لغت نامه دهخدا در گذر زمان چه تغییراتی کرد؟

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر آنا، همه ما وقتی می‌خواهیم معنای لغتی را پیدا کنیم، احتمالا اولین گزینه ما لغت نامه دهخداست. اما تا چه حد درباره این اثر گرانقدر اطلاعات داریم و تا چه اندازه این اثر گرانقدر ادبیات فارسی را می‌شناسیم؟ لغت نامه دهخدا کتابی پرحجم است. در این اثر شرح و معنی واژه های آثار ادبی و تاریخی زبان فارسی وجود دارد. این لغت نامه بزرگترین و مهمترین اثر علی اکبر دهخداست. وی بیش از 40 سال از عمر خود را برای نگارش لغت نامه اش صرف کرد. در این کتاب معنی، تفسیر و شرح تاریخی تعداد قابل توجهی از واژه های عربی نیز وجود دارد.

بخش بزرگی از واژگان ادبی زبان فارسی با معنای آن و کاربردشان در شعرها در لغت نامه بزرگ دهخدا وجود دارد. با وجود این لغت نامه بخش اعظمی از وازه های علمی و فنی زبان فارسی را ندارد. این واژه ها بیشتر در دهه های پس از تالیف این کتاب به زبان فارسی وارد شدند. نسخه چاپی فعلی لغت نامه دهخدا در 67265 صفحه سه ستونی در قطع رحلی با حروف ریز منتشر شده است. لغات با معنی و شاهد نیمی از کتاب و اعلام تاریخی و جغرافیایی نیمی دیگر از آن را شامل می‌شود. کلیه لغات فرهنگ های خطی و چاپی زبان فارسی در این اثر دیده می‌شود و بسیاری از اشتباهات گذشتگان در نقل آن ها تصحیح شده است. بسیاری از لغات ترکی، مغولی، هندی، عربی،فرانسوی، روسی ، انگلیسی، المانی و زبان های متداول دیگر در زبان فارسی نیز در این فرهنگ آمده است.

از دیگر ویژگیهای این لغت نامه، این است که حروف حرکت دار در جلوی هر کلمه برای تلفظ صحیح کلمه در لغت نامه دهخدا وجود دارد. علاوه بر آن یک دوره مفصل دستور زبان فارسی هم در این اثر آمده است. انواع لغات فارسی و محلی، نام شهرها و روستاها، کلمات علمی و شاخص و حتی لغات عربی را می‌توان در لغت نامه دهخدا پیدا کرد. معنای لغوی هرکلمه،کاربرد و طرز صحیح تلفظ آن، اشعار مرتبط با کلمه و بسیاری از اطلاعات دیگر درباره لغت در جلوی هر کلمه در این کتاب آمده است. لغت نامه دهخدا، دایره المعارف و کتاب مرجع علوم گوناگون و لغت نامه است. اسدی طوسی برای نخستین بار کلمه لغت نامه را در لغت فارس به کار برد. دهخدا برای پاسداشت وی این نام را روی اثر خود گذاشت. وجود این کتاب در هر خانه، کتابخانه یا هر جای دیگری نعمت بزرگی است.

لغت نامه ای که دهخدا 40 سال از عمر خود را صرف تهیه و تدوین آن کرده، از حدود چهار میلیون فیش تشکیل شده است که وی شب و روز آنها را تهیه می‌کرد. به گفته خودش و نزدیکانش، دهخدا هیچ روزی از فیش برداری برای لغت نامه غافل نشد. تنها دو روز به علت فوت مادرش و دو روز به دلیل بیماری سختی که داشت از این کار دست کشید. لغت نامه دهخدا نخستین بار در سال 1319 در چاپخانه بانک ملی منتشر شد. این اثر در 486 صفحه به چاپ رسید. دهخدا در سال 1324 میلیون ها فیشی را که برای نگارش لغت نامه تهیه کرده بود به وسیله مجلس شورای ملی به مردم ایران هدیه کرد. سپس مجلس شورای ملی در اوایل بهمن ماه 1324 تصمیم گرفت انتشار لغت نامه دهخدا را برعهده بگیرد.

بنابر این گزارش، موسسه دهخدا ابتدا در خانه وی مستقر شد. پس از فوت دهخدا در سال 1334 این موسسه به مجلس شورای ملی منتقل شد. از آن پس هماهنگی و مدیریت لغت نامه دهخدا به وصیت خودش به عهده محمد معین گذاشته شد. پس از درگذشت محمد معین، مدیریت لغت نامه دهخدا را سید جعفر شهیدی، محمد دبیر سیاقی و دیگران برعهده گرفتند. موسسه دهخدا با مصوبه سال 1336 مجلس شورای ملی به دانشگاه تهران منتقل شد. دانشکده ادبیات این دانشگاه مسئولیت انتشار لغت نامه را برعهده داشت. چاپخانه دانشگاه تهران در سال 1359 به طور کامل لغت نامه را از این دانشگاه جدا و نام این سازمان به موسسه لغت نامه دهخدا تغییر کرد. اکنون موسسه لغت نامه دهخدا در شمیران جنب باغ فردوس مستقر است. این موسسه لغت نامه دهخدا را در 222 جزوه منتشر کرد. دولت وقت با تلاش دست اندرکاران این موسسه در سال 85 قصد داشت ماده واحده ای را در مجلس شورای اسلامی تصویب کند. این ماده واحده از مالکیت عمومی لغت نامه دهخدا جلوگیری می‌کرد. مطابق قانون حقوق مولفان و مصنفان مصوب 1348 آثار پس از گذشت سی سال از درگذشت پدید آورنده اش ،تحت شرایطی به مالکیت عمومی درمی آید. مجلس شورای اسلامی این ماده واحده را تصویب کرد.

گروهی از پژوهشگران زبان و ادب فارسی علاوه بر علی اکبر دهخدا و همکاران اولیه اش در بیش از 60 سال در هیئت مولفان لغت نامه دهخدا عضو بودند و به تهیه مواد، تنظیم و همچنین تدوین و تالیف مواد گرد آمده همت گماشتند. از جمله این افراد می‌توان به مرتضی آیت الله زاده شیرازی، حسن احمدی گیوی، محمد استعلامی، احمد افشار شیرازی، عبدالله انوار، حسن انوری، محمد ابراهیم باستانی پاریزی، احمد بهمنیار، محمد پروین گنابادی، یدالله ثمره، محمد جعفریان، عزیزالله جوینی، عبدالحسین حائری، عباس حکیم، محمد دبیرسیاقی، جلیل دوستخواه، محمد اسماعیل رفیعیان، حسن رهاورد، محمد امین ریاحی، غلامرضا ستوده، سید جعفر سبحانی، علی اکبر سعیدی سیرجانی، احمد سمیعی، رسول شایسته، جعفر شعار، ابوالحسن شعرایی، سید جعفر شهیدی، علی اشرف صادقی ذبیح الله صفا، غلامحسین صدیقی و عبدالعلی طاعتی اشاره کرد. از دیگر افراد این مجموعه می‌توان از علیرضا فیض، رضا قاسمی، یزدان بخش قهرمان، محمد تقی مدرس رضوی، ژیلبر لازار ، منوچهر مرتضوی، محمد جواد مشکور، محمد معین، علینقی منزوی، سید علی موسوی بهبهانی، سعید نجفی اسداللهی و جلال الدین همایی نام برد.

گفتنی است؛ چاپ اولیه لغت نامه دهخدا زیر نظر انتشارات دانشگاه تهران در سال 1330 و در 222 جزوه به وسیله مجلس شورای ملی در دانشگاه تهران در 53 جلد انجام شد.

منبع: باشگاه خبرنگارن جوان