تخریب کاروانسراهای میاندشت در غفلت میراث فرهنگی + تصاویر

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر آنا، «صنعت توریسم» این روزها در اقتصاد دنیا حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. حتی در بسیاری از کشورها منبع اصلی درآمد و رونق اقتصادی محسوب می‌شود. همین کنار دست خودمان کشور ترکیه است که از راه جذب توریست، جهشی فوق‌العاده در اقتصادش ایجاد کرده و سالانه میلیون‌ها توریست را از سراسر جهان به ترکیه می‌کشاند.

کشور ما اما هرگز حقش را از این این صنعت پُردرآمد طلب نکرده است. ما هرگز زیرساخت‌های لازم برای جذب توریست را فراهم نکرده‌ایم. با این حال در چند سال گذشته حضور گردشگران در ایران پُررنگ شده است اما تا رسیدن به نقطه‌ی مطلوب فاصله‌ها داریم.

یکی از کارهایی که باید برای جذب توریست انجام شود، مرمت و احیای آثار باستانی است که تعدادشان در سراسر ایران بسیار هم زیاد است و هرکدامشان می‌تواند زمینه‌ساز حضور میلیون‌ها گردشگر در ایران باشند. اما این کار در کشورما با کیفت لازم انجام نمی‌شود و حتی گاهی همین مرمت‌ها و احیاها نتیجه‌ی عکس می‌دهد.

در چند سال گذشته مُد شده است که همه چیز را به بخش خصوصی می‌سپارند. نخست این که این واگذاری‌ها به بخش خصوصی گاهی نه بر اساس ضوابط که براساس روابط است. در عین حال هم پس از واگذاری نظارت لازم بر روی کاری که بخش خصوصی بر روی میراث فرهنگی کشور انجام می‌دهد، وجود ندارد. یکی از همین موارد مجموعه «کاروانسراهای تاریخی میاندشت» است.

این مجموعه کاروانسراها برای بهره‌برداری به بخش خصوصی واگذار شده و بخش خصوصی هم هر کاری که از دستش برآمده انجام داده است.

در کمال ناباوری درهای فلزی در این مجموعه‌ها کار گذاشته شده است. شاهکار درهایی با چشم‌های الکترونیک هم خیلی شیک و مجلسی به کار رفته است. رول‌پلاک‌هایی در دیوار زده‌اند و خرطومی‌هایی برای گذر سیم‌ها در دیوارها کاشته‌اند. در جاهای بسیاری هم دوربین‌های مداربسته کار گذاشته‌اند.

بر روی برخی از دیوارها ردِ میخکوبی‌هایی بر دیوار دیده می‌شود که به طور حتم موجب تخریب این دیوارها خواهد شد. این میخکوبی‌ها احتمالا در فصل زمستان و برای نایلون زدن بر دیوار و گرم نگه‌داشتنِ فضای داخلی به کار برده شده‌اند.هر جا هم که دری به کارشان نیامده است آن را گِل گرفته‌اند.

برخی از بافت‌های داخلی این ساختمان را متلاشی کرده‌اند؛ برای مثال کفِ برخی از اتاق‌ها را کاشی کرده‌اند در حالی که کفِ دیگر اتاق‌های این کاروانسرا آجرکاری است. متاسفانه در برخی اتاق‌های این اثر باستانی لامپ‌های مهتابی بر دیوار کوبیده‌اند و حتی «فن‌کوئل» در ساختمان کار گذاشته شده است.

همه‌ی این‌ها در حالی رخ داده که گردشگرانی که به اینگونه بناها سر می‌زنند، می‌خواهند با فضای یک کاروانسرا در چند قرن پیش آشنا شوند. گردشگران برای استفاده از امکانات به‌روز به این مکان‌ها سر نمی‌زنند که اگر اینگونه بود در همان شهرهای خودشان می‌ماندند. برای گردشگر خارجی و حتی ایرانی، لمس و احساسِ فضایِ چند قرن پیش تجربه‌ای تازه و نو است که به خاطرش رنج سفر را به جان می‌خرد.

با این حال شاهد هستیم که سازمان میراث فرهنگی مجموعه «کاروانسراهای تاریخی میاندشت» را به بخش خصوصی واگذار کرده و هیچ نظارتی هم بر کارهایی که بخش خصوصی انجام می‌دهد ندارد؛ شاید هم دارد و نمی‌خواهد جلوی چنین سهل‌انگاری‌هایی را بگیرد.

به هر روی باید پذیرفت که این روند نه تنها به گسترش صنعت توریسم در ایران کمک نمی‌کند که موجب تخریب میراث فرهنگی کشور هم می‌شود. این روند تنها به نفع برخی از سودجویان است که با تخریب‌های جبران‌ناپذیرشان به آثار باستانی کشور، درآمدهای هنگفتی کسب می‌کنند.

مجموعه کاروانسراهای میاندشت در فاصله 45 کیلومتری شرق میامی قرار دارد و شامل سه کاروانسرا است، یکی در دورۀ صفوی و دوتای دیگر در دورۀ قاجار ساخته شده است.

این مجموعه با دارا بودن مساحتی بالغ بر 22 هزار مترمربع عرصه و 10 هزار مترمربع اعیان به عنوان بزرگترین مجموعه کاروانسراهای ایران محسوب می شود. کاروانسرای صفوی در غرب مجموعه قرار دارد و یکی از کاروانسراهای شاه عباسی است.

پلان این کاروانسرا به صورت حیاط مرکزی و حیاط آن هشت ضلعی و مصالح ساختمانی آن از آجر است.

حجره ها و رواق ها پیرامون حیاط و شترخوان ها در پشت رواق ها قرار دارند و دسترسی به شترخوان ها از سمت شمال و جنوب حیاط است که در قسمت بالای ورودی، شاه نشین با مقطع هشت ضلعی و دسترسی به شاه نشین از طریق دو راه پله در طرفین دالان ورودی صورت می پذیرد.

در دورۀ قاجار به علت رونق زیارتی، بازرگانی و افزایش کاروان ها، دو کاروانسرای دیگر به این مجموعه اضافه شد. در شرق مجموعه، کاروانسرای قاجاری با پلان چهار ایوانی، دارای شاه نشین و سردرب ورودی است. در وسط این کاروانسرا بار انداز ساخته شده که برای نمایش و فروش کالا و تخلیه بار مورد استفاده قرار می گرفته است.

کاروانسرای میانی رابط بین کاروانسرای صفوی و قاجاری است که در پیرامون آن، رواق ها و حجرات و ایوانی قرار دارند و از آجر کاری های متنوع برای پوشش طاق ها بهره برده اند. بر سر در این کاروانسرا کتیبه ای منظوم به تاریخ 1290 ه . ق است.

بانی این دو کاروانسرا حسین خان نظام الدوله، ایلخانی شاهسون، ملقب به «شهاب الملک» والی خراسان بوده و این مجموعه علاوه بر موارد فوق دارای سه آب انبار، حمام، چاپارخانه و تلگراف خانه بوده و در مجاورت قلعه قدیمی میاندشت شکل گرفته که هم اکنون بقایایی از برج و بارو و دیوارهای داخلی این قلعه پنج هزار متر مربعی باقی مانده است.

مؤلف مطلع الشمس در توصیف این سه کاروانسرا چنین می نویسد: در این مجموعه و بیرون آن، بیست هزار نفر می توانند اقامت کنند. جهانگردان و مستشرقان بسیاری در این کاروانسرا اقامت و در سفرنامه های خود به آن اشاره کرده اند. هانری رنه د آلمانی این مجموعه را بزرگ ترین کاروانسرای راه مشهد- تهران دانسته و نوشته است که در این کاروانسرا، مانند شهر، دکان های قصابی و نانوایی و سراجی و غیره وجود دارد. در سفرنامه خراسان و کرمان -تألیفی به سال1321- آمده که در اینجا تلگراف خانه دولتی دایر بوده است.

این مجموعه ارزشمند تاریخی، به شمارۀ 1439 در تاریخ 14 شهریور 1336 ه. ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. کار مرمت و احیاء این مجموعه از سال 1374 آغاز و همچنان ادامه دارد. این کاروانسرا به دلیل قرار داشتن در کنار جاده اصلی تهران - مشهد و میان دو منطقۀ حفاظت شده خوارتوران در جنوب و منطقه حفاظت شدۀ خوش ییلاق در شمال از طبیعتی زیبا و گونه‌های گیاهی و جانوری مورد علاقه گردشگران داخلی و خارجی برخوردار است. رصد آسمان شب از دیگر جاذبه های گردشگری این مجموعه به شمار می رود.

فاصله 400 کیلومتر غربی از مشهد و 500 کیلومتر شرقی از تهران و 105 کیلومتر شرقی از شاهرود موقعیت ممتازی است که توجه هر سرمایه گذار بخش گردشگری را به خود جلب می کند. سالیانه حدود 15 میلیون زائر از این مکان گذر می‌کنند.

منبع: تسنیم