ورود 100 دستگاه سانتریفیوژ جدید به انتقال خون کشور پس از یک دهه

گروه اجتماعی خبرگزاری آنا : دکتر علی‌اکبر پور فتح اله، استاد تمام گروه ایمونولوژی دانشگاه تربیت مدرس است؛ اولین بار در سال 79 مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران شد و تا سال 84 این سمت را بر عهده داشت. با پایان دولت اصلاحات و روی کار آمدن دولت نهم، به دانشگاه بازگشت و مدیر گروه هماتولوژی و بانک خون دانشگاه تربیت مدرس شد اما با آغاز به کار دولت یازدهم دوباره به عرصه مدیریت اجرایی بازگشت و مدیرعامل انتقال خون ایران شد. البته دکتر پورفتح‌اله از چهره‌های شاخص علمی در رشته هماتولوژی و بانک خون و در طول 20 سال گذشته، همواره در هیات ارزشیابی(بورد) وزارت بهداشت حضور داشته است. دکتر پورفتح‌اله چند روز پیش مهمان خبرگزاری آنا بود تا بیشتر در خصوص مدیریت خون در فضای فعلی کشور و آینده سازمان انتقال خون توضیح دهد.

* بحث اقتصادی شدن انتقال خون که جزو سیاست‌های اولیه شما بود به کجا رسید؟

خوشبختانه مفهوم اقتصاد انتقال خون در کشور اجرایی شد زیرا ادبیاتی در کشور ما شکل گرفته بود که تصور می‌شد چون اهدای‌خون داوطلبانه، ایثارگرانه و بدون چشم داشت بوده پس باید خون و فرآورده‌های خونی هم به صورت رایگان و بدون نگاه اقتصادی در اختیار مراکز درمانی قرار گیرد. این مساله باعث شده بود انتقال خون به شدت عقب‌مانده نگه داشته شود و امکان پیشرفت وجود نداشت، در حالی که هزینه‌های مرتبط با فرآیند آماده‌سازی خون به شدت در دنیا افزایش پیدا کرده است. چون استانداردهای جدید و محصولات جدیدی به بازار آمده که نمی‌توان بدون نگاه اقتصادی وارد این عرصه شد.

*چگونه مصرف خون در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را مدیریت می‌کنید؟

مدیریت خون را در مراکز‌ درمانی پیگیری می‌کنیم به طوری که مراکز درمانی خون بیمار را چنان مدیریت می‌کنند که دیگر بیمار نیازی به خون دیگران نداشته باشد و موضوع مدیریت خون یکی از اقتصادی‌ترین پدیده‌های ممکن است. باید کم‌خونی قبل از اعمال جراحی را اصلاح کنیم که با این کار کمک بزرگی به بیمارستا‌ن، مراکز درمانی و بیمار کرده‌ایم. اگر سیستم انعقادی را تنظیم کنیم و از خونریزی‌های بعدی جلوگیری و خون‌هایی که در حال ریختن است جمع‌آوری کنیم مدیریت خون محقق می‌شود. در گذشته تقریبا در این زمینه‌ها هیچ کاری نمی‌توانستیم انجام دهیم چون فرآورده‌های خونی به صورت رایگان در اختیار مراکز درمانی قرار می‌گرفت. اما امروز مصرف خون کامل در دنیا منع شده است. در هیچ کجای دنیا مگر در مواقع خونریزی‌های وسیع از خون کامل استفاده نمی‌شود.

البته افراد می‌توانند به جای اینکه خون کامل اهدا کنند به اهدای پلاکت پلاسما بپردازند که این فرآیندها به شدت هزینه‌زا است. پیش از اجرای طرح تحول سلامت افرادی که نیاز به پلاکت داشتند مجبور بودند اقلام مصرفی خود را از بیرون از سازمان انتقال خون تهیه کنند و به عنوان مثال بیماران برای تهیه فرآورده‌های پلاکت فرزیس، نزدیک به 10 میلیون ریال هزینه برای ملزومات پرداخت می‌کردند. درحالیکه بعد از اجرای این طرح تنها پنج تا هفت درصد فرانشیز از سوی مردم پرداخت می‌شود و قیمت ملزومات پزشکی هم کاهش یافته است. همچنین خدمات و ملزومات مصرفی انتقال خون تحت پوشش بیمه قرار گرفت.

بیمه‌ها تصور می‌کنند پرداخت پول به ما برای آنها هزینه دارد در حالی که برای آنها ثروت‌آفرینی می‌کنند. امروزه خون را بدون گلبول‌های سفید در کشورهای پیشرفته استفاده نمی‌کنند. در حالی که ما هنوز مجبوریم خون را بدون حذف گلبول‌های سفید ارائه کنیم. در هنگام بستری از فیلتراسیون حین تزریق استفاده می‌کردند که بیمه‌ها حدود 50 هزار تومان برای این فیلتر می‌پرداختند، در حالی که امروزه 23هزار تومان فیلتر را در انتقال خون پرداخت می‌کنند. نسل فیلتراسیون بین عمل حین تزریق خون تمام شده و فایده و کارایی ندارد. اقتصاد انتقال خون این بود که ما پول فیلتر را از بیمه‌ها دریافت کنیم. براساس مطالعات خون با حذف لوکوسیت 1.2 برای بیمارستان روز ثروت‌آفرینی می‌کند.

*با اجرای برنامه اقتصاد خون با چه میزان سودآوری و تاثیر در چرخه سازمان انتقال خون مواجه شدیم؟

متاسفانه هم‌اکنون نمی‌توانیم عدد و ارقام اعلام کنیم. زیرا چرخه انتقال خون در مراکز درمانی ساماندهی شده و از میزان مصرف خون در بیمارستان اطلاعی نداریم. در همین راستا سامانه نرم‌افزاری طراحی شده که این مشکل را حل خواهد کرد. تحقیقات ما نشان می‌دهد میزان مصرف خون در بیمارستان‌ها به شدت کاهش پیدا کرده است. در یک بیمارستان 40 درصد مصرف خون و فرآورده‌های خونی با اجرای مدیریت خون کاهش پیدا کرده است. خوشبختانه بسیاری از بیمارستان‌ها وارد فعالیت‌های مرتبط با مدیریت خون بیمار شده‌اند. مدلی که در بیمارستان شهید رجایی انجام شده با اجرای برنامه مدیریت خون 30‌درصد کاهش مصرف داشتیم.

در تمام مراکز استانی اهدای پلاکت داریم و بیماری که زندگی‌اش وابسته به پلاکت شده مجبور نیست که پلاکت تصادفی را دریافت کند. امکان تولید پلاکت به روش فرزیس و اهدای پلاکت فراهم شده است.

امروز امکان تولید و فرزیس پلاکت فراهم شده است به طوری که در استان تهران روزانه 40 نفر از هموطنان ما دسترسی به پلاکت اهدایی با روش فرزیس دارند که از نظر کیفیت و کارایی درمانی می‌تواند نقش مهمی در زندگی آنان داشته باشد. ما برنامه‌های خود را گذاشتیم که سالانه 5 درصد سهم رندوم پلاکت تبدیل به اهدای پلاکت شود. فرهنگ‌سازی و آموزش بخش‌های بیمارستانی ضعیف است و هنوز بخش‌های بیمارستانی به محصولات جدید باور ندارند و با توجه به اینکه به این موضوع باور ندارند، چنین درخواستی هم نمی‌کنند و محصولات در اختیار آنها قرار نمی‌گیرد. هنوز نتوانستیم این تفکر را تغییر دهیم.

انتقال خون در حال گذر است. انتقال خون لیبرال و آزاد به سمت انتقال خون محافظه‌کارانه حرکت می‌کند. پزشکان در همه دنیا از جمله کشور ما ادبیات انتقال خون آزاد آموزش دیده و تربیت شدند. ما به پزشکان خود یاد داده‌ایم باید خون و فرآورده‌های خونی در کنارشان باشد و انتقال خون باعث شجاعت جراح شود.

امروزه ادبیات جراحی بدون انتقال خون مطرح می‌شود. هنر جراح این است که خون مصرف نکند، تغییر ادبیات در حوزه انتقال خون کار سخت و پیچیده‌ای است. چون جامعه پزشکی ما شکل گرفته و این ادبیات از نسلی به نسل دیگر منتقل کرده است. انتقال خون برخلاف سایر علوم پزشکی علمی نیست که در راستای درمان بیماری باشد. یک متخصص زنان و زایمان به دنبال این است که چه عملی را برای نجات مادر و کودک انجام دهد و یا جراح مغز و اعصاب باید خون همیشه تزریق کند که این مشکلات در تمام دنیا وجود دارد. در این زمینه در کشور ما نیز مانند همه کشورهای دنیا اقدامات خوبی در حال انجام است.

مطالعات نشان داده تغییرات عملیاتی نگرش جامعه پزشکی باید صورت گیرد و باید در تک تک بیمارستان‌ها وارد شویم. پروژه‌های تحقیقاتی مشترکی انجام دهیم تا پزشکان روش‌های انتقال خون محافظه‌کارانه را یاد بگیرند و این موضوع به یک فرهنگ ملی تبدیل شود.

برهمین اساس قرار است با همکاری معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، بودجه‌ای در این زمینه در اختیار گروهی از پزشکان و محققان قرار گیرد که با همکاری انتقال خون فرهنگ مصرف خون را با پروژه‌های کاربردی با هدف تغییر نگرش پزشکان نسبت به خون انجام دهیم.

* فعالیت مراکز خصوصی جمع‌آوری پلاسما آیا موازی کاری با اقدامات سازمان انتقال خون تلقی نمی‌شود؟

برای مراکز خصوصی جمع آوری پلاسما از سال 81 مجوز فعالیت صادر شد که تا سال 94، 8 مرکز خصوصی مجوز فعالیت دریافت کردند که این مجوز به منظور ایجاد مشوق برای سرمایه‌گذاری در صنعت پلاسما بود تا بتوانیم پالایشگاه پلاسما در کشور ایجاد کنیم که در تمام دنیا نیز ایجاد پالایشگاه پلاسما به بخش خصوصی واگذار شده است.

علی رغم اینکه صنعت پلاسما سودآور بود اما باتوجه به اینکه بخش خصوصی تمایل دارد زودتر به سرمایه خود دست یابد بیشتر از 8 مرکز برای دریافت مجوز اقدام نکردند و در همین سطح متوقف شد.

سیاست‌های راهبردی صنعت پلاسما را تنظیم و ابلاغ کردیم که براساس این سیاست‌های راهبردی، ایجاد مراکز جمع‌آوری پلاسما در کشور به بخش‌خصوصی متوقف و هیچ مجوز جدیدی از دو سال پیش تاکنون صادر نشده است. در این سیاست‌ها تاکید شده بخش‌خصوصی که وارد این صنعت می‌شود، موظف است به تعهداتش عمل کند در غیر این صورت وزارت بهداشت باید در این زمینه مداخله و برخورد کند. به طوری که یا باید وارد صنعت پلاسما شوند و پالایشگاه بزنند و یا فعالیت خود را متوقف کنند بنابراین هر پالایشگاه خصوصی در کشور شکل بگیرد وابسته به آن مرکز خواهد شد و مجوزش لغو می‌شود. براساس سیاست‌های راهبردی قرار است تا سال 1400 یک میلیون لیتر پالایش پلاسما داشته باشیم که از ظرفیت 500هزار لیتر حمایت کنیم. در نهایت برای اینکه به بخش‌خصوصی اطمینان دهیم که دولت در تامین ماده اولیه تضمین لازم را می‌دهد، قید شده که انتقال خون موظف است پلاسما و ماده خام را براساس ظرفیت تامین کند، در صورتی که سازمان انتقال خون نتواند به این تعهد خود عمل کند، شرکتی که پالایشگاه می‌زند مستقیما می‌تواند فرآوری پلاسما را انجام دهد. تضمین و اطمینان بخش‌خصوصی فرآیندی که تغییر کرده ما توانمندی تامین پلاسما را به صورت داوطلبانه و بدون چشمداشت خواهیم داشت.

*برای انتقال دانش تولید ست‌ کیسه‌‌های انتقال خون چه برنامه‌های در دست دارید تا پرسنل و نیروهای داخلی نیز از آموز‌ش‌های روز دنیا در این زمینه بهره‌مند شوند؟

یکی از راه‌های تولید دانش در کشور تولید برند است که شرکت‌های خارجی ملزمند نحوه تولید کیسه‌های خونی و دانش این رشته را به پرسنل انتقال خون و محققان ما آموزش دهند، هم اکنون ظرفیت تولید 7 میلیون ست کیسه خونی در کشور فراهم شده در حالی که مصرف داخلی ما سالانه 2 میلیون کیسه خونی است برهمین اساس شرکت‌ تولید کننده باید بازاریابی محصولات و فرآورده‌های خونی را در سطح بین المللی انجام دهد که در این زمینه نیز به دنبال بازارهای جهانی برا رقابت هستیم تا انحصار ایجاد نشود.

*با توجه به اینکه توانایی اهدای پلاسما به صورت داوطلبانه صورت می‌گیرد هنوز پالایشگاه خون در کشور نداریم، چه برنامه‌ای برای راه‌اندازی پالایشگاه در کشور در دست دارید؟

در زمینه صنعت پلاسما در میان کشورهای در حال توسعه پیشروترین کشور دنیا هستیم و همین که در حال حاضر 400 هزار پالایش قراردادی می‌کنیم مفهومش این است که ما دانش تولید ماده خام را داریم در مراکز جامع امکان اهدای پلاسما، پلاکت و اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز فراهم می‌شود.

هم اکنون 15 مرکز جامع انتقال خون در کشور فعال است که امکانات بالقوه‌ای برای تولید پلاسما و اهدای پلاسما دارند و مصمم هستیم که داروهای مشتق از پلاسما را به صورت صد در صد از پلاسمای ایرانی تهیه کنیم.

در آخرین مذاکرات با شرکت آلمانی برنامه خود را برای راه‌اندازی صنعت پلاسما در ایران اعلام کردند و زمینی به این منظور خریداری شده که در ماه‌های آینده کلنگ‌زنی و آغاز به فعالیت خواهند کرد، یکی از برنامه‌های ما این است که بازار منطقه‌ای را پاسخگو باشیم.

در برنامه راهبردی سازمان بهداشت جهانی منطقه مدیترانه جزء برنامه راهبردی سلامت خون تا 2025 تصویب شد و به امضای 22 وزیر بهداشت کشورهای دیگر به امضا رسید که داروهای مشتق از پلاسما به دلیل جلوگیری از تغییر جغرافیایی بیماری‌ها با پلاسمای منطقه تامین شوند. تنها کشور ما در منطقه از چنین پتانسیلی برای تولید داروهای مشتق از پلاسما برخوردار است. به همین دلیل نیز ما به صادرات فرآورده‌های خونی فکر می‌کنیم زیرا در برخی از اقلام مازاد مصرف را خواهیم داشت، اگر ظرفیت به سالانه 600 هزار لیتر برسد در برخی محصولات می‌توانیم به بازار صادرات فکر کنیم.

نیاز پلاسمای کشور ۶۰۰ هزار لیتر در سال است که ۲۰۰ هزار لیتر توسط سازمان انتقال خون، ۲۰۰ هزار لیتر توسط شرکت های خصوصی تولید و بقیه به شکل داروهای مشتق از پلاسما از شرکت های معتبر خارجی به کشور وارد می شود. با برنامه ریزی وزارت بهداشت و سازمان انتقال خون از طریق راه اندازی مراکز جامع اهدای خون در همه استان های کشور، این نیاز مهم تا ۲ سال آینده برطرف و واردات داروهای مشتق از پلاسما به طور کامل قطع خواهد شد.

سال گذشته 200 هزار لیتر بر مصرف بازیافتی را در کشور تولید کردیم پلاسمای بازیافتی جزء دستاوردهای سازمان انتقال خون محسوب می‌شود. نسبت مصرف گلبول قرمز به پلاسما 5 به 1 است در مراکز درمانی فرآورده‌های خونی از هر 5 واحد گلبول قرمز یک واحد پلاسما مصرف می‌شود به این مفهوم که چهار پنجم واحد پلاسما مازاد بر مصرف است، البته این پلاسما در همه کشورهای در حال توسعه دور ریخته می‌شود و جزء ضایعات مراکز انتقال خون هستند اما در کشور موفق شدیم سال گذشته رقم پلاسمای بازیافتی را به 200 هزار لیتر برسانیم.

یک میلیون پلاسمای اهدا کننده را با استفاده از شرکت‌های پالایشگر تبدیل به محصول فاکتور 8 کرده و به کشور بازگرداندیم، وقتی دارو با پلاسمای ایرانی تولید می‌شود قیمت محصول 35 درصد کاهش پیدا می‌کند.

بر اساس برآورد سازمان‌های بهداشت جهانی ما سال گذشته با 200 هزار لیتر پلاسما 17 میلیون دلار کاهش ارزبری دارویی مشتق از پلاسما را داشتیم.

دسترسی بیماران ما به خون و فرآروده‌های و همچنین دارو نسبت به قبل بیشتر شده است به همین خاطر یکی از افتخارات دولت اقای روحانی این بود که کمبود داروی مشتق از پلاسمای بیماران هموفیلی را نداشتیم در حالی که در دولت‌های قبلی مرتب شاهد اعتراض بیماران نسبت به این موضوع بودیم.

8 مرکز خصوصی جمع‌آوری پلاسما 200 هزار لیتر پلاسما تولید می‌کنند که در مجموع یک ظرفیت 400 هزار لیتری برای پالایش قراردادی داریم که تا سال 1400 به یک میلیون لیتر می‌رسانیم.

* چرا علی رغم گذشت بیش از یک دهه از عمر تجهیزات و دستگاه‌های سازمان انتقال خون هنوز نوسازی و بازسازی نشده‌اند؟ برای رفع این مشکل چه اقداماتی انجام داده‌اید؟

باتوجه به اینکه در سال‌های اخیر هیچ‌یک از دستگاه‌های اجرایی بودجه عمرانی نداشتند به همین دلیل در طول این سال‌ها فرصت تجهیز و نوسازی دستگاه‌های انتقال خون نیز فراهم نبود اما از اواخر سال گذشته نوسازی و بازسازی تجهیزات و دستگاه‌های انتقال خون را آغاز کردیم به طوری که از امسال سانتریفیوژهای سازمان انتقال خون نوسازی خواهد شد و همچنین 100 دستگاه سانتریفیوژ به مجموعه مراکز انتقال خون اضافه می‌شود. علاوه‌بر آن سازمان به دنبال خرید خدمت رفته است به این معنا که به جای خرید دستگاه‌های آنالیزر و اتوماسیون تست‌های گلبول‌های خونی که هزینه سنگینی برای خرید و نگهداری به سازمان تحمیل می‌کند در مناقصه‌ای از شرکت‌ها خواستیم در ازای هر اهدای خون و هر تست هزینه‌ای را دریافت کند که با این روش بسیاری از هزینه‌های قبلی کاهش می‌یابد.

همچنین با توجه به اینکه هر 5 سال یکبار دستگاه‌های به روزتری وارد بازار می‌شود به همین دلیل هم بسیاری از آزمایشگاه‌ها به گورستان دستگاه‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی تبدیل شده است زیرا هر سال دستگاه‌های جدید وارد بازار می‌شود در روش خرید خدمت شرکت ارائه کننده خدمات ملزم است براساس آخرین استاندارد روز دنیا دستگاه‌ و تجهیزات در اختیار ما بگذارد.

در مرحله اول یک میلیون تست HIV، هپاتیت، HTLV را به مناقصه گذاشتیم که در واقع شرکت‌ها به ازای هر اهدای خون قیمت تعیین می‌کنند، تا پایان امسال نیز حدود 50 درصد دستگاه‌های اتوماسیون جایگزین خواهد شد. سعی می‌کنیم مناقصه دیگری برای 50 درصد باقی‌مانده دستگاه‌ها برگزار کنیم و در زمینه دستگاه‌های جداسازی فرآورده‌های خونی، دستگاه‌های پلاسما فرزیس و پلاکت فرزیس به همین شیوه عمل کنیم که رقابت خیلی خوبی صورت گرفته و یکی از شرکت‌های معتبر آلمانی در زمینه تشکیلات آزمایشگاهی در مناقصه ما برنده شده است.

-------------------------------------------------

گفتگو از مهرو ماهر و شاهرخ صالحی کرهرودی