تکانه‌های تاریخی و بزرگ در بازارهای جهانی عرضه مواد
در طول قریب به سه دهه گذشته، بازارهای غیرقانونی مواد، حداقل پنج بار دستخوش اختلال در عرضه‌شده‌اند که آخرین مورد آن، پس از شیوع ویروس کرونا رخ داد.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا از کادراس، همه‌گیری جهانی کروناویروس نخستین شوک جهانی که به بازار مواد غیرقانونی وارد می‌شود نیست. در ۲۵ سال گذشته بازارهای مواد دستکم پنج ضربه بزرگ و اختلال در عرضه مواد را تجربه کرده‌اند. البته اختلال‌های مذکور از حیث طول دوره زمانی و ریشه اصلی متفاوت بوده‌اند. در همه موارد پنج‌گانه اما بازارها و نیز سازمان‌ها و گروه‌های تبهکاری خود را به‌طور موفقیت‌آمیزی با ظرایف و محدودیت‌ها وفق داده و بحران را از سر گذرانده‌اند.
1. بحران شیشه در ایالات‌متحده (۱۹۹۵)
در ماه مه ۱۹۹۵ «قانون کنترل واراهگی شیمیایی داخلی آمریکا»، اداره مبارزه با مواد مخدر آمریکا را در زمینه لغو مجوز تولید افدرین بدون اثبات عدم مجرمانگی مختار کرد. در آن برهه بازار مت آمفتامین آمریکا را تولیدکنندگان داخلی (که از پیش‌ساز افدرین که برای تولید داروهای سبک استفاده می‌شد اقدام به تولید مواد می‌کردند) تأمین می‌کردند. در ماه مه آن سال اداره مبارزه با مواد مخدر مجوز دو مرکز پخش تولیدات افدرین (که بیش از نیمی از پیش‌سازهای لازم برای تولید شیشه در سراسر آمریکا) را باطل کرد.
این امر منجر به تحولی شد که احتمالاً بزرگ‌ترین شوک در عرضه مواد غیرقانونی به بازار در تاریخ ایالات‌متحده را در پی داشت. [۱] بهای شیشه در خیابان‌ها سه برابر شد و خلوص آن نیز (به دلیل اینکه انبوه‌سازان درصدد ترکیب کردن شیشه موجود برای افزایش حجم برآمدند) از ۹۰ درصد به زیر ۲۰ درصد سقوط کرد. بااین‌وجود عمر این شوک نیز کوتاه بود. زیرا تولیدکنندگان داخلی شیشه موفق به تأمین پیش‌ساز جایگزین برای برآورده کردن نیاز بازار شدند. با گذشت ۴ ماه از شوک اولیه این قیمت به سطح «عادی» برگشت. بااین‌حال کاهش خلوص مدت بیشتری به طول انجامید. تقریباً ۱۸ ماه به درازا انجامید تا خلوص به ۸۵ درصد میزان پیش از شوک بازگردد. [۲]
2. ممنوع شدن کشت تریاک در افغانستان توسط طالبان (۲۰۰۰)
افغانستان بزرگ‌ترین قطب تولید خشخاش و صمغ تریاک [۳] است. در سال‌های منتهی به هزاره جدید میلادی، طالبان کشت خشخاش و تولید تریاک را به‌عنوان یک محصول کشاورزی پذیرفته بود. آن‌ها این موضع را از پیش از تصرف کامل کشور اتخاذ کرده بودند. اما در سال ۲۰۰۰ «ملا عمر»، رهبر وقت طالبان در یک اقدام غافلگیرانه، کشت خشخاش و تولید تریاک را حرام اعلام کرد. در ماه‌های بعدی طالبان کشت خشخاش را ۹۰ درصد کاهش داد که منجر به کاهش ۹۶ درصدی صمغ تریاک شد. [۴]
قطع ناگهانی عرضه تریاک پیامدهای چشمگیری در زنجیره عرضه جهانی هروئین داشت. [۵] هروئین برخلاف مواد شیمیایی مصنوعی مانند شیشه که آن‌ها را می‌توان با مواد مشابه جایگزین کرد، از صمغ تریاک گرفته می‌شود که تنها منبع آن گیاه خشخاش است. اثر کمبود هروئین در بازار داخلی چندین ماه به چشم می‌آمد تا اینکه هروئین و تریاک موجود در انبارها برای تعدیل اثر این اختلال وارد بازار شد. وقتی کمبود عرضه بازارهای محلی را تحت‌الشعاع قرار داد، برخی از این پیامدها ثبت و ضبط شدند. برای مثال در کنیا، واردکنندگان هروئین افغانستان را با هروئین میانمار در مثلث طلایی جایگزین کردند و همین امر احتمالاً باعث تحول در نحو مصرف‌کنندگان کنیایی هروئین از استعمال به تزریق شد. [۶] در استرالیا نیز پیامدهای این تحول در افغانستان قابل‌توجه بود؛ اولاً اوردوزهای مرگبار و غیرمرگ‌بار در این کشور ۸۵ درصد کاهش یافت. [۷] بهای هروئین به‌شدت افزایش یافت و میزان خلوص آن سقوط کرد. [۸] از سوی دیگر برخی از گروه‌های فعال در زمینه جرائم سازمان‌یافته به همکاری با یکدیگر رو آوردند و بسیاری از فروشندگان خیابانی هروئین، مواد دیگر مانند کوکائین را جایگزین کردند. [۹] در کانادا نیز روندهای مشابهی شناسایی شد. [۱۰] تا فصل برداشت سال بعد که ممنوعیت کشت خشخاش درنتیجه یورش آمریکا در اکتبر ۲۰۰۱ از میان رفت، بازارهای محلی در کانادا هنوز تحت تأثیر این بحران بودند.
3. شیوع سارس (۲۰۰۳)
درحالی‌که ظهور سندرم تنفسی حاد (یا همان سارس) در سال ۲۰۰۳ یک شوک جهانی به‌حساب نمی‌آید، اما اثر آن به حدی بود که بازارهای مواد در استان گواندونگ را چین و هنگ‌کنگ تحت تأثیر خود قرار دهد (ویروس سارس و کووید – ۱۹ ازنظر ژنتیکی شبیه به هم هستند). اگرچه پژوهش‌های اندکی درباره پیامدهای شیوع سارس بر بازارهای مواد انجام‌شده اما، یک پژوهش انجام‌شده در چین حاکی از این است که تقاضا و مصرف مواد در طول دوره کوتاه شیوع سارس در سال ۲۰۰۳ کاهش یافت، اما چند ماه پس از کنترل شدن آن به حالت قبل بازگشت. [۱۱]
4. رکود بزرگ (۲۰۰۸)
بحران اقتصادی شدیدی که با ورود اقتصاد جهان به یک چرخه رکودی به‌ویژه بازارهای اروپایی را در سال ۲۰۰۸ درنوردید، به رکود بزرگ مشهور است. این بحران تأثیر چشمگیری بر تقاضا و مصرف داروهای قانونی و مواد غیرقانونی نهاد. برای مثال نتایج پژوهشی در اسپانیا نشان از افزایش مصرف کوکائین و کانابیس درنتیجه افت شرایط اقتصادی داشت. [۱۲] در ایرلند اتفاق معکوسی رخ داد و مصرف و توزیع مواد غیرقانونی همگام با افت اقتصادی کاهش یافت. [۱۳] یک تحقیق مستقل نیز که درباره بازارهای مواد اروپا انجام‌شده از کاهشی عمومی در مصرف مواد و نیز افزایش آسیب‌پذیری نسبت به پیامدهای خطرناک برای افرادی که در بلندمدت بیکار شدند و یا بدهکاری‌های زیادی بالا آوردند، حکایت دارد. [۱۴]
5. حمله به مزارع خشخاش در افغانستان (۲۰۱۰)
در سال ۲۰۱۰ یک عفونت قارچی مزارع کشت خشخاش افغانستان را فراگرفت و نزدیک به نیمی از محصول آن سال را از میان برد. همان‌طور که تجربه سال ۲۰۰۱ نیز نشان داده بود این کمیابی چشمگیر در دسترسی به صمغ تریاک که لازمه تولید هروئین است، تقاضای آن را در سطح جهانی به‌سرعت بالا برد. پیامدهای این اختلال نیز که از چند ماه بعد آشکار شد و به زنجیره‌های عرضه هروئین در داخل این کشور کمک کرد. دسترسی به هروئین در بازارهای شرق آفریقا محدود شد و درنتیجه بهای هروئین روندی افزایشی و خلوص آن تا میزان بی‌سابقه‌ای افت کرد و مصرف‌کنندگان نیز به رفتارهایی رو آوردند که پرخطرتر از قبل بود، ازجمله استفاده اشتراکی از سرنگ میان چندین نفر. [۱۵] در همین برهه در بریتانیا و بیشتر مناطق اروپا نیز شاهد کاهش خلوص هروئین و افزایش قیمت بودیم. [۱۶] و [۱۷]
یک سال بعد این تحول رو به کنترل شدن گذاشت، هرچند بازگشت به وضعیت قبل به دلیل افزایش خلوص و کاهش قیمت با افزایش اوردوزهای مرگبار و غیرمرگ‌بار همراه شد.
در همه از این بحران‌ها، بازیگران فعال در بازار مواد غیرقانونی با اعمال تغییراتی ساختاری و سیستمی برای کاهش تأثیر و عمر بحران با اوضاع وفق داده‌اند. این تغییرات سازمان محور و بازار محور در بحران‌های بعدی نیز دیده شدند. سازمان‌هایی که از کمند بحران‌ها با موفقیت پریدند در بحران‌های احتمالی آینده سازگاری بیشتر و آسیب‌پذیری کمتری از خود نشان خواهند داد.
پی‌نوشت‌ها
[۱]. C Dobkin and N Nicosia, The war on drugs: meth, public health, and crime, American Economic Review, 99, 1 (2009), 324–۳۴۹, p 325.
[۲]. Ibid., pp 324–۳۴۹٫
[۳] – مواد اولیه لازم برای تولید هروئین
[۴] – نگاه کنید به پیمایش جهانی تریاک سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۳
[۵] – این استدلال نیز مطرح‌شده که کمیابی هروئین تنها به دلیل کاهش کشت در افغانستان نبوده؛ و با دوگانه دیگری تکمیل شد که عبارت بود از یک رشد سریع بازار هروئین و گذار آسیای جنوب شرقی از هروئین به تولید شیشه. نگاه کنید به
J Jiggens, Australian heroin seizures and the causes of the 2001 heroin shortage, International Journal of Drug Policy, 19, (2008), 273–۲۷۸
[۶]. S Beckerleg, M Telfer, and G Hundt, The rise of injecting drug use in East Africa: a case study from Kenya, Harm Reduction Journal, 2:12, 2005.
[۷]. L Degenhardt et al, Effects of a sustained heroin shortage in three Australian States, Addiction, 100, (2005), 908–۹۲۰
[۸]. L Degenhardt et al, The ‘lessons’ of the Australian ‘heroin shortage’, Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy, 1, 11 (2006).
[۹]. L Degenhardt et al, The effect of a reduction in
heroin supply in Australia upon drug distributionand acquisitive crime, British Journal of Criminology, 45, 1 (2005), 2–۲۴٫
[۱۰]. E Wood et al, Changes in Canadian heroin supply coinciding with the Australian heroin shortage, Addiction, 101, (2006), 689–۶۹۵٫
[۱۱]. Chinese University of Hong Kong, Northbound pleasures: pattern of cross-boundary drug use of Hong Kong marginal youths, Dept. of Sociology & Dept. of Psychology, Project press release, 29 April 2004.
[۱۲]. N Bassols and J Castelló, Effects of the great recession on drugs consumption in Spain, Economics and Human Biology, 22, (2016), 103–۱۱۶٫
[۱۳]. J Windle, The impact of the Great Recession on the Irish drug market, Criminology and Criminal Justice, 18, 5 (2018), 548–۵۶۷٫
[۱۴]. G Dom et al, The impact of the 2008 economic crisis on substance use patterns in the countries of the European Union, International Journal of Environmental Research and public Health, 13, (2016), 122.
[۱۵]. S Mital et al, Heroin shortage in coastal Kenya: a rapid assessment and qualitative analysis of heroin users’ experiences, International Journal of Drug Policy, 30 (2016), 91–۹۸٫
[۱۶]. M Harris, K Forseth, and T Rhodes, ‘It’s Russian roulette’: adulteration, adverse effects and drug use transitions during the 2010/2011 United Kingdom heroin shortage, International Journal of Drug Policy, 26 (2015), 51–۵۸٫
[۱۷]. C Hallam, The heroin shortage in the UK and Europe, IDPC Briefing Paper, March 2011.
انتهای پیام/4106/
انتهای پیام/
