عبدالجبار اصفهانی؛ خوشنویسی با قلم «خفی»

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا- بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

عبدالجبار اصفهانی، خوشنویس قرن یازدهم هجری قمری است.

تاریخ تولد او را نمی‌دانیم و اطلاعات ما از زندگی او اندک است؛ اما می‌دانیم که او پادشاهی شاه عباس اول صفوی، شاه صفی اول و شاه عباس دوم را درک کرده است.

درویش عبدی و عبدالجبار اصفهانی شاگردان میرعماد حسنی قزوینی سیفی، خوشنویس معروف خط نستعلیق بودند که مدت‌ها در خدمت میرعماد تعلیم خط نستعلیق گرفتند. عبدالجبار نیز نستعلیق را استادانه می‌نوشت و طریقه استاد را پیش گرفت و به خوبی از عهده تقلید کارهای استاد برآمد.

خطاطان بسیاری از خطوط میرعماد تقلید کرده‌اند که در این میان عبدالجبار اصفهانی از استثنائات این مقوله است. شاید یکی از علل موفقیت عبدالجبار در رسیدن به این جایگاه، ممارست و همت او در خوشنویسی با قلم کتابت و دو دانگ بوده است.

حداکثر قلمی که عبدالجبار از آن استفاده می‌کرد، قلم سه دانگ بوده و بیشتر مشق‌های او با قلم خفی و کتابت صورت گرفته است. او با قلم جلی و شش دانگ خوشنویسی نمی‌کرد و هر آنچه را هم که در دانگ بزرگ نگاشته اگر پسندش نبوده، از بین برده است.

شماری از آثار باقی مانده عبدالجبار اصفهانی که بیشتر به قلم کتابت جلی نگاشته شده‌اند، به این قرارند:

1. یک نسخه هفت‌بند حسن کاشانی به قلم نیم دو دانگ عالی که از خط میرعماد نقل کرده است و در کتابخانه سلطنتی سابق ایران در تهران، با تاریخ 1029ق نگه‌داری می‌شود، بر روی کاغذ سمرقندی، متن و حاشیه جدول زرین‌دار، حواشی عموماً تشعیرسازی مُذّهَّب، دارای سک سرلوح مذهّب مرصع. این اثر در پایان این‌گونه رقم دارد: «کتبه العبد المذنب الرّاجی عبدالجبار، غفر ذنوبه و ستر عیوبه»؛

2. یک نسخه کلمات حضرت علی(ع)، به قلم دو دانگ و کتابت عالی، به تاریخ 1029ق، در کتابخانه سلطنتی؛

3. دو قطعه از دو مرقع به قلم نیم دو دانگ و غبار و سه دانگ و نیم دو دانگ عالی، در همان کتابخانه؛

4. یک نسخه دیوان غزلیات امیر خسرو دهلوی به قلم کتابت خفی، در کتابخانه ملی تهران؛

5. یک نسخه دیوان به قلم کتابت خفی، با رقم «قدتم بید الحقیر المذنب عبدالجبار غفر ذنوبه و ستر عیوبه»؛

6. دو قطعه از دو مرقع، به قلم‌های نیم دو دانگ، دو دانگ و سه دانگ خوش، با رقم «کتبه العبد المذنب الراجی عبدالجبار غفر له»؛

7. یک نسخه مناجات خواجه عبدالله انصاری، به قلم دو دانگ خوش، با رقم و تاریخ «کتبه العبد الفقیر الحقیر المذنب الراجی، عبدالجبار، غفر ذنوبه و ستر عیوبه و اقل عثراته و عفی خطیئاته و حرر فی سنة 1041 من الهجرة...»؛

8. چهار قطعه به قلم‌های دو دانگ و نیم دانگ و کتابت عالی و خوش، با رقم و تاریخ «العبد عبدالجبار سنة 1020» و «الفقیر الحقیر عبدالجبار» و «کتبه العبد المذنب الراجی عبدالجبار غفر له»؛

9. یک قطعه از مرقع، به قلم دو دانگ و نیم دو دانگ عالی، با رقم «الفقیر الحقیر المذنب عبدال جبار غفرله».

عبدالجبار تا آخر عمر در وطن خویش اصفهان ماند و در 1065ق در همان‌جا درگذشت. برخی از تذکره‌نویسان تاریخ وفات او را 1024ق نوشته‌اند که اشتباه است؛ زیرا آثار تاریخ‌دار وی نشان می‌دهد که تا 1041 زنده بوده است.

انتهای پیام/4104/