بازار متادون در دست «دارو‌دار‌ها»/ یک قدم مانده به اعلام قاچاق بودن توزیع قرص و شربت متادون

الهه خانی، گروه اجتماعی خبرگزاری آنا- یکی از همین فروشندگان را که اصطلاحا به آنها «دارو‌دار» می‌گویند، مخاطب قرار می‌دهم. 50 ساله به نظر می‌رسد با عینکی بر چشم و کاپشنی رنگ پریده بر تن. می‌پرسد «چی می‌خوای؟» پاسخم متادون است. با کمی تردید می‌پرسد «چند تا؟» می‌گویم: «قیمتش چند است؟ هر چند تا که بخواهم می‌توانی به من بدهی؟»

به دور و اطرافش نگاهی می‌‌اندازد و می‌گوید:‌ «تعداد بالا که بخواهی همراهم ندارم، اما اگر تا 10 تا بخواهی همین‌جا به تو می‌دهم؛ دانه‌ای 6000 هزار تومان. خوب است؟» پاسخم مثبت است.

به سراغ موتورش که کمی جلوتر پارک کرده می‌رود و یک برگ قرص متادون کف دستم می‌گذارد. می‌پرسم «دیگر چی در بساط داری؟» پاسخ می‌دهد: «هر چیزی که بخواهی، کافی است اراده کنی، نداشته باشم هم با کمی چرخ در بازار برایت پیدا می‌کنم.»

سکانس دوم: عطاری

عطاری‌ مقصد بعدی برای جست‌و‌جوی قرص متادون در پایتخت است. اولین عطاری در غرب پایتخت است. از در و دیوار عطاری تبلیغ‌های گوناگون آویزان است. از پیرمردی که صاحب عطاری است، می‌پرسم: «حاج آقا قرص یا شربت متادون دارید؟» پیرمرد که تا حالا مشغول بسته‌بندی ادویه بود با تعجب نگاهم می‌کند و می‌پرسد:« متادون؟ برای معتادها؟ نه بابا جان ما از این چیزها نمی‌فروشیم.»

بعد هم سری از روی تاسف تکان می‌دهد و می‌گوید: «جوانی بابا جان، به پدر و مادرت رحمی نمی‌کنی، به جوانی خودت رحم کن.»

مقصد بعدی عطاری در جنوب تهران است. مرد عطار میانسال به نظر می‌رسد. سوالم را از او هم می‌پرسم که پاسخ می‌دهد: «برای خودت می‌خواهی؟» پاسخ منفی می‌دهم که توضیح می‌دهد: «فعلا قرص نداریم شربتش را داریم که 60 هزار تومان می‌شود.» از قیمت زیادش که گله می‌کنم، می‌گوید: «اگر پول نداری بگو تا با سرنگ برایت چند سی‌سی بکشم و ببری.»

می‌گویم: «مگه شربت متادون باز هم دارید؟» که پاسخ می‌دهد: «هرازگاهی یک شیشه را باز می‌کنم و به سی‌سی می‌فروشم. برخی از مصرف‌کنندگان آنقدر پول ندارند که یک شیشه بخرند؛ گاهی هم این چند سی‌سی را همین جا می‌خورند و می‌روند.»

سکانس سوم: فضای مجازی

فضای مجازی این روزها شاید چیزی از بازار «سید اسماعیل» کم ندارد. هر چیزی که بخواهی در آن پیدا می‌شود. از اجناس مارک گرفته تا فروش مواد مخدر، صفحه‌هایی هم هستند که در آنها قرص و شربت متادون به فروش گذاشته می‌شود. پلیس فتا که وظیفه رصد فضای مجازی را بر عهده دارد بارها از دستگیری گردانندگان این شبکه‌ها در فضای مجازی خبر داده است.

بهار امسال بود که پلیس فتا استان ایلام از دستگیری مردی خبر داد که در فضای مجازی اقدام به فروش داروهای غیر مجاز از جمله متادون کرده بود.

مساله دستیابی ساده به متادون در بازار و محلی که از آن شربت و قرص متادون وارد بازار آزاد می‌شود، موضوعی است که سال‌هاست به بحثی میان ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت بهداشت تبدیل شده است. مدیران ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور مدعی‌اند که وزارت بهداشت نهاد ناظر بر فعالیت عطاری‌ها و البته توزیع این داروهاست.

مهلت 6 ماهه به وزارت بهداشت برای بهره‌برداری از سامانه «تیتک»

پرویز افشار، معاون کاهش تقاضا و مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر در خصوص اقدامات انجام شده به منظور جلوگیری از ورود قرص و شربت متادون به بازار آزاد، به خبرنگار آنا می‌گوید: در جلسه کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر با حضور وزیر بهداشت، وزیر رفاه و وزیر کشور مصوب شد تا تمامی داروهایی که مصرف چندگانه دارند و در درمان درد و اعتیاد استفاده می‌شوند و اگر رها شوند امکان سوء مصرف در مورد آنها وجود دارد، در سامانه رصد قرار بگیرند و هولوگرام مخصوص داشته باشند.

افشار ادامه می‌دهد: وزات بهداشت اعلام کرد که سامانه‌ای تحت عنوان «تیتک» طراحی کرده است که در آن داروها از مبدا تا مقصد پایش می‌شوند.

او با بیان اینکه در این جلسه به وزارت بهداشت و درمان سه ماه فرصت داده شد تا پایش همه این داروها از جمله شربت تریاک، متادون و داروهای مشمول کنترل، توسط این سامانه انجام شود، می‌افزاید: مجددا برای این موضوع سه ماه دیگر هم به وزارت بهداشت زمان داده شد تا این سامانه به بهره‌برداری برسد.

معاون کاهش تقاضا و مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با تاکید بر اینکه اگر این پایش صورت نگیرد این دسته از داروها قاچاق محسوب می‌شوند، اضافه می‌کند: اخیرا در این باره نامه‌ای برای وزارت بهداشت نوشته‌ایم تا ظرف مدت دو هفته آینده اعلام کنند که آیا این سامانه راه‌اندازی شده یا خیر؟

سوال دیگری که در این باره به ذهن می‌رسد، این است که با طراحی این سامانه تا چه میزان می‌توان از ورود این سبک داروها به بازار آزاد جلوگیری کرد، افشار در این باره توضیح می‌دهد: اگر این سامانه به صورت کامل راه‌اندازی شود و امکان رصد وجود داشته باشد هر دارویی که در دست فروشنده دارو یا عطاری‌ها می‌بینید باید دارای برچسب باشد. در این صورت با یک بارکد خوان یا ارسال پیامک به سامانه وزارت بهداشت می‌توان متوجه شد که این دارو باید در کجا به فروش می‌رفت و حالا چرا در عطاری به فروش می‌رسد و امکان پیگیری موضوع و متهم کردن یک فرد وجود دارد. هم‌اکنون چنین امکانی در اختیار ما نیست.

کم‌کاری وزارت بهداشت در این خصوص شاید مشکلات جدی را برای مصرف کنندگان نیازمند به این دارو به وجود بیاورد زیرا بر اساس ادعای سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر اگر وزارت بهداشت این اقدام را انجام ندهد، آنها موضوع را به مبادی انتظامی گزارش می‌دهند تا هر آنچه که از این دارو در سطح جامعه وجود دارد؛ قاچاق تلقی شود. حتی اگر دارو در دانشگاه علوم پزشکی یا مکا‌ن‌هایی از این دست باشد.

عده‌ای مدعی‌اند داروهایی که امروز به صورت غیر مجاز به دست مشتری می‌رسد از مراکز ترک اعتیاد وارد بازار می‌شود. افشار با بیان اینکه امکان نشت متادون از هر مبدا وجود دارد، می‌گوید: اگر نظام کنترلی وجود نداشته باشد، کارخانه تولید کننده، شرکت پخش، انبارهای نگهداری، مراکز درمان، محموله‌ای که تحت عنوان نام ایران وارد کشور می‌شود و حتی بیماران راه‌هایی هستند که از آنها متادون می‌تواند وارد بازار شود.

او با بیان اینکه هیچ کس نمی‌تواند انکار کند که امکان نشت متادون از مراکز درمانی به بازار وجود دارد، اضافه می‌کند: اما وفور و شیوع این مواد در سطح جامعه از جمله عطاری‌ها، لوازم تجهیزات پزشکی‌ها و دارودارهایی که در سطح شهر هستند، بیش از آن چیزی است که می‌تواند از یک کلینیک یا مجموع کلینیک‌های کشور وارد بازار شود.

کلید حل جلوگیری از ورود متادون به بازار

معاون کاهش تقاضا و مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه ادامه می‌دهد: کلینیک‌هایی که سهمیه متادون می‌گیرند به طور حتم تعدادی بیمار نیازمند به متادون دارند، فرض کنید سهمیه داروی بیمارها را هم کمتر بدهند، مجموع داروهایی که از کلینیک‌ها خارج می‌شود به این اندازه‌ای که در جامعه دیده‌ می‌شود، نخواهدبود.

به گفته افشار اگر این سامانه راه‌اندازی شود بیشترین مبادی ورود این دارو به بازار مشخص می‌شود و هلوگرام‌دار کردن این داروها کلید حل این مشکلات است.

به نظر می‌رسد کارخانه‌ها راه دیگری برای ورود متادون به بازار آزاد است. افشار در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است شربت و قرص متادون به صورت مستقیم وارد بازار آزاد شود، توضیح می‌دهد: 6 کارخانه در کشور وجود دارد که این سبک داروها را تولید می‌کنند. مواد اولیه که به این کارخانه‌ها تحویل داده‌ می‌شود، ‌مشخص است و اقدامات انجام شده در این کارخانه‌ها تحت نظر دوربین است.

او ادامه می‌دهد: در عین حال این دارو به شرکت پخش می‌رود و از آنجا با خودرو به انبار دانشگاه علوم پزشکی و سپس از آنجا به مراکز درمان می‌رود تا به مصرف بیمار برسد، در هرکدام از این موارد اگر کنترل نباشد، امکان نشت وجود دارد.

معاون کاهش تقاضا و مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه البته تاکید می‌کند که وقتی متادون را به صورت کارتنی در سطح جامعه می‌توان یافت امکان نشت آن از یک کلینیک بسیار اندک است.

صحبت پایانی معاون کاهش تقاضا و مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه این موضوع را در ذهن تداعی می‌کند که سرشاخه‌های توزیع متادون در بازار آزاد باید افراد قدرتمند‌تری باشند که دستشان در توزیع گسترده داروها به اندازه‌ای باز است که می‌توانند به صورت کارتنی یا باکسی به بازار دارو تزریق کنند. حالا تنها راه چاره این است که منتظر بهره‌برداری از سامانه تیتک باشیم تا شاید بتوان در این باره متهمان اصلی را شناسایی کرد.