عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد:
رباعیات اصیل و فلسفی خیام آدمی را به اندیشیدن مجدد فرا می‌خواند
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری می‌گوید: رباعیات اصیل و فلسفی خیام این خصوصیت را دارد که آدمی را به اندیشیدن مجدد فرا می‌خواند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا از ساری، 28 اردیبهشت سالروز بزرگداشت حکیم عمر خیام است. محمد قاسمی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری به همین مناسبت با خبرنگار آنا گفتگو کرده است که در زیر می‌خوانیم:
آنا: همانطور که می‌دانیم ۲۸ اردیبهشت روز حکیم عمر خیام است، ابتدا کمی در مورد احوالات خیام صحبت کنید؟
قاسمی: بله، ۲۸ اردیبهشت روز حکیم عمر خیام است و در این روز سخنرانی‌های بی‌شماری درباره این حکیم فرزانه صورت می‌گیرد. عمر خیام از بزرگان علمی قرن پنجم است که در زمان حکومت سلجوقیان زندگی می‌کرد. نکته قابل توجه این است که عمر خیام در عصر خود بسیار مورد توجه امرا و مورد تکریم و احترام آنها بود. عمر خیام به‌دلیل تسلط بر دانش عصر خویش به حکیم شهره بوده البته القاب دیگری نیز داشته مثل حجه الحق، تالی بوعلی سینا و این خود گویای عظمت علمی این شخص بود.
حکیم عمر خیام در عصر خود در حوزه‌های ریاضی، نجوم، طب، فلسفه سرآمد بوده به طوری که از وی آثاری در این حوزه‌ها موجود است. نکته مهم آنکه خیام در زمان خود اصلاً به شاعری معروف نبوده است؛ بلکه چند دهه پس از مرگ وی رباعیاتی را به او نسبت دادند.
آنا: خیام از چه زمانی در ادبیات مغرب‌زمین مشهور شد و علت عمده شهرت خیام چیست؟
قاسمی: سؤال بسیار خوبی مطرح کردید، سال ۱۸۵۹ چند اتفاق مهم در دنیا صورت گرفت، اول اینکه در این سال چارلز داروین در اثر معروف خود یعنی منشأ انواع را به چاپ رساند. این سال‌ها دنیا شاهد فروریزی افکاری در حوزه‌های گوناگون دانش بشری بود. در زمین‌شناسی، زیست‌شناسی و ... در همین سال فیتزجرالد برای نخستین بار رباعیات خیام را به زبان انگلیسی ترجمه می‌کند به عبارت دیگر ترجمه اول رباعیات خیام سال 1859 به چاپ رسید.
آنا: استقبال اولیه مردم در ارتباط با این ترجمه در غرب چگونه بود؟
قاسمی: فیتزجرالد در ترجمه اول رباعیات اسمی از خود به عنوان مترجم نبرد. ترجمه با استقبال بسیار کمی مواجه شد به‌طوری که فیتزجرالد بعد از چندی از چاپ کتاب به ناشر و فروشنده کتاب یعنی برنارد کواریچ عرض کرد که کتاب را با قیمت بسیار ناچیزی روی پیشخوان قرار دهد تا اینکه روزی یکی از شعرای پیش رافائلی گابریل روزتی این کتاب را در پیشخوان ملاحظه و تمام آن را یکجا خریداری کرد. اینجا بود که ترجمه رباعیات خیام یکشبه ره صدساله طی کرد و به شهرتی عظیم نائل گشت و به چاپ پنجم نیز رسید.
نکته قابل توجه این است که فیتزجرالد تا چاپ پنجم رباعیات از آوردن نام خود به عنوان مترجم خودداری می‌کرد. معروف است که بعد از انجیل مقدس و نمایشنامه‌های شکسپیر، رباعیات خیام با ترجمه ادوارد فیتزجرالد جزو پرفروش‌ترین آثار در مغرب زمین بوده است.
آنا: چرا ترجمه فیتز جرالد از رباعیات آنقدر مورد توجه قرار گرفت؟
قاسمی: عصری که فیتزجرالد در آن زندگی می‌کرد، معروف به عصر ملکه ویکتوریا بود که در ادبیات دنیا به عصر ویکتوریایی شهرت دارد. در این عصر رمان مهم‌ترین ژانر ادبی به حساب می‌آمد و پس از رمان نیز شعر؛ اما شاید مهم‌ترین دلیل، اخلاق ویکتوریایی باشد. یعنی دوره‌ای که اخلاق به ظاهر بسیار رعایت می‌شد و نویسندگان خودشان را وجدان بیدار مردم می‌دانستند و برای خود وظیفه اخلاقی قائل بودند. به عبارت دیگر ادبیات در این دوره تعلیمی و اخلاقی به حساب می‌آمد. فیتزجرالد با ترجمه آزاد خود از رباعیات، سعی کرد قدری از این فشارها را کاهش دهد.
آنا: آیا ترجمه ادوارد فیتزجرالد از رباعیات خیام صائب است؟
قاسمی: باید از دو جنبه به این سؤال نگاه کنیم. اول آن که فیتزجرالد با این ترجمه باعث اشتهار عالمگیر خیام شد، طوری که بعد از این ترجمه حتی ما ایرانی‌ها جنبه ادبی خیام را دوباره مورد بررسی قرار دادیم. یعنی قبل از ترجمه ادوارد فیتزجرالد از رباعیات خیام، حکیم عمر خیام در غرب فقط به‌عنوان ریاضیدانی بزرگ شهرت داشت، طوری که جرج سارتون نیمه اول قرن دوازدهم را عصر خیام نامگذاری کرده بود؛ بنابراین از این جنبه ادوارد فیتزجرالد قابل ستایش است، به قول اقبال لاهوری: «زنده باد افرنگی خاورشناس آنکه ما را از لحد بیرون کشید.»
اما از سوی دگر باید عرض کنم که یکی از بزرگترین ابهامات تاریخ ادبیات جهان تعداد رباعیات اصیل و نااصیل خیامی است. چند دهه پس از مرگ خیام رباعیات بی‌شماری را به وی نسبت دادند که بسیاری متعلق به خیام نبوده است.
آنا: پس خیام اصیل را چگونه باید شناخت؟
قاسمی: سؤال بسیار بجایی مطرح کردید. همان طوری که قبلا عرض کردم خیام قبل از آنکه به شاعری شهره باشد، آثاری چند در حوزه ریاضی و فلسفه دارد. به‌خصوص در رسالات ریاضی خود مقدمه‌های بسیار ارزشمندی دارد که ما را به شناخت راستین خیام کمک می‌کند. همین طور در رسالات فلسفی خود به موضوعاتی می‌پردازد که بسیار عالمانه است. خیام راستین و اصیل را باید با توجه این آثار مورد ارزیابی قرار داد. وقتی این آثار فلسفی و مقدمه‌های ریاضی خیام را مورد امعان نظر قرار می‌دهیم، چهره خیام بسیار متفکر و عمیق جلوه می‌کند. کسی که با جهل مبارزه می‌کند، تن به ریا نمی‌دهد و شک می‌کند. «ظن العالم افضل من یقین الجاهل» نکته مهم آنکه خود فیتزجرالد هم پی به این مسئله برده و در ترجمه‌های بعد تغییرات زیادی را صورت داده بود.
آنا: چرا جوانان ما باید مشاهیر بزرگ خود رو بیشتر بشناسند و بازگشت مجدد به این آثار داشته باشند؟
قاسمی: یکی از ویژگی‌های رباعیات خیام که به آن رباعیات سؤالیه نیز گفته می‌شود، دعوت مجدد به اندیشیدن است. همان طور که می‌دانیم از ائمه معصومین روایت شده که یک ساعت تفکر بهتر از 70 سال عبادت است. رباعیات اصیل و فلسفی خیام این خصوصیت را دارد که آدمی را به اندیشیدن مجدد فرا می‌خواند.
در کارگه کوزه‌گری رفتم دوش
دیدم دو هزار کوزه گویا و خموش
ناگاه یکی کوزه برآورد خروش
کو کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه‌فروش
همین رباعی مشهور عمق مطلب را به‌خوبی نشان می‌دهد. امید است که نسل جوان ما با شناخت درست و صحیح از بزرگان به شناختی درست از خود دست یابند.
انتهای پیام/4062/
انتهای پیام/
