یافته‌های تازه از کاوش در قلعه‌ایرج، بنایی باشکوه از دوره شاپور ذوالاکتاف

به‌گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری آنا از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، محمدرضا نعمتی، سرپرست هیئت پژوهش‌های باستان‌شناسی قلعه‌ایرج، پیشوا ورامین امروز سه‌شنبه ۱۲ دی ۹۶ با اعلام این خبر گفت: «این قلعه یکی از وسیع‌ترین و بزرگ‌ترین استقرارگاه‌های تاریخی واقع در دشت تهران با وسعتی نزدیک به ۲۰۰ هکتار است که تمام مصالح به‌کاررفته در آن از چینه و خشت خام است.»
وی از انجام چهارمین فصل کاوش‌ها و پنجمین فصل پژوهش‌های باستان‌شناسی محوطه در جنوب قلعه‌ایرج و در داخل حصار خبر داد و افزود: «هدف این فصل از کاوش در محوطه، آگاهی از ساختار معماری حصار و کیفیت ارتباط فضاهای معماری حصار با یکدیگر در این بخش از قلعه بود.»
سرپرست هیئت پژوهش‌های باستان‌شناسی قلعه ایرج تصریح کرد: «با کاوش در بدنه داخلی حصار بقایای ده اتاق سراسری در ارتفاع شش متری از کف قلعه مشخص شد.»
وی با اشاره به شناسایی، بقایای دو ورودی که کیفیت ارتباط اتاق‌ها با راهروی سراسری را نشان می‌دهد، گفت: «برای فهم دقیق‌تر نحوه ارتباط ورودی با راهرو سراسری، یکی از ورودی‌ها مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت.»
وجود چهار فاز معماری
نعمتی با بیان این نکته که با کاوش در این بخش از حصار محوطه، اطلاعات تازه‌ای از نحوه ارتباط اتاق‌ها و راهرو سراسری به دست آمد، گفت: «بر این اساس، مشخص شد ساختار معماری حصار در قلعه ایرج به تدریج تغییر کرده و دست کم می‌توان چهار فاز معماری در حصار محوطه مشخص کرد.»
وی تغییر در عرض راهروی سراسری از شش متر به چهار متر و نهایتاً مسدود شدن راهرو سراسری را وجه بارز این تفاوت در فاز‌ها دانست.
سرپرست هیئت پژوهش‌های باستان‌شناسی قلعه ایرج از دیگر دستاوردهای کاوش در این فصل را آگاهی از نحوه ارتباط راهرو سراسری در گوشه‌های حصار اعلام کرد و افزود: «بر اساس کشف یک ورودی پرشده در ضلع جنوبی اتاق گوشه جنوبی حصار به نظر می‌رسد معماران قلعه ایرج، اتاق‌های گوشه حصار را به‌عنوان فضای ارتباطی بین راهرو‌ها درنظر گرفته‌اند. نمونه این ورودی، در گذشته در ضلع غریی این اتاق نیز یافت و کاوش شده بود.»
وی از دیگر دستاوردهای کاوش در این فصل را تقویت فرضیه ادامه حیات محوطه بعد از پرشدگی‌های فضاهای معماری حصار دانست و افزود: «این مدعا بر اساس دست‌کم سه لایه اندود در ورودی پرشده ضلع جنوبی اتاق مطرح شد.»
نعمتی تصریح کرد: «این مورد تلویحا نشان می‌دهد بین ترک محوطه و پرشدگی‌های حصار فاصله زمانی چندساله‌ای وجود داشته است.»
شناسایی ۹ کف استقراری
نعمتی از شناسایی حداقل ۹ کف استقراری با کاوش‌های باستان‌شناسی درون اتاق کاوش شده خبر داد و گفت: «ضخامت کف‌ها، از اولین کف‌سازی اتاق (کف خشت فرش) تا آخرین کف‌سازی (خاک کوبیده) ۱۲۳ سانتی‌متر است. بخش قابل توجهی از این ضخامت، ناشی از زیرسازی کف‌های اتاق است که به خوبی در حدفاصل بین کف‌ها قابل مشاهده است.»
وی تصریح کرد: «کاوش در بدنه بیرونی نشان داد این بخش از قلعه همانند بخش شرقی که در فصول گذشته کاوش شده از دو بخش چینه‌ای به‌صورت پله‌ای که در ‌‌نهایت آن را پس از ساخت حصار با اندود به‌صورت شیب‌دار درآورده‌اند و بخش بالای به‌صورت تقریبا عمود و از خشت‌های بزرگ ساخته شده است.»
تخریب و تسطیح بخشی از محوطه
این باستان‌شناس افزود: «متأسفانه تخریب و تسطیح این بخش از محوطه با لودر، بخش قابل توجهی از اطلاعات مربوط به ساختار معماری حصار در بیرون از محوطه را مخدوش کرده و از بین برده است لذا نمی‌توان از نحوه ارتباط ساختار معماری حصار با خاک بکر محوطه در این بخش به صراحت اظهارنظر کرد.»
وی گفت: «با کاوش‌های انجام گرفته هنوز نمی‌توان کاربری دقیقی برای آن در نظر گرفت ولی با توجه به وجود نداشتن آثار معماری در بخش داخلی و نظم آثار معماری داخل حصار به نظر می‌رسد قلعه ایرج یک پادگان نظامی مربوط به دوره ساسانی باشد.»
سرپرست هیئت پژوهش‌های باستان‌شناسی قلعه ایرج با استناد به آزمایش‌های انجام‌شده، اعلام کرد: «این قلعه در زمان پادشاهی شاپور دوم (۳۰۹-۳۷۹ میلادی) ساخته شده و در اواخر دوره ساسانی متروک شده است.»
کاوش‌های این فصل قلعه ایرج با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث‌فرهنگی گردشگری شروع شد. این قلعه در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ۹۸۳۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.