روحانی، برجام و «دیگر هیچ»!

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری آنا، اخیراً حسن روحانی در حاشیه جلسه هیئت  دولت گفت: اساس برجام این بود که ثابت کنیم ایران صلح‌طلب است(!) و همچنین گفت: دستاوردهای اصلی برجام هنوز محفوظ است! 

اما آقای روحانی نگفت که سکه 10 میلیونی و دلار 23 هزار تومانی محصول اقتصاد برجامی بوده است. بعد از 22 ماه مذاکرات فشرده و رفت‌وآمدهای طولانی علیرغم شعار هفت‌رنگ وارنگ، دستاورد برجام جز آنجه امروز در سختی و معیشت مردم می‌بینیم، نبوده است. ایران ابزارهای قدرت و چانه‌زنی در مذاکرات هسته‌ای که شامل غنی‌سازی 20 و 5 درصد به همراه 11 تُن اورانیوم غنی‌شده بود از دست داد و در ضمن ابزارهای فشار و قدرت غربی‌ها که «تحریم» بود، ماندگار شد و هرازچندگاهی هم ایران را به سبب مکانیسم ماشه تهدید می‌کنند.

مهم‌ترین تحریم‌هایی که تاکنون علیه ایران اعمال شده و در جهان بی‌سابقه  بوده، تحریم‌های بانکی و نفتی است که در برجام تقریباً دست‌نخورده ماند. ضمن اینکه بسیاری از راه‌های دور زدن تحریم ازجمله درزمینه بانکی و نفت لو رفت یا به آمریکایی‌ها اطلاع داده شد.

کلینتون وزیر خارجه اسبق آمریکا در دوران اوباما در کتاب خاطراتش می‌نویسد: ایرانی‌ها در دور زدن تحریم‌ها نبوغ زیادی دارند.

بعد از خروج رئیس‌جمهور آمریکا از برجام دولت روحانی اعلام کرد که بدون آمریکا به همراه اروپاییان برجام را ادامه می‌دهد. اروپا بعد از وقت‌کشی و معطل کردن دولت ایران، ضمن ایجاد هیچ گشایش بانکی و نفتی و در آخرین گام، اقدام به صدور قطعنامه پیشنهادی علیه ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کرد تا روحانی بداند که اروپا به لحاظ راهبردی هیچ‌گاه جدا از آمریکا عمل نمی‌کند.

حتی ترامپ هم به‌خوبی می‌داند که دولت ایران منتظر است و امید دارد که دمکرات‌ها و معاون اوباما در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا رأی بیاورد. نکته مهم و دردآور علیرغم معطل کردن و وعده‌های توخالی اروپا و غرب و خسارت محض این است که همچنان نگاه‌ها به سمت اروپا و آمریکا است. به‌گونه‌ای که حتی دوستان دوران تحریم، هم به سبب عملکرد دولت روحانی دلسرد شدند.

در بهمن 1394 رئیس‌جمهور چین بعد از 14 سال به ایران سفر کرد و با رهبر انقلاب ملاقات نمود. رهبر انقلاب ضمن حکمت‌آمیز خواندن روابط استراتژیک ۲۵ ساله و درستی این اقدام فرمودند: جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه همکاری‌های چین در دوران تحریم را فراموش نخواهد کرد. ایشان  اظهار امیدواری کردند که نتایج گفتگوها و توافق‌های تهران به معنی واقعی کلمه برای هر دو طرف سودمند باشد.

رئیس‌جمهور چین هم در مقابل گفتند: ما مسیر توسعه‌ مستقل را دنبال می‌کنیم و آمادگی داریم همان‌گونه که در زمان تحریم‌ها در کنار ایران بودیم، پس از برداشته شدن تحریم‌ها نیز همکاری‌های خود را در همه‌ زمینه‌ها گسترش دهیم.

اما اقدامات روحانی باعث دلسردی متحدان ایران در دوران تحریم شد. عدم داشتن سفیر در چین در طول چهار ماه در برهه‌های زمانی سال‌های پیش آن هم در اوج جنگ اقتصادی و کارزار حداکثری ترامپ، امید به انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره و انتخابات ریاست جمهوری امریکا این پیام را به متحدان ایران می‌داد که عزمی جدی از جانب دولت ایران وجود ندارد. شاید یکی از راهبردی‌ترین و مهم‌ترین اقداماتی که لازم است ایران و چین به همراه کشورهای نوظهور به‌طور جدی وارد  فاز عملیاتی  و اجرایی آن شوند مسئله شکستن آقای دلار و حذف آن باشد.

سرگذشت دلار و ماجرای تولدش نشان می‌دهد که دلار به‌عنوان یک هژمون عمل کرده و به‌عنوان یک ابزار حرفه‌ای علیه کشورها در جنگ‌های اقتصادی عمل کرده است. به همین منظور رهبر انقلاب در دهم آبان ۹۶ در دیدار با پوتین رئیس‌جمهور روسیه بیان داشتند: «می‌توانیم تحریم‌های آمریکایی‌ها را با روش‌هایی ازجمله حذف دلار و جایگزین کردن پول ملی در معاملات اقتصادیِ دو یا چندجانبه، بی‌اثر و آمریکا را منزوی کنیم.» هم‌چنین رهبر انقلاب در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب فرمودند: «اگر مسئولان و مردم بتوانند اقتصاد مقاومتی را به معنای واقعی محقق و کشور را از جادوی مالی و پولی دشمن خلاص کنند و ارزش  و آقایی دلار را در زندگی اقتصادی بشکنند، کشورهای دیگر را نیز  نجات داده‌اند و برای آن‌ها الگو خواهند شد.»

صحبت‌های رهبر انقلاب آن‌هم در دیدار فرماندهان سپاه و نظامیان از جنس دستورات راهبردی و استراتژیک است که می‌تواند سبب آزادی ملت‌های دیگر هم بشود. چین در کنار ایران به همراه روسیه می‌توانند در اجرای این اقدام استراتژیک به‌خوبی ایفای نقش کنند.

طبق آمارها کشور چین تاکنون با  بیش از 35 کشور، اعم از اروپایی، آفریقایی، آمریکای لاتین پیمان پولی دوجانبه امضاء کرده است. علاوه بر این چینی‌ها به همین پیمان دوجانبه مالی هم بسنده نکرده‌اند. چند سال پیش یکی از اتاق‌های فکر آمریکا، مرکز امنیت نوین آمریکایی (cnas) در تلاش راهبردی چین رخ داد: جایگزینی سیستم پرداخت مالی چینی (CIPS) به‌جای سوئیفت که می‌تواند خارج از حوزه صلاحیت و حوزه قضائی تحریم‌های غربی عمل کند.

این اندیشکده نوشته است: تحریم‌های مالی ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا باعث شده‌اند که تلاش چین در ترویج یوان به‌عنوان ارزی جاری و جایگزین دلار و یورو در نظام مالی بین‌المللی فزونی بگیرد. به نظر می‌رسد کسب‌وکار چندملیتی از قرار گرفتن در معرض تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا خودداری کند و می‌تواند در پناه یوان و سیستم‌عامل مالی چینی قرار بگیرد.

سیستم‌عامل در حال ظهور، سیستم پرداخت بین‌المللی چین (CIPS) که می‌تواند در خارج از حوزه قضایی تحریم‌های غرب عمل کند؛ یک جایگزین نوپا در جامعه، برای سامانه پیامکی پرداخت مالی جهانی، شناخته‌شده به‌عنوان سوئیفت، مستقر در بروکسل، از سیستم پیام پرداخت‌های جهانی که همچنین پیاده‌سازی تحریم‌های اتحادیه اروپا در سراسر شبکه جهانی گسترده آن است. استفاده از CIPS اجازه می‌دهد تا پرداخت مرتبط به چین ، به خارج از حوزه قضایی ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا صورت پذیرد.

این اندیشکده با اشاره به باقی ماندن تحریم‌های خاص در توافق هسته‌ای همچون؛ محرومیت استفاده از دلار در معاملات ایران می‌نویسد: ازآنجاکه تنها کسب‌وکار  قابل‌توجه پاک‌سازی دلار خارج از صلاحیت ایالات متحده، در هنگ‌کنگ رخ می‌دهد؛ این کار (محرومیت استفاده از دلار) مزایای مالی دیگری در طی رقابت با رقبای بین‌المللی خود، به چین می‌دهد. این به این معنی است که بانک‌های هنگ‌کنگی می‌توانند پاک کنند معاملات برای ایرانیانی که در دنیا، مهم‌ترین آرزویشان تبدیل ارز، بدون تبدیل‌شدن به موضوع صلاحیت ایالات‌متحده است. هیچ بانکی دیگر در جهان نمی‌تواند بدون نقض تحریم ایالات‌متحده کاری کند. این گزارش اضافه می‌کند: اثرات این تحریم‌های مالی، چین را به یک موقعیت ممتاز در نظام مالی جهانی جهش داده است.

وزیر اسبق خزانه‌داری آمریکا در مطلبی در نشریه فارن پالسی ضمن نگرانی از به چالش کشیدن سلطه دلار توسط نظام مالی چین و حتی فرار اتحادیه اروپا از سلاح دلار به‌عنوان متحد آمریکا و تلاش اروپا برای  استفاده از یورو و ارزهای جایگزین نوشت: اینکه دلار در این مدت طولانی ارزش و جایگاه خود را حفظ کرده است یک ناهنجاری تاریخی به‌حساب می‌آید، به‌ویژه در رابطه با رشد چین. در حال حاضر نقش نظام مالی چین (RMB) در رقابت با دلار بیشترین توانمندی بالقوه را دارد. اندازه اقتصادی چین نشان از رشد در آینده دارد، ادغام در اقتصاد جهانی و سرعت بخشیدن به تلاش‌ها برای بین‌‌المللی کردن  RMB (نظام ارزی جمهوری خلق چین) همه حکایت از نقش گسترده پول چین در آینده دارد، گرچه این شرایط به‌خودی‌خود کافی نیست.

در کنار چین ، روسیه هم دلارزدایی و کاهش دلار را در مبادلات تجاری خود با کشورهای اتحادیه اروپا و به‌طور خاص در تجارت با چین و هند با کاهش 50 درصدی شروع کرده و در عمل انجام داده است. بر اساس آمار بانک مرکزی روسیه این کشور توانسته به‌طور موفقیت‌آمیز دلار را در مبادلات تجاری با کشورهای عضو گروه بریکس شامل برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی که یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری روسیه محسوب می‌شوند،‌ کنار بگذارد. این مسائل، فرصت بالقوه‌ای را در اختیار ایران و کشورهای هم‌سو قرار می‌دهد که اقتصاد خود را نسبت به گذشته مقاوم‌تر کنند و ملت‌های خودشان را از زیر یوغ دلار به پایین بکشند.

در روزهای گذشته مصباحی‌مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفتگویی گفت: «سند 25 ساله» محصول پیام خاص رهبر انقلاب به چین بود نه عزم دولت. سؤال اساسی اینجاست چرا باید در جریان جنگ تمام‌عیار اقتصادی و کارزار فشار حداکثری ترامپ و فشار سنگین به مردم، وقتی راه‌های بهبود شرایط اقتصادی و کم کردن فشار دشمن وجود دارد، دولت محترم هیچ اقدامی نکند و همچنان نگاهش به دستان غرب وحشی باشد و در وقت‌های اضافه آن‌هم با اقدام رهبری به سمت کاهش فشار حداکثری ترامپ و بهبود معیشت مردم پیش رود؟

*کارشناس و تحلیل‌گر ارشد روابط بین‌الملل

انتهای پیام/4079/