امیدهای رشد برای قامت نحیف صنعت لیزینگ

به گزارش خبرنگار اقتصادی آنا، لیزینگ، سرمایه لازم برای انجام سرمایه گذاری ها را با نرخ معقول فراهم می‌کند و با تأمین منابع مالی و اعتباری ضروری، شتاب به فعالیت‌های تولیدی و خدماتی می‌دهد و مشکل اصلی فرایندهای تولید را که همانا کمیت و کیفیت سرمایه است، به نحو مؤثری تقلیل داده و زمینه رشد فعالیت‌های اقتصادی را فراهم می‌نماید.

در حقیقت این صنعت در جهان در سال های 2011 تا 2016 و در دوران بعد از بحران بانک‌های جهانی که از سال 2008 شروع شد و رشد قابل توجه 8.95 درصد را تجربه نمود. می‌توان چنین استنباط کرد که لیزینگ ها از خلا ایجاد شده برای بانک ها و بیمه های بحران زده در فاصله زمانی بحران 2008 تا کنون استفاده کرده اند و در این سال‌ها رشد قابل توجهی را در سراسر جهان برای این صنعت مشاهده می‌کنیم.

اما از سوی دیگر صنعت لیزینگ در ایران هنوز به یک صنعت حرفه‌ای تبدیل نشده‌است. توسعه صنعت لیزینگ در کشور نیازمند یک سری عوامل اساسی است که بخشی از این عوامل در اختیار بازیگران و برخی دیگر در حوزه مقام های ناظر و قانون گذار است. در حال حاضر حدود 40 لیزینگ مجاز در کشور وجود دارد و حدود 10 برابر این آمار، بنگاه ها و شرکت ها، مشاغل و حتی اشخاص حقیقی غیرمجاز هستند که به فعالیت لیزینگ می‌پردازند.

حسن کلهر مدیر عامل واسپاری سپهر صادرات معتقد است که صنعت لیزینگ در ایران وضعیت مناسبی ندارد و حتی رو به افول است. وی با استناد به رتبه 46 ایران در استفاده از لیزینگ در دنیا و در شرایطی که ایران اقتصاد 18 یا 19 دنیا به حساب می آید معتقد است : وضعیت صنعت لیزینگ در ایران واقعا روبه افول است. در حال حاضر شرکت‌های لیزینگی هستند که زیان 600 میلیارد تومانی در ترازنامه خود دارند. از این ‌رو مشخص است که بانک مرکزی درکنارنقش نظارتی، باید نقش حمایتی خود را از این صنعت دریغ نکند و بالاتر از آن نقش توسعه‌ای.

وضعیت صنعت لیزینگ در ایران؛ مشکلی به نام بالا بودن نرخ‌سود

در ایران عمده منبع تامین مالی صنعت لیزینگ(بیش از 70%) از سیستم بانکی است، لذا کاهش نرخ سود بانکی می‌تواند کاهش هزینه پول را برای لیزینگ‌ها به همراه داشته باشد. با این حال، با عنایت به فعالیت و ماهیت کسب و کار لیزینگ ها، به نظر نمی‌رسد این کاهش زیاد باشد. بنابراین دامنه تفاوتی که از قبل بین نرخ های رایج در سیستم بانکی و نرخ های لیزینگ وجود داشت، کماکان وجود خواهد داشت.

میانگین نرخ تامین مالی در صنعت لیزینگ در سال 94 حدود 26 درصد بوده است که با کاهش نرخ های بانکی در سال 95، به نظر می رسد این نرخ در محدوده 22 تا 24 درصد باشد. بنابراین حداقل نرخ موثر سود برای شرکت های لیزینگ با احتساب هزینه‌های عملیاتی، 26 درصد باید باشد که بخشی از آن، تا میزان نرخ های مصوب بانک مرکزی که در حال حاضر حدود 20 تا 21 درصد است از مشتریان دریافت می شود و مابقی در قالب تخفیف‌ها و کارمزدهای توسعه فروش از فروشندگان و تامین کنندگان کالا دریافت خواهد شد. در چنین شرایطی بحث کشش قیمتی محصول یا کالای مورد لیزینگ نیز بسیار اهمیت می یابد.

بنابراین باید گفت شرکت‌های لیزینگ نیز از قاعده کاهش نرخ سود تسهیلات جدا نخواهند بود و در آینده، مشابه بانک‌ها، دوره کاهش تدریجی در نرخ سود تسهیلات اعطایی به مشتریان خود را تجربه خواهند کرد، اما به نظر می‌رسد سرعت کاهش نرخ در صنعت لیزینگ، آهسته تر از سیستم بانکی باشد که این صرفا به سبب تطبیق و سازگاری با شرایط است. بدیهی است کاهش دستوری و یکباره نرخ سود در این صنعت، به علت تغییرات غیر منتظره در جریان‌های ورودی و خروجی نقدی صنعت، وضعیت دشوارتری را برای صنعت به همراه خواهد داشت.

محمد هادی موقعی دبیر کل انجمن ملی لیزینگ ایران نیز معتقد است که نرخ سود های صنعت لیزینگ در ایران با یک نگاه به سودهای بانکی کاملا منطقی است. فرآیندهای ارزیابی، اعتبارسنجی و ارائه تسهیلات در لیزینگ بسیار سریع‌تر از بانک است. همین‌طور در دنیا لیزینگ‌ها بسیار متنوع‌تر از بانک‌ها تامین مالی می‌کنند، به‌طوری‌که لیزینگ‌ها به شرکت‌هایی که ظرفیت وام‌گیری آنها پر شده است وام می‌دهند درحالی‌که بانک‌ها به این گونه شرکت‌ها وام نمی‌دهند. لیزینگ فرصت‌های تولید و سرمایه‌گذاری نیز ایجاد می‌کند. لیزینگ ارائه‌دهنده خدمات است و درنتیجه به‌واسطه میزان ارائه خدمات خود مجبور است نرخ بالاتری را دریافت کند.

محسن معلمیان مدیر عامل لیزینگ پاسارگاد نیز معتقد است نرخ سود بانکی در کشور ما نزدیک به 22 درصد است و در نتیجه تامین مالی لیزینگ ها با نرخ بالاتری انجام می‌شود، وی در ادامه می گوید: پیشنهاد ما این است که نرخ های سود آزاد شود. از سال‌های 80 تا 86 که نرخ‌های سود بانکی آزاد بود، بانک‌ها با هم رقابت تنگاتنگی داشتند. اگر این اتفاق دوباره بیفتد، شرکت‌های لیزینگ نیز می‌توانند بر سر نرخ با یکدیگر رقابت داشته باشند و قطعا نرخ خود را کاهش خواهند داد.

از سوی دیگر امید روحانی مدیر عامل واسپاری آتیه صبا با استناد به نرخ های بانکی و صندوق های تامین سرمایه با درآمد ثابت می‌گوید، اگرچه نرخ های صنعت لیزینگ نسبت به دیگر کشورها مقداری بالا هست اما در کل با توجه به منطق سود عملیاتی در صنعت لیزینگ این نرخ ها منطقی هستند. وی می گوید: به‌منظور روشن شدن و اثبات بالا نبودن نرخ تسهیلات لیزینگی توجه به چند نکته ضروری است، اول آنکه، در حال حاضر حداقل نرخ بهره بدون ریسک و قابل پرداخت از سوی اغلب صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، سالانه 20 درصد است، به این معنی که لیزینگ‌ها حتی در صورت استفاده از منابع مالی ناشی از سرمایه خود نیز متحمل هزینه 20 درصدی هستند که با افزودن 4 الی 5 درصد هزینه‌های عملیاتی، غیر عملیاتی و... نرخ‌های لیزینگ منطقی است.

خبر خوش این روزها برای صنعت لیزینگ نیز این است که دولت به حمایت این صنعت آمده و علاوه بر لزوم افزایش نظارت بانک مرکزی فشار مالیاتی این شرکت ها را کاهش داده است. روز گذشته شرکت‌های لیزینگی از پرداخت مالیات بر ارزش افروده معاف شده اند و این موضوع تحرک این شرکت ها را افزایش خواهد داد. همچنین این معافیت مالیاتی می تواند نرخ سود این صنعت را برای مصرف کننده نهایی کاهش دهد.

لیزینگ در بورس

با توجه به آمار گفته شده در بالا صنعت لیزینگ کشور با محدودیت‌هایی مانند بالا بودن نرخ های سود، زیان انباشته در بسیاری از این شرکت ها و همچنین عدم نظارت کافی بانک مرکزی بر شرکت‌های غیرقانونی این صنعت دست به گریبان است. در این میان به نظر می‌رسد که شرکت‌های لیزینگی در صورتی که اقدام به تامین مالی از طریق بورس کنند می‌توانند بر بسیاری از این مشکلات فائق آیند چرا که تامین مالی این شرکت‌ها از سیستم بانکی با توجه به نرخ های بالا بانک‌ها برای تسهیلات دهی فعالیت شرکت‌ها لیزینگی را با مشکل روبرو کرده است.

محمد مهدی موقعی دبیر کل انجمن ملی لیزینگ ایران با اشاره به تعداد اندک شرکت های لیزینگی در بورس در این‌باره می گوید: در حال حاضر تعداد شرکت های لیزینگی فعال در بورس شش عدد است که دو شرکت جدید نیز در فرابورس به تازگی شروع به فعالیت کرده است. اولین مشخصه این شرکت‌ها این است که تعداد آنها بسیار کم است و کل سرمایه‌های شرکت‌های لیزینگ بورسی به هزار و چهارصد میلیارد تومان نمی رسد. این موضوع نشان می‌دهد که در بورس ایران جایگاهی برای حضور لیزینگ وجود ندارد.

وی در ادامه بیان می کند: دلیل این موضوع این است که سهامداران این شرکت ها اکثرا خود بانکی ها و یا خودرویی‌ها هستند که به تبع سیاست‌های هلدینگ خود وارد بورس شده اند. اما به هر ترتیب انتظار این است که سرمایه گذاران بخش خصوصی و مردم از طریق بورس سرمایه گذاری در لیزینگ بیشتر شود و در افزایش سرمایه این شرکت ها وارد شوند و اگر چنین اتفاقی رخ دهد ما می توانیم حضور موثری در بازار بورس داشته باشیم.

موقعی با مقایسه شرکت های لیزینگی و بانکی فعال در بورس مزیت سهام شرکت های لیزینیگی را بیش از بانکی‌ها می داند و در این خصوص می گوید: سود هر سهم شرکت های لیزینگ که میان سهامداران تقسیم شده است به نسبت سودهای خوبی بوده است. یعنی نمی توان گفت که این شرکت‌ها سود تقسیم نکرده اند و یا از بودجه انحراف قابل توجه داشته‌اند. همچنین بر اساس آمار این شرکت ها معمولا اهدافی را که به بورس ارئه کرده اند محقق کرده اند. برای مثال در حال حاضر امنیت سهام در بانک ها بسیار نا امن است اما در لیزینگ امن تر است چرا که میزان مطالبات معوق لیزینگ ها نسبت به بانک ها کمتر است و به عبارتی نسبت مطالبات معوق آنها نسبت به کل مطالبات خیلی کمتر از بانک ها است.

نکته دیگر در خصوص صنعت لیزینگ در بورس این است که شرکت های لیزینگی تعهدی به سپرده گذاران ندارند و این موضوع در بازار سرمایه برای چشم انداز سهام بسیار استراتژیک است. همچنین لیزنگ‌ها تعهد سپرده‌های قانونی به بانک مرکزی ندارند و از سوی دیگر در فرایندهای تسهیلات دهی آنها بروکراسی طولانی و پیچیده بانکی وجود نخواهد داشت.

اعتبار سنجی و پروسه اعتبار دهی لیزینگ ها

از نظر درجه، سازمان‌های اعتبار دهی چابک هستند و در نتیجه بازار سرمایه می‌تواند به دنبال این سازمان ها باشد. به عبارتی سازمان هایی هستند که خارج از نظام سپرده پذیری وام می دهند. از نظر تامین منابع مالی و عاملیت منابع مالی نیز لیزینگ ها نسبت بانک بهتر می‌توانند عمل کنند و با سرعت بیشتری پروسه های اعتبار دهی را انجام می دهند. برای مثال در بازار اعتبارات خرد و مصرفی لیزینگ ها می‌توانند نقش های خوب و تخصصی ایفا کنند. از سوی دیگر صنایع مختلف مانند خودرو سازی، تولید کنندگان تجهیزات معدنی، وارد کنندگان خودرو و تجهیزات گران قیمت درمانی و بیمارستانی و یا تجهیزات نفت و پتروشیمی و یا حمل و نقل ریلی و هوایی و دریایی می توانند تامین کالا به روش اعتباری را به لیزنگ برون سپاری کنند. یعنی وظایف تامین کالا به عهده این شرکت‌ها باشد اما وظایف تامین مالی مشتریان به عهده لیزینگ ها باشد. سازوکارهایی می شود طراحی کرد که این شرکت ها از لیزینگ استفاده کنند. بنابراین این موارد چشم اندازهای بالقوه و خوب این صنعت است و در آینده هم می‌توان بر روی سهام لیزینگ ها حساب کرد.

ورود صنعت لیزینگ به صنایع سنگین

در مورد ورود به حوزه های تخصصی و سنگین که عبارت است از هواپیما، صنعت ریلی، کشتی و شناورهای دریایی و تجهیزات فوق سنگین معادن، راه ساختمان و عمران، این موارد حوزه هایی است که شرکت‌های لیزینگ از آن غافل شده اند. این موضوع به این دلیل است که ساختارهایی که برای صنعت لیزینگ چیده شده است با این بیزینس‌ها نا همخوان است. وقتی که حداقل سرمایه برای یک لیزینگی که می تواند هواپیما لیزینگ کند ده میلیارد تومان است یعنی یک شرکت لیزینگ باید چند برابر سرمایه خود افزایش سرمایه دهد تا بتواند منابع مالی برای هواپیما داشته باشد. اما این افزایش سرمایه در کوتاه مدت در ساختار بورس پذیرفتنی نیست و در نتیجه به نظر می رسد که حداقل در کوتاه مدت چنین امکانی برای اکثر شرکت های لیزینگ ایرانی برای فعالیت در صنایع سنگین وجود ندارد.

راهکاری که از سوی کارشناسان صنعت لیزینگ مطرح می‌شود، استثنا قائل شدن برای شرکت‌های لیزینگی در بورس است تا سرمایه گذاران و سهامداران حداقل با 500 میلیارد تومان وارد این بازار بشوند. چنین سرمایه ای می تواند با استفاده از ابزارهای مالی و استفاده از منابع مالی خرد مردم در بورس افزایش یابد.

در این میان باید توجه داشت که صنعت لیزینگ اگر منابع مالی داشته باشد چون می‌تواند کالا را به مصرف کننده منتقل کند سرعت عملیات فروش را افزایش می‌دهد و قطعا به صورت بالقوه سود آور است.

پیشنهاد دیگر نیز ادغام شرکت‌های لیزینگ و یا ایجاد سندیکا بین چند شرکت لیزینگ برای تامین مالی اقلام سنگین است که می‌تواند منجر به ورود صنعت به این بخش شود. به عبارتی اتحادهای استراتژیک میان شرکت های کوچکتر برای تجمیع سرمایه‌های خرد باعث انباشت سرمایه ها و ایجاد شرکت هایی با قدرت بیشتر می شود. این موضوع یک مسیر اجتناب ناپذیر برای بقای شرکت های لیزینگی در شرایط کنونی به حساب می آید.

تجربه کشور چین نیز برای گسترش این صنعت در سال 2015 قابل توجه است. اتخاذ سیاست های تسهیل فضای کسب و کار در کشور چین از طریق تعدیل مالیات بر ارزش افزوده و زمینه سازی برای ورود تازه واردین به صنعت، موجب رشد قابل توجه صنعت لیزینگ هم به لحاظ تعدادی( در سال 2015 بیش از 1000 شرکت لیزینگ جدید در چین ایجاد شد) و هم به لحاظ حجم دلاری فعالیت و ارتقای سرعت نفوذ لیزینگ شده است.