معیار اعزام خبرنگار به رویدادهای جهانی چیست؟

هادی حسینی‌نژاد_ خبرنگار فرهنگی آنا، در عمده کشورهای توسعه‌یافته جهان که عرصه خبر و خبررسانی در آن‌ها دارای قدمتی قابل توجه است، غالب آژانس‌های خبری و جراید و مطبوعات در مباحث اقتصادی روی پای خودشان می‌ایستند یا دستِ‌کم با بودجه‌های مشخص، امورات خود را می‌گذرانند. با این اوصاف؛ طبیعی است که هر رسانه‌ای در صورت تمایل به پوشش خبری رویدادهایی که در سایر کشورها برپا می‌شود، باید با هزینه خود نسبت به اعزام خبرنگار به آن کشور، اقدام کند که بعضا شاهد پروژه‌هایی در نشریات و رسانه‌های معتبر جهانی هستیم که مستلزم حضور چندماهه و گاه بیشتر خبرنگارهاشان در کشورهای دیگر است.

اما در کشورمان ایران، سازوکار رسانه‌های خبری، ساز‌وکار متفاوتی است و مانند بسیاری حوزه‌های دیگر، پایه‌ریزی رسانه‌ها؛ اعم از مکتوب و کاغذی، دیداری و شنیداری و برخط، به گونه‌ای حمایتی و تصدی‌گرانه صورت گرفته است. به عبارت دیگر تقریبا تمام خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها و جراید در کشور ما، یا مستقیما زیر لوای سازمان‌ها، نهادها و گاه وزارت‌خانه‌ها تاسیس و اداره می‌شوند (مثل خبرگزاری ایسنا که متعلق به سازمان جهاد دانشگاهی است، خبرگزاری مهر که متعلق به سازمان تبلیغات اسلامی است، خبرگزاری فارس که متعلق به سپاه‌پاسداران است و ...) و یا در خصوصی‌ترین شکل ممکن آن، وابستگی‌های حزبی و سیاسی هستند که پشت روزنامه‌ها و جراید ایستاده و مطابق با چشم‌داشت‌هاشان، از آن‌ها حمایت می‌کنند.

از طرفی و در ادامه رویه‌ مدیریت‌های تصدی‌گرانه، همچنان دولت‌ در بخش‌های مختلف، متصدی اصلی امور به شمار می‌آید. به عنوان مثال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی امور فرهنگی و هنری را از طریق معاونت‌های امورفرهنگی، هنری، مطبوعاتی، سازمان سینمایی و سایر بخش‌ها، اداره می‌کند و به قول معروف واسپاری‌ امور به تشکل‌ها و بخش‌های غیردولتی نیز تا کنون و در مقایسه با دیگر مصادیق تصدی‌گری، چندان قابل توجه نیستند.

در چنین شرایطی است که خبرنگاران حوزه‌های مختلف، همواره به بخش‌های مدیریتی در وزارت فرهنگ و هنر، به چشم ولی نگاه می‌کنند. همچنین رویدادهای فرهنگی نظیر نمایشگاه‌های کتاب، جشنواره‌‌های فجر (فیلم، تئاتر، موسیقی، شعرو ‌تجسمی) و همچنین برنامه‌ریزی و اجرای حضور‌های بین‌المللی در رویدادهای جهانی ما نظیر جشنواره‌های جهانی فیلم (مثل جشنواره کن) یا حضور در نمایشگاه‌های کتاب جهانی (مثل نمایشگاه فرانکفورت) همه‌وهمه زیر نظر وزارت فرهنگ و بخش‌ها و مدیریت‌ها و معاونت‌های آن رقم می‌خورد.

مطابق با آنچه تشریح شد، خبرنگاران حوزه‌های مختلف، برای حضور در عرصه‌های جهان و شرکت در رویدادهای معتبری مانند موارد مورد اشاره، عادت کرده‌اند چشم‌شان به دست وزارت فرهنگ و ارشاد باشد چرا که از یک‌سو، تمایل و انتظار تقبل هزینه‌های سفر از سوی رسانه‌های متبوعه، چندان منطقی نمی‌نماید و از سوی دیگر متصدی چنین برنامه‌هایی، خود وزارتخانه است و بضاعت همراه‌کردن خبرنگاران را هم دارد.

هدف از این مقدمه نه چندان کوتاه این بود که با توجه به شرایط مورد اشاره، به چند نکته تاکید کنیم: اول اینکه حضور خبرنگاران در رویدادهای جهانی، مطالبه حقی است و ثانیا، متصدیان امور باید به فراخور رویکردهای اجرایی خود، تصدی این امر را هم بپذیرند و ثالثا، از آنجا که بودجه‌ها مورد استفاده، سرمایه‌ ملی هستند، عدالت در انتخاب و اعزام خبرنگاران به نقاط مختلف جهان، رعایت شود.

در این راستا، معاونت امورفرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی سال‌های اخیر توانسته است با اقدامات مقتصی، نشست‌های رسمی و با حضور نمایندگان رسانه‌ها برای برگزاری قرعه‌کشی و انتخاب رسانه و تخصیص تسهیلات سفر به خبرنگارهای مربوطه برگزار کند؛ به طوری‌که خبرنگاران رسانه‌های مختلف تاکنون به شکلی قابل دفاع به نمایشگاه‌های کتابی نظیر نمایشگاه کتاب بلونیا، بوداپست، فرانکفورت و پکن اعزام شده‌اند.

در حوزه سینما نیز شاهد برقراری عدالت بین رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها بوده‌ایم. مثلا در آخرین مورد، مراتب برگزاری قرعه کشی برای اعزام خبرنگار به جشنواره کن، انجام شد. اما اعزام اخیر خبرنگاران حوزه موسیقی به شهر راوانا در کشور ایتالیا به منظور سفر ارکسترسمفونیک تهران و اجرای آن در این شهر، شبهاتی را برمی‌انگیزد.

در این سفر، خبرنگارانی از خبرگزاری‌های تسنیم، فارس، مهر، موسیقی ما، ایسنا و هنرآنلاین گروه ارکستر را همراهی کرده‌اند. این اتفاق اگرچه به دلیل تعدد امکان اعزام، منجر به اعزام دستِ کم شش خبرنگار شده اما انتخاب رسانه‌ها و احتمالا خبرنگاران، بدون برگزاری نشست قرعه‌کشی و صرفا به صلاح‌دید مسئولان معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و یا بنیاد رودکی انجام شده است؛ ضمن اینکه حضور نماینده هنرآنلاین؛ رسانه متبوعه وزارت فرهنگ نیز قابل توجه است.

اما نکته بعدی این است که تمام خبرنگاران اعزامی، از خبرگزاری‌ها انتخاب شده‌اند و هیچ روزنامه و نشریه‌ای از سوی مسئولان امر در لیست اعزام قرار نگرفته است. حال آنکه با توجه به ماهیت تحلیلی مطالب در نشریات و مجلات، حضور روزنامه‌نگاران و نمایندگان رسانه‌های مکتوب در این سفر،‌‌ لازم به نظر می‌آید.

چنانچه گفته شد و به هر تقدیر بررسی شرایط و وقایع در این رابطه، مستلزم در نظر گرفتن شرایطی است که اعزام خبرنگار به رویدادهای جهانی را به مثابه یک حق غیرقابل انکار برای خبرنگاران در حوزه‌های مختلف تبدیل می‌کند و تبعا انتظار می‌رود تصمیم‌گیرندگان و مدیران فرهنگی، با برخوردی دموکراتیک، مراتب تضییع حق هیچ رسانه و خبرنگاری را فراهم نیاورند.