«ابن سَمْح»؛ ستاره‌شناسی از اندلس

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوالقاسم اصبغ بن محمد غرناطی (370-426ق / 980-1035م) ریاضی‌دان و ستاره‌شناس اندلسی است.

در قرطبه به دنیا آمد. ظاهراً مانند بسیاری از دانشمندان آن عصر که از علوم گوناگون اطلاع داشتند، وی نیز علاوه بر ریاضی و نجوم، از علم کیمیا و طب نیز سررشته داشته است.

ابن سمح از شاگردان ممتاز مسلمة‌بن احمد مجریطی بود. بعدها به علت اوضاع سیاسی آشفته قرطبه، آنجا را ترک گفت و به غرناطه رفت. هنگامی که وارد غرناطه شد، حبّوس صنهاجی ا زبزرگان بنی زمیری و حاکم وقت از او استقبال کرد. ابن سمح در مدت اقامتش در آنجا ثروت فراوانی به دست آورد و زندگی راحت و آسوده‌ای داشت. بیشتر اطلاعات موجود درباره ابن سمح از نوشته‌های یکی از شاگردان معروفش به نام ابومروان سلیمان بن الناشی نقل شده است. از ابن سمح چندین اثر به جا مانده است. البته در مواردی درباره نام اثر و تعلق آن به ابن سمح اختلاف و تردیدهایی وجود دارد. این آثار عبارت‌اند از:

1. المدخل خالی الهندسة، که شرح و تفسیر کتاب اقلیدس است؛

2. ثمارالعدد، معروف به المعاملات؛

3. کتابی بزرگ در هندسه، که در آن درباره خواص خط مستقیم و مقوس و منحنی شرح داده شده است؛

4. کتاب التعریف بصورة صنعة الاسطرلاب، که دارای دو مقاله است و شکل ساختمان اسطرلاب در آن تعریف شده است؛

5. کتاب العمل بالاسطرلاب، در صد و سه باب که کاربرد اسطرلاب را شرح می‌دهد. نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه موزه بریتانیا موجود است؛

6. کتاب الزیج، که از آثار بسیار معتبر ابن سمح است. کتاب دو بخش دارد: یکی جدول‌ها و دیگری مطالب و توضیحاتی درباره آنها؛

7. کتابی درباره نجوم، که در آن فواصل نقاط اوج کواکب در 416ق شرح داده شده است. البته فقط ترجمه‌ای از این کتاب به زبان اسپانیایی قدیم موجود است؛

8. الکافی فی الحساب الهوائی، رساله‌ای است در چگونگی محاسبه ذهنی ارقام بزرگ. این کتاب 10 باب دارد. نسخه‌های خطی این کتاب در کتابخانه برلین نگه‌داری می‌شود؛

9. کتاب طبیعة العدد؛

10. رمایة الغرض و حمایة الجوهر عن العرض.

دو کتاب ناتمام در طب را به نام‌های تعلیقات فی الطب و نیز رسالة‌فی حفظ الصحة به ابن سمح نسبت داده‌اند، که درباره صحت انتساب آنها تردید وجود دارد.

انتهای پیام/4104/