ابن عبدالحَکَم؛ راوی تاریخ مصر

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوالقاسم عبدالرحمان بن عبدالله مشهور به ابن عبدالحَکَم، فقیه و تاریخ‌نگار سده‌های دوم و سوم هجری قمری است.

ابن عبدالحَکَم همچنین عنوان افراد خاندانی از مورخان، فقیهان، محدثان و پیشوایان مذهبی مصر در سده‌های دوم و سوم هجری / هشتم و نهم میلادی است که بر مالکیان مصر ریاست داشتند و از شهرت و نفوذ بسیار برخوردار بودند.

ابوالقاسم عبدالرحمان بن عبدالله شخصیت برجسته این خاندان بود که در حدود 182ق/798م در فسطاط به دنیا آمد. فقه و حدیث را نزد پدر آموخت. از یونس بن یحیی، ابوزرعه وهب‌الله بن راشد، شعیب بن لیث و عبدالله بن صالح حدیث روایت کرد و حافظان و راویانی همچون ابوحاتم رازی، نسائی و علی بن قدید از او روایت کرده‌اند. او نیز همانند برادران دیگرش جایگاه اجتماعی بالایی داشت و ریاست مذهبی را عهده‌دار بود، اما از بلاها و سختی‌های دوران خلافت متوکل مصون نماند.

پس از شورش  علی بن عبدالعزیز جروی، مصر دچار هرج و مرج و آشوب شد. در این زمان عبدالرحمان گرفتار و اموالش مصادره شد، اما پس از شکنجه شدن و مرگ برادرش عبدالحکم، در 237ق، خلیفه دستور داد او را از زندان آزاد کنند. عبدالرحمان بیست سال پس از آزادی از زندان، در قید حیات بود. درباره رویدادهای این دوره از زندگی‌اش اطلاعی در دست نیست. او در 257ق/871م درگذشت.

رابطه عبدالرحمان با حاکمان و دسترسی به اسناد و اسرار دولتی از یک سو و شنیدن اخبار و روایات صحابه و تابعینی که به مصر آمده بودند از سوی دیگر، سبب شد که او به تاریخ گرایش پیدا کند. وی از مجموع این اطلاعات کتاب فتوح مصر و اخبارها را تألیف کرد.این کتاب کهن‌ترین اثر باقی‌مانده درباره تاریخ دوره اسلامی مصر است که احوال قضات مصر تا 246ق در آن شرح داده شده و دارای هفت بخش است:

در فضایل مصر و تاریخ پیش از اسلام آن دیار، که بیشتر جنبه اساطیری دارد؛

فتح مصر به دست اعراب مسلمانان؛

ورود مسلمانان به مصر و رواج نظام خراج؛

اداره مصر از زمان فتح تا مرگ عمرو بن عاص؛

وقایع فتح افریقیه و اسپانیا تا 127 ق؛

تاریخ مختصر قضات مصر تا 246ق؛

احادیث و اخبار و روایات منقول از صحابه‌ای که به مصر آمدند.

این کتاب بیشتر جنبه روایی دارد. مورخان و راویانی چون ابن قدید، ابوعمر کندی و نویسندگان مشهوری مانند ابن تغری بردی و سیوطی از این کتاب به منزله منبعی در تاریخ فتوح اسلامی استفاده کرده‌اند.

در قرن نوزدهم بخش‌هایی از کتاب به زبان‌های گوناگون ترجمه و منتشر شد.

 انتهای پیام/4104/پ