی پاکستان

با وجود روابط اقتصادی نزدیک، اسلام‌آباد هیچ‌گاه مهره نیابتی ریاض نبوده است و شکاف‌ها بین طرفین مدت‌هاست خودنمایی می‌کنند.

یکی از مسائلی که از دیرباز ترمز نزدیکی بیش‌ازپیش روابط عربستان و پاکستان بوده موضوع ایران است.

عربستان در سال‌های اخیر سیاست تهاجمی در قبال ایران اتخاذ کرده است، اما پاکستان تلاش کرده وارد تنش‌ها بین عربستان و ایران نشود. موضع‌گیری پاکستان ضد ایران می‌تواند منجر به تشدید تنش‌های مذهبی و سیاسی در داخل پاکستان شود.

پاکستان و ایران همیشه رابطه نزدیکی داشته‌اند، چراکه همسایه یکدیگر هستند و ضمناً بیش از 20 درصد جمعیت پاکستان شیعه هستند. نفوذ تاریخی شیعیان در پاکستان در سطحی بوده که محمدعلی جناح سیاستمدار شیعه به‌عنوان بنیان‌گذار پاکستان شناخته می‌شود.

پاکستان بارها علیه قطعنامه‌های ضد ایرانی سازمان ملل که توسط عربستان پیشنهادشده‌اند رأی داده است.

سال 2015 اسلام‌آباد از ارسال سرباز به یمن برای کمک به ارتش سعودی خودداری کرد، درحالی‌که نواز شریف نخست‌وزیر وقت پاکستان رابطه نزدیکی با ریاض داشت. عربستان آن‌قدر از اقدام شریف ناراحت بود که سخنرانی وی در یک کنفرانس با حضور دونالد ترامپ در ریاض در سال 2017 را لغو کرد.

کمی بعد از کنفرانس سال 2017 وقتی بحران قطر شروع شد، پاکستان خنثی باقی ماند.

احتمال نزدیکی پاکستان به محور ایران، ترکیه، مالزی

درنهایت پیش‌بینی می‌شود رابطه پاکستان با عربستان سعودی همچنان ادامه خواهد داشت، اما مثل قبل ویژه نخواهد بود.

تجارت پاکستان با عربستان باوجود کاهش واردات نفت از این کشور و کم شدن تعداد کارگران خارجی، هنوز از تجارت پاکستان با ایران بیشتر است. تجارت با ایران در سال 2019 حدود 500 میلیون دلار بود که فقط بخش کوچکی از تجارت با عربستان سعودی است.

احتمالاً پاکستان یک شریک امنیتی مهم عربستان باقی بماند و همکاری اقتصادی طرفین ادامه پیدا کند، گرچه در سطحی پایین‌تر. اما در بلندمدت دهلی‌نو می‌تواند جای ایران اسلام‌آباد را بگیرد و تبدیل به شریک اصلی عربستان در آسیای جنوبی شود.

اما تنش‌های اخیر در روابط پاکستان با عربستان می‌تواند منجر به نزدیکی بیش‌ازپیش پاکستان به چین شود.

همچنین این احتمال جدی است که روابط پاکستان با محور ایران، ترکیه، قطر، مالزی نزدیک‌تر از قبل شود.

پاکستان روابط نزدیک و دیرینه‌ای با ترکیه دارد و از قطر انرژی دریافت می‌کند.

ایران در قضیه کشمیر موضع محکمی در انتقاد از هند اتخاذ کرد و این موجب خرسندی پاکستان شد.

دسامبر سال گذشته پاکستان قصد شرکت در اجلاس مشترک این چهار کشور در مالزی را داشت، اما نهایتاً تحت‌فشار عربستان از تصمیم خود منصرف شد.

پاکستان با کمک این کشورها می‌تواند در قضیه کشمیر خواسته خود را به کرسی بنشاند.

انتهای پیام/4106/