برخی فیلم‌ها برخلاف رویکرد به ظاهر خوبشان اما آثار سوئی بر جامعه دارند

محمدعلی الستی؛ استاد دانشگاه و جامعه شناس شناخته شده کشورمان در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری آنا درباره تاثیر فرهنگ رفتاری در کاهش یا افزایش آسیب‌های اجتماعی بیان کرد: هر یک از ما به عنوان اعضای یک خانواده و افراد یک جامعه، ممکن است دشمنان بالقوه و بالفعل زیادی داشته باشیم که لزوما هم افراد نیستند. بلکه می‌توانند مخاطرات و آسیب‌هایی نظیر اعتیاد، بزه، دزدی و... باشند. اما علی‌رغم تصور عمومی واقعیت این است که هیچ یک از این مسائل و افراد در زندگیمان تاثیر مستقیمی ندارند بلکه به نظر من عمدتا کسانی به ما آسیب می‌زنند که در گروه انسان‌های خوب و دوستان زندگی ما قرار می‌گیرند.

وی با اشاره به واکنش‌های متفاوت و تاثیرات منتج از آن به یک عمل مشخص افزود: هر یک از ما می‌توانیم در نقد یک عمل دو نوع نگاه داشته باشیم؛ نخست انجام کار درست و دوم انجام درست کار. برای مثال موقعیتی را تصور کنید که یک دزد خانه‌ای را به شیوه‌ای سرقت کرده است که هیچ وسیله‌ای شکسته یا آسیب ندیده و بخشی از اموال برداشته شده است. اگرچه دزدی در نظام ارزشی ما کار نادرستی است، اما آن دزد کار بد خود را به شیوه‌ای درست انجام داده است.

این جامعه شناس ادامه داد: در مورد دوم موقعیت قفل‌سازی را در نظر بگیرید که در حال تعویض قفل یک خانه است. کار او در نظام ارزشی ما یک فعالیت خوب و درست است. اما اگر او به جای تعویض قفل به در خانه هم آسیب بزند، کار خوب خود را درست انجام نداده است و این مصداق انجام کار درست به شیوه‌ای نادرست است.

الستی همچنین خاطرنشان کرد: بدین ترتیب باید بگویم احتمال آسیب رساندن کسانی که کار را درست انجام نمی‌دهند در مقایسه با کسانی که کار نادرست انجام می‌دهند، در زندگی افراد بیشتر است.

وی با تعمیم نگاه خود به هنر و سینما گفت: این مثال را می‌توان به وضعیت فرهنگسازی سلامت در سینما و هنر هم تعمیم داد. از این رو اثرگذاری سو فیلم کارگردانی که یک فیلم را با هدف مبارزه با مواد مخدر می‌سازد و این فیلم کارشناسی شده نیست، به مراتب بیشتر از همنشینی با یک فرد معتاد است. زیرا یک فرد سالم خود را کمتر در معرض دوستی با یک فرد مبتلا به اعتیاد قرار می‌دهد، اما ممکن است به سادگی تحت تاثیر پیام ناخواسته و ضمنی یک فیلم قرار بگیرد.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: برای مثال یک فیلمساز ممکن است برای تشویق معتادان به بازگشت به زندگی عادی و ترک اعتیاد، فیلمی بسازد که در آن یک فرد مبتلا با اراده، موفق به ترک اعتیاد می‌شود. این فیلم صرف نظر از نیت خیر او دو نوع پیام دارد؛ نخست امید به زندگی برای یک معتاد که پیامی مطلوب و خوب است و دوم پیامی به افراد غیر مبتلا که اگر زمانی دچار اعتیاد شوند، می‌توانند به راحتی اعتیاد را کنار بگذارند و رهایی از اعتیاد چندان هم سخت نیست. حال باید از خود بپرسیم که این فیلم با پیام دو پهلوی خود، آیا مخاطبان سالم بیشتری دارد یا مخاطبان دچار اعتیاد؟! قطعا پاسخ مخاطبان غیر مبتلاست. بنابراین تاثیر ناخواسته و سوء پیام این فیلم بیشتر است؛ علیرغم این که در به نظر می‌رسد فیلم کاملا رویکرد درستی دارد. لذا سازنده این اثر، ناخواسته و بدون آگاهی فیلمی ساخته که از تاثیر منفی آن باخبر نیست.

وی با بیان این که آسیب‌های اجتماعی در ایران سریع‌تر از مهارت‌های اجتماعی پیش می‌روند، بیان کرد: اگرچه انتظار می‌رود مهارت‌های اجتماعی باید بیشتر از ضد مهارت‌ها یا آسیب‌های اجتماعی رشد کنند، اما این اتفاق در کشورمان نمی‌افتد و یکی از دلایلش این است که گروهی از هنرمندان یا مصلحان با نیت خیر و دلسوزانه می‌خواهند به‌زعم خود جامعه را اصلاح کنند، اما ناخواسته اوضاع را بدتر می‌کنند.

الستی افزود: در نتیجه برای برخورد با دزدی‌های ساده و کوچک یک مجرم زندانی می‌شود و آن دزد در زندان با دزدان سرقت‌های بزرگ آشنا می‌شود و زندان به همین ترتیب به محلی برای تبادل تجربه میان تبهکاران تبدیل می‌شود. حال آن که زندان را مصلحان اجتماعی به وجود آورده‌اند؛ اما نتیجه‌اش تقویت و ازدیاد آسیب‌های اجتماعی خواهد بود.

این کارشناس اجتماعی ادامه داد: علت بسیاری از مسائل اجتماعی و بزهکاری‌ها را هم باید در این نظر جستجو کرد. وقتی پدری به فرزند خود مهارت «نه گفتن» را یاد نمی‌دهد، این فرزند در آینده بیشتر از بقیه دچار بزهکاری احتمالی خواهد شد.

وی در پایان گفت: من بیش از 24 سال است که در زمینه آسیب اجتماعی فریاد می‌زنم که علت اصلی همه آسیب‌های اجتماعی، نه مجرمان که مصلحان هستند؛ آن‌هایی که می‌خواهند کار خوب کنند اما کارشان را بلد نیستند و کار درست را به شیوه‌ای نادرست انجام می‌دهند. نتیجه این می‌شود که تا نیمه سال 94، 384 مورد اسید پاشی آن هم تنها از ناحیه یک چشم می‌رسد و در میانه اجرای قصاص بخشیده می‌شود. اما آیا آمار بخشش‌های 383 مورد دیگر توانسته است از میزان جرم اسیدپاشی بکاهد؟!