چرا سرعت دسترسی ایرانی‌ها به تلگرام ۷ برابر بیشتر از اروپایی‌هاست؟/ شرکتی نامرئی، بدون تلفن و نشانی با ۲۰۰ میلیون کاربر

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، این روزها علیرغم فعالیت گسترده کاربران ایرانی در تلگرام و پافشاری در استفاده از این سرویس، اصرار مخالفان تلگرام بر مدیریت این پیام رسان در ایران بسیار جدی شده است و برای آن دلایل متعددی را مطرح می کنند. در این میان برخی از مخالفان حتی معتقدند تلگرام برخلاف شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌های دیگر، ویژه مبارزه با نظام جمهوری اسلامی ایران طراحی شده است و برنامه توسعه ای خود را برای ایران هدف گذاری کرده است و برای آن شواهدی نیز ارایه می کنند.

این گزارش با پرداختن به برخی از این موارد صحت و سقم این ادعا را بررسی می کند.

*سرآغاز پاول دوروف از شبکه ویکنتاکته روسی

پاول دوروف جوان سی ساله روس تباری است که در سال 2006 شبکه اجتماعی وی کنتاکته (وی کی) را پایه گذاری کرد. اسحاق میری لشویلی همکلاسی قدیمی پاول وقتی به روسیه باز می‌گردد ایده یک شبکه اجتماعی شبیه فیس بوک را ارائه می کند و با سرمایه 30 هزار دلاری به کمک پاول، وی کی را راه اندازی می کنند. در واقع پاول در ابتدا وی کی را به کمک دو دوست یهودی اش اسحاق میری لشویلی و لو بینزومویچ لویف پایه گذاری کرد.

وی کی باعث شد پاول به سرعت پولدار شده و به خاطر توسعه این شبکه اجتماعی برخی به او لقب زاکربرگ روسیه را دادند. تا سال 2011 و بروز تظاهرات ضددولتی در جریان انتخابات روسیه، که وی کی در ایجاد اعتراضات نقش مهمی ایفا کرد. پس از آن بود که وی کی درخواست نهادهای روسیه برای مقابله با این جریانات را رد کرد و به عنوان بستری جهت رشد اعتراضات مورد توجه قرار گرفت. دورف در جواب نهادهای روسیه، توئیتی ارسال کرد و با انتشار نامه رسمی دولت در کنار یک سگ که زبانش آویزان بود، این درخواست را به تمسخر گرفت. این تقابل در سال 2014 نیز برای چندمین بار اتفاق رخ داد و در جریان بحران اوکراین پاول دوروف با دولت روسیه همکاری نکرد.

سال 2013 دو شریک یهودی دوروف، سهام خود را به شرکت UCP می فروشند. برخی منابع اعلام کرده‌اند هماهنگ کننده این معامله شخصی به نام ایگور سچین بود که بسیار به پوتین نزدیک است. گرچه بعدا مسئولان این شرکت ارتباط با سچین را رد کردند. در نهایت دوروف باقیمانده سهام خود را به شرکت USM فروخت. این شرکت توسط یکی از طرفداران پوتین مدیریت می‌شد. در واقع دوروف مدیرعامل شرکت وی کی بود در حالی که دو نفر از طرفداران پوتین آن را در اختیار داشتند و وی شبکه اجتماعی وی کی را رها کرد.

پاول دوروف در جریان حضورش در روسیه در جریان انتخابات سال 2011 و نیز بحران اوکران در 2014 دو بار روسیه را به آشوب کشید. اما این پایان کار نبود، دوروف به نیویورک آمریکا رفت و برخی از دوستانش را از وی کی فراخواند تا به کمک او بیایند.

وقتی خبرنگار موسکو تایمز، از او در رابطه با پروژه مرموز جدیدش سوال پرسید، دوروف برای او تصویری از فیلم سینمایی "شبکه اجتماعی" را ارسال کرد که در آن بازیگر نقش زاکربرگ قرار داشت. پروژه جدید دوروف نسل جدیدی از شبکه‌های اجتماعی به نام تلگرام بود. شبکه اجتماعی که قرار است راه را برای دسترسی دولت‌ها به کاربران سخت کند. در واقع پروژه دوروف در روسیه برای آمریکا جذاب می نمود به همین علت آمریکا وی را برای طراحی یک شبکه اجتماعی پیشرفته برای مقابله با دشمنانش فراخوانده بود.

شبکه‌های اجتماعی در بسیاری موارد با دولت‌ها همکاری می کنند به عنوان مثال فیس بوک در موارد متعددی با دولت آمریکا همکاری داشته است حتی در موردی مقامات دولتی روسیه از فیسبوک خواستند صفحه ای که برای برنامه ریزی تظاهرات ساخته شده بود را مسدود کند. فیسبوک به درخواست روسیه گردن نهاد و دسترسی کاربران روسی را به این پیج مسدود کرد. واکنش دورف قابل پیشبینی بود: «فیسبوک بزدل است و به هیچ اصولی پایبند نیست. من هرگز به چنین درخواستی جواب مثبت نمیدهم.»

این بار فیس بوک و زاکربرگی جدیدی با کارکردهای جدید در حال تولد است، تلگرام قرار نیست به هیچ دولتی پاسخگو باشد. ترزا می نخست وزیر بریتانیا در سخنانی در نشست مجمع جهانی اقتصاد در داووس اعلام کرد که تلگرام، خانه تروریست‌ها و تبهکاران شده است. بنا بر گزارشات رسمی که از سوی مقامات کشورهای مختلف اعلام شده، تروریست‌ها از جمله داعش در عملیات‌های تروریستی خود در ایران، روسیه، آلمان، فرانسه و انگلیس از تلگرام استفاده کرده اند. اگر بتوان از فیس بوک و تویٔیتر به عنوان ابزاری برای براندازی نرم در دنیا یاد کرد، قطعا تلگرام ابزاری برای اقدامات خشن و براندازی نیمه سخت خواهد بود .

*پنهان سازی ساختار مدیریت و آدرس‌های عجیب شرکت تلگرام

برخلاف وی‌کنتاکته، وضعیت فعالیت شرکت تلگرام از ساختار مشخصی برخوردار نیست. اطلاعات مربوط به هویت مالکان، سرمایه گذاران و حتی ثبت شرکت تلگرام مشخص نیست و مدیر عامل جوان آن تابعیت نامشخص دارد. تلگرام به عنوان لگرام به عنوان یک شرکت انگلیسی و آمریکایی ثبت شده، اما دوروف آدرس دفتر خود را برای فرار از قانون فاش نمی کند.

دوروف تابعیت سنت کیتس و نویس را دریافت کرده و به همین دلیل می تواند بدون ویزا به بسیاری از مناطق جهان مانند پاریس، ونیز ، سنگاپور و... سفر کند.

تلگرام به عنوان یکی از شبکه‌های اجتماعی بزرگ که طبق اعلام مدیران آن بیش از 200 میلیون کاربر از سراسر جهان دارد، مانند دیگر شبکه‌های اجتماعی دفتر رسمی در کشورهایی که مخاطبان اصلی اش در آن کشورهای حضور دارند، تاسیس نکرده و اطلاعاتی از مراکز داده خود در مناطق مختلف دنیا ارایٔه نمی کند. تلگرام با وجود هزینه‌های کلان فنی مانند نگهداری، تحقیق و توسعه، محل درآمد مشخصی ندارد و منابع مالی، ساختار سهام داری و نامشخص دارد و حتی برای درآمدزایی از تبلیغات استفاده نمی کند. تلگرام اعلام نمی کند شیوه درآمدزایی اش چگونه است، با چه روشی این شبکه اجتماعی را توسعه داده و به اینجا رسانده است. حتی تلگرام هنوز اسامی 81 نفری که در عرضه اولیه ارز مجازی اش شرکت کرده و سهام دار اصلی Ton به حساب می آیند را منتشر نکرده است. این در حالی است که شبکه‌های اجتماعی در دنیا از ساختار مالی روشنی برخوردار هستند و وضعیت عرضه در بورس، سهام داران، درآمد و ... آنها به صورت گزارشات دوره ای منتشر می شود.

دفتر تلگرام در آمریکا فاقد آدرس است و وقتی به آدرس دفتر این شرکت در انگلیس مراجعه می کنید نیز با یک آدرس جعلی مواجه می شوید. با مراجعه به آدرس دفتر تلگرام در لندن به یک شرکت تجاری بر می خورید که وظیفه آن اجاره دفتر جلسه است که یک ساختمان سه طبقه دارای 5 اتاق جلسه برای اجاره است. در واقع تلگرام یک مرکز اجاره دفتر کار موقت را به عنوان آدرس شرکت خود اعلام کرده است .

همچنین آدرس دفتر تلگرام در امارات نیز با ابهام مواجه است . بنابر اطلاعات یافت شده دفتر تلگرام در دبی در سه اتاق طبقه 63 برج Business Central Tower قرار دارد که البته این دفتر نیز مانند دفاتر انگلیس و آمریکای تلگرام فاقد تلفن و راه‌های ارتباطی است.

این در حالی است که شرکت‌هایی که مدیریت شبکه‌های اجتماعی بزرگ دنیا را در اختیار دارند آدرس و تصاویر دفاتر و مراکز داده خود را منتشر کرده اند . حتی امروزه نوع معماری ویژه و پر هزینه مراکز فعالیت این شرکت‌ها زبانزد شده و بحث‌های مختلفی درباره آن مطرح می شود . به عنوان مثال فیس بوک در حال طراحی ساختمان جدیدش با هزینه 300 میلیون دلاری است که این دفتر، وسیع ترین ساختمان پلان باز دنیاست.

حتی شرکت‌های کوچکتر از تلگرام نیز به صورت رسمی فعالیت کرده و آدرس دفتر و محل فعالیتشان مشخص است . مثلا شرکت کاکائو در کره جنوبی در سایت خود آدرس دقیق و شماره تلفن دفتر مرکزی، دفتر پانگیو و نیز دفتر خدمات مشتریان خود را ذکر کرده است . دفتر مرکزی این شرکت در پارک علم و فناوری در جزیره ججو کره جنوبی واقع است.

*تلگرام در ایران

همزمان با کوچ دوروف به نیویورک و توسعه تلگرام، در سال 1393، بنابه دلایل مختلف کاربران فضای مجازی در ایران به سمت تلگرام کوچ کردند، همین امر باعث شد تلگرام به سرعت در ایران فراگیر شده و کاربران ایرانی آن در عرض کمتر از یک سال به چند میلیون نفر رسید. این فرایند تا جایی پیش رفت که هم اکنون طبق برخی آمارها بیش از 40 میلیون ایرانی عضو این پیام رسان هستند. طبق آمار سایت الکسا هم اکنون دامنه Telegram.org سیزدهمین سایت پربازدید ایرانی‌هاست و اولین کشور بازدیدکننده آن ایران (با 63 درصد کل بازدیدها) است، همچنین دامنه T.me بیست و دومین سایت پربازدید ایرانی‌هاست که در این مورد هم ایرانی‌ها با اختصاص 36 درصد بازدیدها اولین بازدید کنندگان آن هستند، Telegram.me نیز سومین دامنه مربوط به تلگرام است که در میان سایت‌های پربازدید ایرانی‌ها در مقام سی و نهم قرار دارد و 24 درصد بازدید آن نیز در ایران انجام می شود. جالب اینجاست که دومین بازدید کننده این دامنه‌ها، روس‌ها هستند و کشورهای دیگر با اختلاف زیاد در مقام‌های بعدی قرار دارند.

بر اساس طرح نظر سنجی تلفنی از سوی مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران، ایسپا که در روز 15 فروردین 97 به صورت تلفنی انجام شده است 65.3 درصد از افراد بالای 18 سال کشور دست کم از یکی از شبکه‌های اجتماعی در حال حاضر استفاده می کنند. بر این اساس تلگرام با 59.5 درصد در رتبه اول مصرف شبکه‌های اجتماعی در بین مردم ایران قرار دارد. در حال حاضر پس از تلگرام، اینستاگرام با 17.7 درصد و واتس اپ با 11.9 درصد در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارد. بر اساس نتایج این نظرسنجی در حال حاضر وایبر 1.4 درصد، لاین 1.6 درصد، فیسبوک 2.8 درصد و توییتر 1.6 درصد استفاده کننده بالای 18 سال ایرانی دارد. پیام رسان ایرانی سروش نیز تا مدتی پیش 2 درصد استفاده کننده داشته است.

طبق آمار اعلام شده، تلگرام حدود 60 درصد پهنای باند کشور را اشغال کرده است. که با احتساب حدود 20 درصدی اینستاگرام در واقع نزدیک به هشتاد درصد پهنای باند کشور در اختیار دو شبکه اجتماعی است و تلگرام به تنهایی اکثریت استفاده کاربران و نیز پهنای باند را در اختیار خود دارد. همین موضوع یعنی عدم وجود پیام رسان‌های مختلف و نیز بومی باعث می شود تلگرام دارای یک انحصار بزرگ در کشور شود. این در حالی است که کشورهای پیشرفته در دنیا امکان در اختیار گرفتن انحصار را به پیام رسان‌های غیر بومی نمی دهند.

هم اکنون در کشورهای غربی (آمریکا و اروپا) فقط پیام رسان‌های غربی در لیست پر استفاده ترین شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌ها دیده می شود که از جمله آن snapchat ،Instagram ، Facebook Messenger ،whatsapp و twitter است؛ در این کشورها هیچ پیام رسان غیرغربی در اولویت استفاده قرار ندارد. در روسیه نیز پیام رسان بومی vkontakte و odnoklassniki در صدر قرار دارند و بعد از آن فیس بوک در رده سوم استفاده مردم این کشور قرار دارد. در چین WeChat پیام رسان غالب است و تقریبا هیچ پیام رسان غیربومی در این کشور مورد توجه قرار نگرفته است. در ژاپن پیام رسان بومی Line غالب است در کره جنوبی Kakao به عنوان یک پیام رسان بومی غالب است . در اندونزی BBM پیام رسان بومی است که بر دیگر پیام رسان‌ها غلبه دارد. در ویتنام نیز تا چند سال قبل پیام رسان بومی ZingMe غالب بود و هم اکنون بعد از فیس بوک در رتبه دوم قرار دارد. در این میان، کشورهای غربی و نیز چین به هیچ کدام از پیام رسان‌های غیر بومی اجازه رشد نداده اند و در عین حال در صدور پیام رسان خود به کشورهای دیگر نیز تلاش کرده اند. هم اکنون پیام رسان whatsapp و شبکه اجتماعی فیس بوک که هر دو متعلق به شرکت فیس بوک هستند در بسیاری از کشورهای دنیا به عنوان پیام رسان غالب شناخته می شوند. در واقع امریکا نبض شبکه اجتماعی جهان را در دست دارد البته به جز چند کشوری که توانسته اند فیس بوک را کنار زده و پیام رسان بومی خودشان را در کشور به اوج برسانند. غیر از موارد فوق کشورهای کشورهای دیگری نیز وجود دارند که در آن‌ها از پیام رسان‌های بومی استفاده می شود ولی این پیامرسان‌ها غالب نیستند.

*شواهدی از تمرکز دوروف بر ایران

پس از غلبه تلگرام بر مخاطبان ایرانی، طی یک سال گذشته اتفاقات مختلفی بر بستر این پیام رسان در کشور رخ داد که توجه اذهان را به آن جلب کرد. تیرماه 96 نیروهای داعش با هماهنگی با یکدیگر از طریق تلگرام به مجلس شورای اسلامی حمله می کنند و دی ماه همان سال اغتشاشات در چندین شهر در ایران بروز می کند که مقدمات آن بر بستر تلگرام انجام شده بود که همین امر باعث شد تلگرام چند روزی در ایران بسته شود. وزیر ارتباطات در یک پیام تویٔیتری به پاول دوروف از او درخواست می کند که کانال‌های مروج خشونت را مسدود کند، که دوروف نیز با انتشار پیامی اعلام کرد که این کانال را مسدود می کند. اما در اقدامی عجیب، دوروف دو روز بعد،سخن خود را نقض کرده و اعلام کرد از کانالی که مسدود کرده حمایت کرده تا کانال جدیدی را راه اندازی کند. دوروف با انتشار بیانیه ای اعلام کرد که " طی 11 سال گذشته سعی کرده از آزادی بیان دفاع کند، اول در روسیه و سپس در بقیه جهان ! "

یک ماه قبل از شروع اغتشاشات یعنی آذرماه 96 دوروف اعلام کرد دفتر خود را به دبی منتقل کرده است. تلگرام طی این مدت از طریق تعداد زیادی CDN که در کشورهای اطراف ایران راه اندازی کرد سرعت دسترسی مردم ایران را بالا برد. تلگرام از طریق اقدامات فنی که انجام داد توانست سرعت دسترسی ایرانی‌ها به تلگرام را به 7 برابر بیشتر از کاربران اروپایی برساند. (مشابه اقدام مدیران تویٔیتر که در زمان فتنه سال 88 با راه اندازی مراکزی در اطراف ایران سرعت دسترسی ایرانی‌ها به این شبکه اجتماعی را بالا بردند.)

تلگرام امروز به عنوان یک شبکه اجتماعی سیاه و مامنی برای اعمال تروریستی در برخی از کشورها فیلتر شده است. این نرم افزار عجیب به عنوان یک پلتفرم ارتباطی، مسیری امن، برای کسانی که قصد دارند اقدامات غیرقانونی انجام دهند فراهم کرده است. دوروف قبلا با طراحی وی‌کنتاکته و امروز با طراحی تلگرام توانسته قوانین سیاسی کشورهای مخالف آمریکا را دور بزند و امنیت کشورهایی مانند ایران و روسیه را خدشه دار کند اما برنامه‌های دوروف برای دورزدن قوانین کشورها هنوز تمام نشده است.

تلگرام در سند 23 صفحه ای که اواخر سال گذشته منتشر کرد، برنامه آینده اش را اعلام کرد. تلگرام اعلام کرد قصد دارد شبکه ای بر مبنای تکنولوژی بلاک چین راه اندازی کند که قابلیت ارائه سیستم برای رد شدن از تمامی فیلترها را دارا است. این سیستم یک ارز رمز مجازی (پول مجازی با واحد گرم) نیز ارائه می کند که به افراد اجازه می دهد تمامی تبادلات مالی خود را بر این بستر انجام دهند. طبق سند ارایٔه شده توسط تلگرام این قابلیت‌ها شامل ذخیره سازی فایل‌ها به صورت غیرمتمرکز، یک سرویس پروکسی برای ایجاد سرویس‌های V.P.N غیرمتمرکز، خدماتی برای قراردادهای هوشمند، برنامه‌های غیرمتمرکز و مرورگرهای وب امن و پرداخت‌های همتا به همتای درون برنامه ای است.

پاول دوروف بدین منظور اواخر سال گذشته نسخه متفاوتی از تلگرام به نام TelegramX را منتشر ساخت که به سرعت توسط مدیران گوگل از اپ استور حذف شد. پاول دوروف در توییتر خود نوشت: "شرکت اپل به ما هشدار داد که محتوای نامناسب در دسترس کاربران ما قرار گرفته است و به همین دلیل هر دو اپلیکیشن تلگرام و تلگرام ایکس از اپ استور حذف شدند. به محض اینکه ما محافظت‌های لازم را انجام دهیم، انتظار داریم که این اپلیکیشن‌ها به اپ استور بازگردند." نسخه تلگرام ایکس که برای اندروید منتشر شده، کاملاً از نو نوشته شده و از کد بیس تازه ای بهره می برد که پیشتر در اپلیکیشن اصلی مورد استفاده قرار نگرفته و سبب می شود اپلیکیشن، سرعت و کارایی بیشتری نسبت به نسخه اصلی داشته باشد. با توجه به توضیحات بلاگ پست تلگرام، تلگرام ایکس اپلیکیشنی آزمایشی است که شاید جایگزین رسمی تلگرام کنونی شود. مدیران تلگرام در این نسخه، کدهای مختلفی را طراحی کرده اند که هم اکنون مورد استفاده قرار نمی گیرد اما به محض آماده شدن شبکه TON تلگرام نصب شده روی گوشی‌های کاربران تغییر ماهیت داده و از یک پیام رسان ساده تبدیل به یک شبکه پیچیده می شود .

در واقع تلگرام بدین وسیله قصد دارد به جنگ اقتصادی با ایران (به عنوان بیشترین مصرف کننده تلگرام) برود. در صورت راه اندازی ارز مجازی تلگرام در عرض چند ماه بخش مهمی از اقتصاد کشور به این پلتفرم منتقل می شود و "گرام" به عنوان یک ارز جدید بخش قابل توجهی از مبادلات مالی کشور را در اختیار خود می گیرد.

ارز‌های رایج در دنیا مانند بیت کوین و اتریوم هم اکنون بر بستر خاصی عرضه نمی شوند. از سوی دیگر تاکنون هیچ شبکه اجتماعی و پیام رسانی نیز در دنیا اقدام به ارایٔه ارز دیجیتال نکرده است چرا که اگر هر شبکه اجتماعی، واحد پول جدیدی بر بستر خود عرضه کند، از آنجایی که شبکه اجتماعی محل تبادل اطلاعات و ارتباطات است به سرعت مردم تبادلات روزمره خود را تغییر داده و به جای خرید و فروش با واحد پول رایج کشور خود، از ارز مجازی پیام رسان استفاده می کنند. در این صورت مدیریت اقتصادی کشورها از دست دولت‌ها خارج شده و در اختیار مدیر پیام رسان قرار می گیرد. بنابراین اگر پیام رسانی اقدام به ارایٔه یک واحد پول مجازی کند، به کشورها اعلام جنگ کرده است. (خصوصا کشورهایی که مردم آن‌ها را در اختیار دارد)

دوروف قبلا در تویٔیتر خود اعلام کرده بود که در رابطه با مقابله با تروریسم و پورنوگرافی در تلگرام اقداماتی را آغاز کرده است. گرچه تاکنون این اقدامات به نتیجه نرسیده و این پلتفرم هم اکنون تهدیدات فرهنگی و امنیتی زیادی را در کشورهای مختلف از جمله ایران ایجاد کرده است، اما اقدام اخیر تلگرام برای تبدیل شدن به یک بستر اقتصادی، می تواند علاوه بر تهدید فرهنگی و امنیتی، این نرم افزار را به یک ابزار برای دور زدن نظام‌های اقتصادی کشورها تبدیل کند. بنابراین از هم اکنون باید جلوی این اقدام گرفته شود.

منبع: فارس