سناریوی 2030 محمد بن سلمان برای بازی تاج و تخت

گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا- محمدرضا پارسا، برنامه چشم انداز 2030 عربستان برنامه‌ای است که محمد بن سلمان فرزند ملک سلمان در آوریل 2016 جزئیات آن را اعلام کرد. البته محمد بن سلمان در آن زمان هنوز ولیعهد عربستان سعودی نبود اما به باور بسیاری، قدرتمندترین فرد خاندان سعودی بود. ملک سلمان به دلیل کهولت سن و بیماری عملا در بسیاری از امور دخالتی نداشت.

به ظاهر هدف عربستان سعودی از برنامه چشم انداز 2030، کاهش وابستگی تدریجی به درآمدهای نفتی، چندوجهی کردن اقتصاد و همچنین بهبود زیر ساخت‌ها و توسعه بخش‌های بهداشتی، آموزشی، تفریحی و گردشگری بوده است.اما واقعیت چیز دیگری است.

هدف اصلی و واقعی این برنامه که محمد بن سلمان به آن اشاره‌ای نکرده، زمینه‌سازی برای پادشاهی خود، جلب حمایت مردم و افزایش محبوبیت داخلی، ارائه چهره‌ای غرب پسند از عربستان و تبدیل کردن آن به کشوری قدرتمند است که بتواند با قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران مقابله کند.

اهداف محمد بن سلمان از برنامه چشم انداز 2030

زمینه سازی برای پادشاهی خود

هنگامی که محمد بن سلمان از برنامه چشم انداز 2030 رونمایی کرد، با اینکه وزیر دفاع و قدرتمندترین فرد خاندان سعودی بود اما هنوز مقام ولیعهدی را در اختیار نداشت. رونمایی از چشم انداز 2030 از سوی محمد بن سلمان و نه محمد بن نایف ولیعهد وقت عربستان، بسیار قابل تامل است.

پادشاهان سعودی از زمان ملک عبدالعزیز تاکنون، با مشت آهنین بر کشور حکومت کرده‌اند اما حکومت به شکل پیشین، با تغییر زمانه و مردم، دیگر تا حد زیادی امکانپذیر نیست. نخبگان و مقام‌های عربستان سعودی، به خوبی از عمق مشکلات و چالش‌های پیش روی کشور در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آگاهند.

ملک سلمان هفتمین و آخرین پادشاه آل سعود، فردی کهنسال و بیمار و فاقد توان کافی برای پیش برد اصلاحات در کشور و نجات خاندان سعودی است. از این‌رو اداره امور کشور را عملا به فرزند جوان و جاه طلب خود سپرده است.

محمد بن سلمان از زمان زمامداری پدرش در ژانویه 2015 تاکنون، بر سیاست عربستان سایه افکنده و اقدام هایی را در عرصه داخلی و خارجی انجام داده است. به باور بسیاری، همه این اقدام‌ها، تمرین‌هایی برای دوره پادشاهی او هستند.

اتخاذ رویکردی تهاجمی در برابر ایران، دخالت نظامی در یمن و محاصره قطر، شماری از اقدام‌های خارجی محمد بن سلمان هستند. او در عرصه داخلی هم با معرفی برنامه چشم انداز 2030 و دادن پاره‌ای از آزادی‌های به ظاهر مدنی، دوست دارد خود را ولیعهدی پیشرو به مردم معرفی کند.

جلب حمایت مردم عربستان به ویژه جوانان

اینکه کشوری نفت­‌خیز بخواهد با برنامه ریزی و انجام اقدام‌هایی، وابستگی خود را به درآمدهای نفتی کاهش بدهد، کاری پسندیده است. با این حال، این پرسش اساسی پیش می‌آید که «چرا پیش از این، چنین برنامه‌ای در عربستان سعودی در دستور کار قرار نگرفته بود؟»

واقعیت این است با رخ دادن انقلاب‌های مردمی در کشورهای عربی و حتی پیرامون عربستان طی سال‌های اخیر، خاندان سعودی از کشیده شدن دامنه انقلاب‌های مردمی به داخل خاک خود، به شدت هراسان هستند.

مردم بحرین جزیره‌ای در همسایگی عربستان سعودی، علیه خاندان حاکم شوریده‌اند. اگر دخالت نظامی عربستان در بحرین نبود، آل خلیفه تا کنون سرنگون شده بودند. در یمن همسایه جنوبی عربستان هم مردم علیه حکومت علی عبدالله صالح به پا خواستند و او را وادار به کناره‌گیری از قدرت کردند.

هیچ تضمینی وجود ندارد مردم در عربستان سعودی علیه خاندان آل سعود که دهه‌هاست به غارت ثروت‌های کشور و سرکوب مردم مشغول هستند، به پا نخیزند. آل سعود در موقعیت داخلی دشواری قرار دارند اما این موقعیت دشوار برای کسانی چون محمد بن سلمان فرصت‌هایی را به همراه داشته است.

محمد بن سلمان قصد دارد نقش منجی آل سعود و قهرمان ملی مردم عربستان را بازی کند. او با انجام ماجراجویی‌هایی در عرصه خارجی و پیگیری برنامه هایی چون چشم انداز 2030 در عرصه داخلی، به دنبال اثبات خود به خاندان آل سعود و مردم عربستان به ویژه جوانان این کشور است.

البته تلاش‌های محمد بن سلمان تاکنون راه به جایی نبرده است. او در عرصه خارجی هیچ دستاورد چشمگیری نداشته و تنها هزینه‌های اقتصادی عربستان را در ماجراجویی‌های منطقه‌ای، افزایش داده است. با کاهش قیمت نفت و ذخایر ارزی عربستان، برنامه چشم انداز 2030 او نیز از حالا چشم اندازی تاریک دارد.

راضی نگاه داشتن غرب

عربستان سعودی گرچه با آمریکا و دیگر دولت های غربی رابطه نسبتا گرمی دارد اما به هیچ روی نزد افکار عمومی غرب، کشور محبوبی نیست. نظرسنجی‌ها بارها نشان داده‌اند مردم آمریکا و دیگر کشورهای غربی، نسبت به عربستان سعودی، دیدگاه مثبتی ندارند.

گذشته از سو گیری افکار عمومی غرب نسبت به عربستان سعودی، بلندپروازی‌های خارجی این کشور به ویژه در دوره محمد بن سلمان، زمینه را برای انتقاد برخی از دولت‌ها و مقام‌های غربی از عربستان سعودی، فراهم کرده است. اکنون از غرب صداهایی پیرامون ضرورت اصلاح سیاست‌های داخلی و خارجی عربستان سعودی شنیده می‌شود.

ماجراجویی‌های خارجی محمد بن سلمان به ویژه جنایت‌های عربستان سعودی و شماری از هم پیمانان عربش در یمن، چهره عربستان سعودی را نزد مردم غرب و افکار عمومی جهان، به طور کم سابقه‌ای، خدشه‌دار کرده است.

در چنین فضایی، محمد بن سلمان با دادن آزادی‌های به ظاهر مدنی به مردم عربستان مانند حق رانندگی به زنان، می‌خواهد به دولت‌ها و ملت‌های غربی این پیام را بفرستند که عصر جدیدی زیر سایه او در عربستان شروع شده است. او با دادن آزادی‌های ظاهری و اصلاحات سطحی، قصد دارد چهره زشت و تاریک عربستان سعودی را در چشم غربی‌ها تا اندازه‌ای ترمیم کند.

تبدیل کردن عربستان به کشوری قدرتمند و مقابله با ایران

محمد بن سلمان قصد دارد از راه برنامه چشم انداز 2030 زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی عربستان سعودی و قدرت نظامی آن را آنچنان توسعه بدهد که این کشور به بزرگترین قدرت اقتصادی و نظامی منطقه تبدیل بشود. البته انگیزه اصلی او، پاسخگویی به چالش‌های داخلی و خارجی عربستان است.

با درگذشت ملک عبدالله در ژانویه 2015، ملک سلمان جای او را گرفت. تنها دو ماه بعد یعنی در ماه مارس 2015، در زمان تصدی پست وزارت دفاع از سوی محمد بن سلمان، عربستان و شماری از کشورهای عربی، در یمن مداخله کردند.

محمد بن سلمان در آوریل 2016 یعنی یک سال و یک ماه پس از مداخله نظامی عربستان در یمن، برنامه چشم انداز 2030 خود را معرفی کرد. از این رو می‌توان گفت سرفصل‌های این برنامه در دوره‌ای نوشته شد که عربستان سعودی در یمن به بن بست خورده بود.

تصادفی نیست که یکی از اهداف برنامه چشم انداز 2030، بالا بردن ظرفیت‌های نظامی و عملیاتی ارتش است. عربستان در چهارچوب این برنامه می‌خواهد ضمن مجهز کردن ارتش به بهترین تجهیزات نظامی، نیمی از جنگ افزارهای مورد نیاز را در داخل تولید کند.

عربستان در چهارچوب این برنامه قصد دارد به رکن سرمایه گذاری جهانی تبدیل شود و از این راه، اقتصاد کشور را به حرکت وادارد و از وابستگی به درآمدهای نفتی بکاهد. سعودی ها درصددند بزرگترین صندوق سرمایه گذاری جهان را ایجاد کنند.

محمد بن سلمان و به طور کلی آل سعود از راه کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و توسعه اقتصادی و صنعتی کشور و ارتقای توانمندی‌های نظامی، به دنبال آنند عربستان را به آنچنان کشور قدرتمندی تبدیل کنند که بتواند در منطقه حرف اول و آخر را بزند.

ولیعهد و همفکرانش بر این باورند عربستان جایگاهی بی همتا در جهان اسلام دارد. به علاوه، از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار است و بر سر راه سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا قرار دارد. همچنین از لحاظ منابع معدنی بسیار غنی است. آنها گمان می کنند با یک برنامه‌ریزی درست می توانند عربستان را به قدرتمندترین کشور خاورمیانه تبدیل کنند.

همان گونه که گفته شد، یکی از مهمترین دلایل محمد بن سلمان و آل سعود از پیگیری برنامه چشم انداز 2030 و توسعه اقتصادی کشور، سهیم کردن مردم از خوان نعمت و ایجاد یک سوپاپ اطمینان و جلوگیری از ایجاد خیزش‌های مردمی است.

پایین آمدن قیمت نفت و به تبع آن کاهش درآمدهای نفتی عربستان، مقام های عربستانی را نگران کرده است. تغییر جهان و نگاه مردم به حکومت و افزایش کانون‌های بحران در پیرامون عربستان، این نگرانی‌ها را دو چندان کرده است.

اوضاع در بحرین، قطر، یمن، عراق، سوریه و لبنان به وفق مراد آل سعود نیست. خاورمیانه به سرعت در حال تغییر است و قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران بزرگترین رقیب عربستان هم طی سال‌های اخیر به طور چشمگیری افزایش پیدا کرده است.