«قوتِ دل و نوشِ جان» یک پژوهش پدیدارشناسانه است

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی، ویژه‌برنامه‌ای با نام «پنج شب، پنج کتاب، پنج شخصیت» از شنبه تا چهارشنبه هفته جاری برگزار می‌شود.

شامگاه شنبه و در شب اول از این سلسله نشست‌ها، از کتاب جدید آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد با عنوان «مکتب اجتهادیِ آخوند خراسانی» رونمایی شد. یکشنبه و در نشست دوم این برنامه هم که در موزه کتاب و میراث مستند سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار می شود، از کتاب «وحدت هستی و هستیِ واحد» نوشته غلامحسین ابراهیمی‌ دینانی رونمایی گردید. سومین شب این برنامه به کتاب «خرد و توسعه» نوشته رضا داوری اردکانی اختصاص داشت.

عصر امروز و در قالب چهارمین نشست «پنج شب، پنج کتاب، پنج شخصیت» از کتاب «قوت ِدل و نوشِ جان» نوشته نصرالله پورجوادی با سخنرانی کاظم موسوی بجنوردی، بهاءالدین خرمشاهی و با حضور جمعی از علاقه‌مندان به فلسفه و مباحث مرتبط با کتاب رونمایی شد.

3 الگوی اسلام شناسی

نصرالله پورجوادی درباره محتوای این کتاب گفت: این آخرین کتابی است که به قلم من منتشر شده، البته برخی مقالات آن قدیمی است. از جمله، مقاله‌ای که درباره شاهدبازی است که در آن مقاله تلویحاً نشان دادم که برخلاف آنچه می‌گویند که شمس شاهدباز نبوده است، اتفاقاً از روی آثار شمس به این نتیجه رسیدم که شاهدباز قهاری بوده است.

وی افزود: کارهای من عموماً در حوزه اسلام‌پژوهی است.ما سه گونه اسلام‌پژوهی داریم؛ دسته اول زمانی است که شخصی کتابی می‌نویسد و می‌خواهد اسلام را طوری ارزیابی کند که خواننده متقاعد بشود و عقاید او را قبول کند. گونه دوم، که از دهه چهل و پنجاه با آثار علی شریعتی آغاز شد را می‌توانیم اسلام‌شناسی از نوع روشنفکری دینی یا اندیشه‌ورزی‌ دینی بنامیم. اینها می‌گویند باید اسلامی را امروز عرضه کنیم که قابل قبول باشد. نوعی اصلاح طلبی دینی است.عقاید سخیفی که در گذشته بوده است، باید اصلاح شود. باید اسلامی بیاوریم که به درد مبارزه بخورد. این تفکر که از دوران شریعتی آغاز شده، هنوز هم طرفدارانی دارد.

پورجوادی اظهار کرد:گونه سوم را می‌توان تا حدودی «رویکرد پدیدارشناسانه» نامید. پژوهشگر با عقیده خود و مخاطب کاری ندارد، عقیده‌اش را در پرانتز می‌گذارد. تنها می‌خواهد ببیند که این مفهوم و این عقیده دینی در گذر زمان چه بوده است. نمی ‌خواهد داوری کند که خوب بوده است یا نه. می‌خواهد به عنوان یک پدیدار آن را بشناسد. کسی را هم نمی‌خواهد متقاعد کند.

حتی خود پژوهشگر هم ممکن است موضوع مورد پژوهش را خیلی قبول نداشته باشد،اما کنجکاوی علمی و پرسشگری فلسفی -تحقیقی شما را وادار می کند که سعی کنید تمام جوانب این پدیدار را بشناسید. از درون متون، آن را بیرون بیاورید و برآ نها نور بیندازید و نشان بدهید که ماهیتش چیست؟

قوت دل و نوش جان؛ یک پژوهش پدیدار شناسانه

وی افزود: به طور خلاصه، من سعی کردم در این کار و آثار قبلی خودم،این الگوی سوم را دنبال کنم. البته هیچ کدام از مقالات کتاب به صورت مطلق به یکی از این مقولات تعلق ندارد و این طور نیست که از الگوهای دیگر فارغ باشد.

محقق باید سعی کند که تا جایی که می ­تواند علائقش را در پژوهش دخالت ندهد، اما به هرحال من به اسلام، عرفان و این موضوعات سمپاتی دارم. من یک بار در مصاحبه‌ای گفتم با تحقیق خودم سلوک می­‌کنم. من مسئله دارم و می‌خواهم گذشته یک عقیده را بشناسم. می‌خواهم ببینم منظور حافظ از شاهد چیست و ریشه‌اش چه بوده است.

پورجوادی اظهار کرد: مثلاً درباره غذا در این کتاب توضیحاتی داده‌ام. من خودم سال‌هاست گیاهخوارم و به گیاهخواری اعتقاد دارم. هیچ دینی به اندازه اسلام بر فواید گوشتخواری تأکید نکرده است. می‌خواستم ببینم این حرف‌هایی که درباره گوشتخواری می‌­زنند به چه دلیلی بوده است و آیا درست است یا خیر. می‌خواستم ببینم قضیه چه بوده است. من گمان می‌کنم با خواندن این کتاب؛ این مسئله که قضیه گوشتخواری یا گیاهخواری در عالم اسلام چه بوده است.

این استاد فلسفه و عرفان همچنین گفت: من کار خودم را در این تحقیقات با گذشته شروع کردم. اولین کتاب من راجع به سلسله نعمت الهی به زبان انگلیسی بود.کارم را از شاه نعمت الله از قرن هشتم آغاز کردم. برای این کار به گذشته رفتم با بررسی احمد غزالی مجبور شده به عقب‌تر بروم. با این عقب رفتن به منصور حلاج در قرن سوم رسیدم و این قرن شگفت‌­آورترین قرن‌هاست. گویی همه اتفاقات در این قرن می‌افتد.

پورجوادی ادامه داد: می‌ترسیدم به قرن دوم بروم. اکراه داشتم. فکر می‌کردم به تعبیری سوت و کور است. ولی کشیده شدم. الان به گونه ‌ای شده است که من بعد از پنجاه سال، اگر می‌خواستم پژوهش‌های خودم را از نو شروع کنم، از شاهنامه شروع می‌کردم. بسیاری از مسائل را می‌توان در شاهنامه یافت.

تجلیل از مؤسس بیت‌الحکمه

بهاءالدین خرمشاهی، سخنران دیگر این آیین بود. این ادیب و حافظ‌شناس برجسته با اشاره به سابقه آشنایی خود با نصرالله چورجوادی که به سال 1346 باز می‌گردد گفت:دوستی بنده و آقای پورجوادی از سن خیلی از حاضران در این جلسه بیشتر است! 51 سال پیش، آثار علمی ایشان هنوز در جو فرهنگی ظاهر نشده بود. بیشتر اهل خواندن بودند و سلوک علمی و عرفانی داشتند. خیلی خویشتندار و خوددار و کم حرف بودند که البته اکنون هم هستند.

خرمشاهی ادامه داد: روزی جلوی کتابفروشی امیرکبیر رو به روی دانشگاه تهران، دیدم جوانی هم سن و سال خودم مشغول تماشای کتاب‌ها است و گویا دنبال کتاب خاصی می‌گردد. با او سلام و احوال‌پرسی کردم و آشنا شدیم. ایشان گفتند من دنبال ترجمه‌ای از قرآن می‌گردم. برایشان پیدا کردم و خیلی خوشحال شدند.

 نویسنده و استاد شناخته شده ادبیات افزود:این آغاز دوستی ما بود و ارتباطمان ادامه پیدا کرد. 11 سال گذشت و انقلاب پیروز شد و ایشان برخلاف تصوری که من داشتم که به کار اجرایی علاقه مند باشند، کارهای سنگینی را قبول کردند که ریاست دانشنامه جهان اسلام و مرکز نشر دانشگاهی از این جمله است. این مراکز واقعاً خوش درخشیدند. کارنامه علمی و درخشانی داشتند و مرکز نشر دانشگاهی، یک بیت‌الحکمه بود.

مدافع کاربرد زبان فارسی در علوم پایه

یک کارشناس برجسته نسخ خطی هم با تقدیر از کتابخانه ملی برای برگزاری چنین مراسمی گفت: به حکم این که دانش آموخته تاریخ هستم، اجازه بدهید از نصرالله پورجوادی به عنوان یک چهره تاریخ‌ساز یاد کنم. در این 40 سال آشنائی با وی، او را یک تاریخ‌ساز مثبت دیده‌ام.ایشان بعد از انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه‌ها، کار بسیار ارزنده‌ای کردند و آن هم بنا نهادن مرکز نشر دانشگاهی بود. یکی از مشکلاتی که پورجوادی در مرکز نشر دانشگاهی در همان گام های اول حل کرد، این بود که تألیف و ترجمه کتاب‌های خارجی به فارسی در رشته های غیر از علوم انسانی را رواج داد.

جمشیدکیانفر اظهار کرد:عده‌ای همیشه می‌گفتند زبان فارسی زبان شعر و ادب است، زبان علم نیست؛ به همین دلیل لازم نیست در علوم محض و پایه مثل ریاضی و فیزیک و شیمی کتاب ترجمه کنیم.جزوه های درسی هم برگرفته از زبانهای خارجی بود.اما پورجوادی معتقد بود که زبان فارسی با همان قوت و قدرت ادبیات، زبان علم است و اینها هم باید ترجمه و تألیف شود.در نتیجه در گام اول حدود 100عنوان کتاب در زمینه علوم محض در نشر دانشگاهی منتشر شد.

وی افزود: در ابتدای دهه شصت شاهد خلاء فرهنگی و آموزشی بودیم، نه فرهنگستانی وجود داشت و نه نشریات علمی و دانشگاهی. ایشان در این زمینه بسیار موفق بود. حتی به نوعی کار فرهنگستان را هم انجام داد. 30 جلد کتاب واژه نامه در علوم محض و1500 جلد کتاب در 22 سال منتشر شد. کار بزرگی است که هر مؤسسه فرهنگی قادر به انجام آن نیست.برخلاف نظرات برخی، مرکز نشر دانشگاهی خیلی هم امکانات نداشت و مثلاً با کمبود ارز دولتی مواجه بود.

کیانفر ادامه داد: پورجوادی اولین فردی بود که بعد از انقلاب با کتاب ها و نشریاتی که وارد کردند چند دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب برگزار کرد. البته بعدها وزارت ارشاد این نمایشگاه را هم مصادره کرد که امیدواریم به نحو نیک ادامه پیدا کند. فکر می‌کنم حدود 40 عنوان کتاب تألیف کرده است، با این حال همیشه موضوع و خط سیر مشخصی را دنبال می کند.عناوین هرکدام از این کتاب‌ها می‌تواند فتح باب یک پژوهش و کار تحلیلی علمی باشد. پورجوادی ثابت کرده است که می‌توان با روش علمی، آثار ماندگاری را به وجود آورد.

 کار علمی پورجوادی در یک بستر محکم فلسفی

مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) هم در سخنان مشروحی درباره شخصیت علمی نویسنده کتاب قوت دل و نوشِ جان گفت: عامل موفقیت پورجوادی، وجود یک بستر محکم فلسفی است. این که کسی که بر پایه فلسفی با ادبیات انبوه و سترگ مواجه شود و در همان بستر فلسفی آنها را درک کند، سخت است.

احمد پاکتچی اظهار کرد: ممکن است فردی بسیار متفکر و استدلال‌گرا و حتی مسلط به تفکر انتقادی باشد اما نتواند این آثار را بنویسد چون تسلط به منابع را ندارد و این لازمه این کار است. اما پورجوادی از تسلط بر منابع برخوردار است. منابع در حوزه مطالعاتی وی بسیار فراوان است. آثار پورجوادی نشان می‌دهد ایشان به منابع تسلط دارد و همه را خوانده‌ است. این تسلط بر منابع، تنها منبع‌شناسی نیست.بلکه منابع در دست استاد، نرم بوده و قادر است از آنها به شکل دلخواه استفاده کند.

وی ادامه داد: پس همه قادر به تولید این آثار نیستند. با مرور بر آثار پورجوادی احساس می‌شود علاقه‌هایی در کارهای وی دیده می‌شود که می‌توان هر دسته از آثارش را با آن متمایز کرد و در موضوعی برند کرد. برخی از آثار، احیای متون و احیای میراث مکتوب فرهنگ ما هستند که وی از دهه ۵۰ این کار را آغاز کرد. این نمود تسلط پورجوادی بر منابع است. قسمت دیگری از کار استاد که می‌تواند شاهد هضم مطالب توسط پژوهشگر باشد، تحت عنوان شرح حال عمیق در غرب از آن یاد می‌شود که بیوگرافی عمیق از تولد تا مرگ و آثار شخص مورد مطالعه است.این شکل از بیوگرافی به صورت عمیق، تصویری از فرد مورد مطالعه و روند آن را بررسی کند. «انجیل‌های اربعه» یکی از این کارهاست که حضرت مسیح را تحت بررسی قرار دادند. طیفی از آثار استاد از جنس بیوگرافی عمیق یعنی شرح اقوال و احوال افراد است.

پاکتچی افزود: آنچه بر آثار او غلبه دارد به ویژه از دهه ۷۰ نگرش تاریخ اندیشه است. خود نیز در برخی آثار بر این دلبستگی تأکید دارد و در برخی از آثارشان این امر نمود یافته است. به نظر من یکی از شاهکارهای تاریخ اندیشه به زبان فارسی، «عهد الست» است که یکی از آثار جدید استاد محسوب می‌شود و در سال ۹۳ منتشر شده است. از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که برای مطالعه تاریخ اندیشه می‌توان معرفی کرد. فرمول پورجوادی مبتنی بر ترکیب میان تفکر، متدولوژی انتقادی و نگاه عرفانی است. ضم اینکه حس ارتباطی با عرفان در آثارش هویداست. عرفان در آثارش زنده است در عین نگرش عقلانی و علمی که در آثارش وجود دارد، موجب شده عرفان عقلانی در آنها دیده شود.

وی در پایان گفت: وقوف استاد به حس ارتباطی بین عرفان و ادبیات و همه ابعاد حوزه های فرهنگ اسلامی در کنار نگرشی انتقادی و متدلوژیک می‌تواند در مطالعات عرفانی و اسلامی راهگشا باشد.

در پایان این مراسم از کتاب «قوت دل و نوش جان» با حضور نویسنده آن نصرالله پورجوادی و سخنرانان مراسم و همچنین اشرف بروجردی، رئیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی رونمایی شد.

انتهای پیام/4104/