بهره‌برداری از دانش بومی مناسب برای تامین اسکان موقت زلزله‌زدگان

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری آنا از از پایگاه خبری حوزه هنری، اولین نشست از سلسله نشست‌های خشت اول با موضوع «کومه؛ خانه امن، سریع و ارزان برای حادثه‌دیدگان» با اظهارات مهدی رئیسی عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و سخنرانی محمدرضا اولیا استاد و عضو هیات علمی دانشگاه یزد و با حضور جمعی از اساتید دانشگاهها و معماران علاقمند برگزار شد.

مهدی رئیسی در نخستین نشست از سلسله نشست‌های «خشت اول» که با عنوان «کومه؛ خانه امن، سریع و ارزان برای حادثه‌دیدگان» در حوزه هنری برگزار شد، به زلزله کرمانشاه اشاره و بیان کرد: پس از زلزله کرمانشاه به همراه جمعی از دانشجویان و متخصصین در منطقه سرپل‌ذهاب برای رسیدگی به سرپناه‌های موقت حضور یافتیم. ما با توجه به اینکه هزینه ساخت کانکس‌ برای سرپناه موقت هم هزینه زیادی دارد و هم جای مناسبی برای اسکان عموم مردم نیست. به هر حال ما با هدف ساخت «سند بگ» وارد سرپل‌ذهاب شدیم.

رئیسی افزود: زلزله کرمانشاه، حجم زیادی خرابی به بار آورد. به عبارتی گرچه تعداد کشته‌ها و زخمی‌ها در زلزله کرمانشاه، قابل مقایسه با بم نبود اما ۷۰ هزار آواره برجا گذاشت که نیمی از آن‌ها در شهر و نیم دیگر در روستاها ساکن بودند.

وی به ارائه گزارش حضور خود و گروهی به عنوان «سلام» پرداخت و افزود: ما از همان ساعات نخست پس از زلزله در یکی از شبکه‌های پیام‌رسان، گروهی با عنوان «سلام» را تشکیل دادیم و از دانشجویان عمران و معماری خواستیم تا ما را در ساخت سرپناه موقت برای زلزله‌زدگان یاری کنند. خوشبختانه همان ساعات اول، تعداد زیادی از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان اعلام آمادگی کردند تا ما را در ساخت سرپناه برای زلزله‌زدگان استان کرمانشاه یاری دهند.

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در رشته معماری به فعالیت‌های گروه سلام در سرپل‌ذهاب اشاره و بیان کرد: ما دو روز پس از زلزله وارد منطقه شدیم و پیش از هر چیز به بررسی شرایط و مسائل اقلیمی پرداختیم. ما می‌خواستیم از «سند بگ» یا همان کیسه شنی به عنوان سرپناه استفاده کنیم اما به این نتیجه رسیدیم که مردم منطقه از نی استفاده می‌کنند و یک سازه قوسی شکل می‌سازند که هم این فرم و هم نی در معماری سنتی ما جایگاه ویژه‌ای دارند. از این رو ساخت سندبگ را رها کردیم چرا که وقتی مردم طی چهار یا پنج ساعت می‌توانستند سرپناهی از نی بسازند، زمان خود را صرف ساخت کیسه شنی که به وقتی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفر روز احتیاج داشت، نمی‌کردند. به همین خاطر روی سازه‌هایی از نی که با فرهنگ و زیست بوم آن‌ها هم هماهنگ بود متمرکز شدیم.

این استاد معماری در ادامه بیان کرد: ما در سرپل ذهاب و قصرشیرین با مشارکت حداکثری مردم روبه‌رو بودیم تا آنجا که برخی روستاییان، بی‌آنکه منتظر کمک‌های امدادی و چادر باشند خودشان دست به کار شده بودند تا سقفی موقت برای مصون ماندن از سرما برای خود ایجاد کنند. در قصرشیرین زنان روستایی با بهره‌گیری از دانش و سنت بومی، نی‌های اطراف رودخانه «الوند» را می‌چیدند و با اتصال و بافتن آن‌ها به هم، کپرهای استوانه‌ای شکلی را ایجاد می‌کردند که با پلاستیک پوشیده می‌شد.

رئیسی با اشاره به روشی که در محکم‌سازی کپرها از آن استفاده می‌شد، گفت: بعد از ساخت کپر با تأمین مقداری گچ و خاک، سازه را محکم‌تر کردیم؛ به گونه‌ای که هم در برابر سرما و آب و حریق عایق شود. برای این کار ابتدا دور نی‌ها با فاصله ۶۰ سانتی‌متر از هم یک لایه چند سانتی‌متری گچ زنده گرفتیم تا قوس‌ها کاملاً محکم شود. در واقع نی‌ها حکم میلگرد و گچ هم حکم بتون را داشت، بنابراین شرایط به‌گونه‌ای شد که هر قوس بتواند وزن زیادی را تحمل کند. سپس روی این سازه را با مخلوطی از گچ و خاک پوشاندیم که برای پیوستگی این لایه گچ اندود، از رابیتس یا توری یا بافتن نی‌ها در زیر کار استفاده کردیم. برای ایجاد عایق رطوبتی هم از کاهگل بهره بردیم و کل این سازه در ۴ روز و با هزینه‌ای کمتر از ۵۰۰ هزار تومان ساخته می‌شود.

این استاد معماری به این که بهتر است در سازه‌های غیر مهندسی، طرح را کم‌رنگ و یا حذف کنیم، اشاره و بیان کرد: ما در کپرها و سرپناه‌هایی که در استان کرمانشاه ساختیم، نقش طراحی را به حداقل رساندیم و طرح را از خود طبیعت گرفتیم. اصلا در فرهنگ معماری سنتی ایران، نی با گچ همراه است و ما از این دو بهره بردیم. گچ، ارزان و فراوان است و از آن به عنوان یک ملات سازه‌ای استفاده می‌شود و نی هم که رایگان، سبک، بومی و فرم‌پذیر است. در نتیجه، نی، گچ و انسان به کمک ما آمدند تا سرپناه هایی برای زلزله زدگان ساخته شود.

رئیسی اشتغال را یکی از مشکلات عمده زلزله‌زدگان کرمانشاه دانست و افزود: امروز مردم برای خود سرپناهی ساخته و از شوک اولیه بیرون آمده‌اند و کم کم دارند با مشکلات اصلی خود از جمله اشتغال پایدار و تامین هزینه‌های زندگی روبه‌رو می‌شوند. در حال حاضر یک کارگاه خیاطی راه‌اندازی شده که لباس بیمارستان‌های استان را تامین می‌کند. همچنین فضایی شکل گرفته تا مردم در آن به آهنگری، خیاطی و بوک زنی بپردازند اما هیچ کدام از این اقدامات کافی نیست و ما باید فکری جدی برای ادامه زندگی مردم زلزله زده کنیم.

حوزه هنری گام مهمی در جذب ایده‌های معماری برداشته است

محمدرضا اولیا نیز در این برنامه گفت: هر نوع معماری که مشکلات زندگی مردمی را کمتر و برای آن‌ها آرامش بیشتری بیافریند معماری اسلامی است. خشت اول لزوما از جنس خاک نیست. بلکه اصالت آن تفکر است. در نتیجه تفکر و ایده از اهمیت زیادی برخوردار است. باید به ایده‌هایی همچون ایده‌ ساخت سرپناه‌های موقت با استفاده از دانش بومی و طبیعت مخصوص همان منطقه اهمیت درست داده شود. همچنین این ایده‌های باید ثبت شود. ثبت نه به معنای ثبت ملی و جهای، بلکه به معنای مستند‌سازی و تدوین آن که بتواند در آینده و یا حال مورد استفاده قرار گیرد.

وی افزود: ایده‌ای که در برنامه خشت اول بیان شد مصداق گسترش دانشگاه و دانشگاهیان است. اینکه گفته می‌شود دانشگاه‌ها را باید گسترش داد به معنای میزان مساحت ساختمانی دانشگاه‌ها نیست بلکه باید استادان دانشگاهی با حضور و وارد کردن داشجویان خود به میدان عمل به گسترش دانشگاه بپردازند. مشابه کاری که در اجرای این ایده به همراه دانشجویان انجام شده است.

اولیا ادامه داد: ارائه ایده‌های خوب و خلاق نیاز است. اما آیا این ایده‌ها خریدار دارند. یعنی آیا دستگاه و یا سازمانی وجود دارد که به آن‌ها اهمیت دهد و برایشان حاضر به هزینه و پشتیبانی‌های همه جانبه باشد؟ حوزه هنری با برگزاری چنین برنامه‌ای نشان داده که خریدار ایده‌های خلاق است و مورد اهمیت است.

گفتنی است، ادامه این نشست به طرح پرسش‌های حاضران در جلسه و توضیحات مهدی رئیسیحوزه هنری گذشت.