موسسه تامسون رویترز در بخش ESI در یک بازه ده‌ساله پژوهش‌های پیشتاز را شناسایی می‌کند. پژوهش پیشتاز، عبارت از یک دسته از مقالات پراستناد تحت عنوان «مقالات هسته» در یک موضوع تخصصی است که به روش آنالیز خوشه‌ای مشخص می‌شود. در واقع پژوهش‌های پیشتاز دسته‌بندی دیگری برای مقالات پراستناد هستند و برای تعیین خوشه‌ها میزان ارتباط مقالات پراستناد با یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای این منظور از تعداد دفعاتی که هر دو مقاله به طور همزمان مورد استفاده قرار می‌گیرند بهره برده می‌شود. به عبارت دیگر خوشه‌ها از طریق انتخاب کلیه مقالات پراستنادی که می‌توانند با ذکر منبع همزمان به یکدیگر ارتباط پیدا کنند صورت می‌گیرد.
نامگذاری خوشه‌ها با استفاده از یک فرایند نیمه اتوماتیک و براساس کلمات و عباراتی که مکرراً در مقالات پراستناد مورد استفاده قرار گرفته، صورت می‌گیرد. ویژگی‌های آماری هر خوشه با پارامترهایی نظیر تعداد مقالات پراستناد خوشه، مجموع فرکانس ذکر منبع آنها، تعداد ذکر منبع به ازاء هر مقاله و متوسط سال حضور مقالات در پژوهش پیشتاز مشخص می‌شود. تعداد مقالات پراستناد شاخصی است از اندازه ادبیات پایه، مجموع فرکانس ذکر منبع به عنوان بیان کننده اندازه پژوهش پیشتاز، تعداد ذکر منبع هر مقاله نشان دهنده درجه تمرکز و متوسط سال حضور مقالات در پژوهش پیشتاز بیانگر رواج یا داغ بودن پژوهش مورد نظر است.
در واقع این دسته از مقالات مسیر بعدی جریان علم دنیا را تعیین کرده و روند جهانی علم را رهبری می‌کنند. طبیعتاً یکی از راه‌حل‌های عملی ارتقای سطح اثرگذاری پژوهش‌های صورت گرفته در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی سوق دادن محققان به انتخاب موضوع تحقیق از پژوهش‌های پیشتاز خواهد بود.
یکی از نقاط ضعف تعیین پژوهش‌های پیشتاز در موسسه تامسون رویترز مشکل خوداستنادی است. به عبارت دیگر محققان می‌توانند به مقالات پراستناد خود همزمان استناد کرده و پژوهش‌های پیشتاز را تشکیل دهند. بدیهی است این گونه پژوهش‌های پیشتاز واقعی نبوده و به آسانی می‌توان با کنترل ذکر منبع‌های صورت گرفته به مقالات پژوهش‌های پیشتاز به واقعی بودن آن پی برد.
از آنجایی‌که اساس پژوهش‌های پیشتاز مقالات پراستناد هستند، برای این مقالات حداکثر میزان خوداستنادی قابل قبول فقط 10 درصد از استنادهای صورت گرفته به مقاله است. به عنوان مثال اگر مقاله‌ای با 20 استناد به عنوان یک مقاله پراستناد در موسسه تامسون رویترز معرفی می‌شود، زمانی این مقاله یک مقاله پراستناد واقعی خواهد بود که حداکثر فقط 2 استناد از 20 استناد صورت گرفته مربوط به نویسنده یا نویسندگان مقاله باشد. این معیار می‌تواند در تشخیص پژوهش‌های پیشتاز واقعی نیز در موسسه تامسون رویترز، مدنظر استادان، دانشجویان و محققان قرار گیرد.
همه رشته‌های علمی - تحقیقاتی موجود در دنیا در ESI به 22 حوزه مختلف تقسیم شده است و پژوهش‌های پیشتاز نیز در این 22 حوزه هر دو ماه یکبار در این موسسه به‌روزرسانی می‌شوند. آخرین فهرست پژوهش‌های پیشتاز در 22 حوزه تعریف شده در موسسه تامسون رویترز از وب سایت این موسسه استخراج شده و برای استفاده محققان در وب سایت دانشگاه آزاد اسلامی تبریز به آدرس www.iaut.ac.ir بارگذاری شده است.
* استاد دانشکده علوم پایه و مدیرکل پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
انتهای پیام/
در گفتوگو با آنا مطرح شد؛
