«ابن‌اسفندیار»؛ راوی تاریخ طبرستان

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا- بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

بهاءالدین محمد بن حسن، تاریخ‌نگار ایرانی اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است.

او از مردم آمل بود که نزد پدری ادیب پرورش یافت و مردی دانشمند و صاحب کمال بار آمد. سپس به دربار فرماروایان باوندی (آل باوند) راه یافت و از حمایت حسام‌الدوله اردشیر بن حسن باوندی (567-602ق) و پسرش شمس‌الملوک بهره‌مند شد. وی در حدود 606ق به بغداد سفر کرد و از آنجا به قصد عراق عجم خارج شد اما چون در همان زمان خبر کشته شدن نصیرالدوله رستم بن اردشیر بن حسن، فرزند حامی خود را شنید، عازم ری شد.

از آن پس، طبرستان به قلمرو سلطان محمد خوارزمشاه پیوست و او به دربار شاه نامدار خوارزم راه یافت و در 613ق کتاب خود را به نام تاریخ طبرستان تألیف کرد. تاریخ طبرستان از اسناد بسیار مهم درباره نهضت‌های ملی ایران است. با توجه به اشاره‌های ابن اسفندیار در تاریخ طبرستان می‌توان با یقین گفت که وی تا 613ق در قید حیات بوده است ولی به درستی معلوم نیست که آیا در حمله مغول به خوارزم در 617ق، در آن شهر بوده و کشته شده، یا پیش از آن به زادگاه خود در مازندران بازگشته است.

اثر ابن اسفندیار، قدیمی‌‌ترین کتاب در تاریخ طبرستان است. انشای آن بسیار فصیح است، ولی لغات عربی بسیاری در آن به کار رفته است. بخش‌های نخستین این کتاب شامل مطالب افسانه‌ای است اما اطلاعات تاریخی و جغرافیایی آن درباره طبرستان پس از اسلام، ارزشمند و مستند است.

همچنین آگاهی‌های بسیاری درباره افراد مشهور و محلی و شاعرانی که به زبان طبری شعر سروده‌اند در آن آمده است. این کتاب دارای چهار بخش است و بخش پایانی آن درباره آل بویه و آل زیار و ابتدای تاریخ آل باوند بوده که از میان رفته است. این کتاب بیش از یک قرن پیش، توجه خاورشناسان را به خود جلب کرد و ادوارد براون خلاصه‌ای از این اثر را به زبان انگلیسی ترجمه و در 1905م منتشر کرد. متن فارسی کتاب نیز به تصحیح عباس اقبال در 1320ش در تهران به چاپ رسیده است.

انتهای پیام/4104/