استاد واحد تهران مرکز تشریح کرد: جامعۀ نمازخوان اما بی‌نماز!

به گزارش خبرنگار آنا، در آستانه ولادت با سعادت حضرت محمد (ص) و امام صادق (ع) و از سلسله نشستهای تخصصی دفتر دانشجویی – فرهنگی دانشکده علوم سیاسی واحد تهران مرکز ، حجة الاسلام والمسلین دکتر سید محمد ناصر تقوی عضو هیأت علمی و استاد علوم سیاسی سخنانی را در موضوع « نماز، از عبادت تا عمل » ایراد کرد.

در این مراسم که با حضور اساتید و دانشجویان دانشکده سیاسی برگزار شد دکتر تقوی ضمن تبریک این ایام پیرامون جنبه های دینی ، عرفانی و سیاسی – اجتماعی نماز سخنان مبسوطی را بیان کرد .

وی در خصوص اهمیت نماز در بین عبادات گفت : نماز جامع همه عبادات است و «عبادت جامعه» است . چرا که تمام ذکرها از تهلیل و تسبیح و تحمید را داراست ، تلاوت قرآن را دارد ، صوم و امساک دارد چون مفطرات روزه در نماز هم حرام است ، زکات هم دارد چون محک محبت و بذل عشق به معبود است، حج هم دارد چون در استقبال قبله است و هم توجه به کعبه است و هم با تکبیرة الاحرام در نماز به نوعی مُحرم می‌شویم ، جهاد هم دارد که جهاد اکبر و مبارزه با نفس است و با خشوعی که در رکوع و سجود داریم و پیشانی بر خاک می ساییم به فرمایش حضرت صدیقه طاهره (س) « الصلوة تنزیها من الکبر» اتفاق می افتد. همچنین نماز گرچه یک عبادت و عمل تکرار شونده است ولی ما به این تکرار و استمرار نیازمندیم چرا که بنا به تعبیر رسول گرامی اسلام،همچون رود و نهری است که بدن آلوده از غفلتها و گناهان روزانه مان را در آن می شوییم و پاک می کنیم.

انواع نماز در ظاهر و باطن
دکتر تقوی افزود : با استفاده از آیات و روایات در می یابیم که نماز هم از لحاظ ظاهری و هم از حیث باطنی و کیفی انواعی دارد. در ظواهر آن ادای مستحبات و محافظت بر اصل نماز ( والذین هم علی صلواتهم یحافظون) و نیزبجا آوردن آن در اول وقت خواندن خیلی مورد تاکید است. چنانکه پیامبر اکرم می فرمایند : صل فی اول وقتها ، اولّها جزور و آخرها عصفور... که اول وقت خواندن مثل آنست که یک شتر پروار و پر گوشت را قربانی کنید و آخر وقت مثل آنست که یک گنجشک را ! و در اول وقت گویی اولین ندای « صلّ » یعنی اولین فرمان « نماز بخوان!» را در نخستین وقت مشخص زمانی نماز، لبیک گفته ای و اهتمام به آن را نشان داده ای.

همچنین با حضور قلب و توجه به آن کسی که در مقابلش ایستاده ایم (که همان معنای خشوع و درک عظمت است ) می توانیم بر کیفیت نماز خود بیفزاییم.

در روایت امام صادق (ع) آمده است که نیت نمازگزاران هم متفاوت است . نماز، یا از ترس جهنم است که نماز بردگان است ، یا به شوق ثواب و بهشت است که نماز تاجران است ، و یا به عشق خداوند است که نماز اولیاست.
در همین نماز خواندن ظاهری و در مقابلِ گروهی که محافظت بر نماز خود دارند ، گروه دیگری هم به فرمایش قرآن کریم میتوانند نسبت به نماز مسامحه کار و سهل انگار باشند که خداوند میفرماید: وای بر این گونه نمازگراران ( فویلٌ للمصلین ، الذین هم فی صلوتهم ساهون ) اما این دامنه سهل انگاری تنها در ظاهر نماز نیست بلکه گونۀ عمل اینان هم گونه دیگریست ! الذین هم یرائون و یمنعون الماعون . اینها در زندگی خود اهل ریا هستند و منع از کار خیر و انفاق دارند و اهل انفاق و زکات نیستند.

إتیان نماز و إقامه نماز
این استاد دانشگاه در ادامه سخنان خود اضافه کرد : با توجه به این آیات گفته شده و در نقطه مقابل آن که در آیات سوره مومنون است به نکته مهمی بر می خوریم که آن تعریف نماز در یک مجموعه ای از اقدام و عمل است. به گونه ای که نمازگزار واقعی اعمال مشخصی را انجام می دهد و قرآن از آن تعبیر به اقامه (به پا داشتن نماز) می‌کند . اقامه نماز غیر از إتیان نماز است . برپا دارندگی نماز غیر از نماز خواندن است . در آیات نخستین سوره مومنون و نیز در سوره معارج ، آمده است که دوری از لغو و زشتی و بیهودگی ، داشتن دست خیر و دادن زکوات ، پاکدامنی ، مراعات عهد و پیمان و امانت داری از ویژگیهای آثار این برپاداشتن و إقامۀ نماز است . پس دیگر نماز، منحصر در آن رکعات و قیام و قعود و رکوع وسجود نیست. فقط یک لحظه کوتاه و مناجات صرف با محبوب نیست ، بلکه قدم زدن و همت جانانه در مسیری که محبوب در همه عرصه های زندگی مشخص کرده است می باشد.( الذین هم فی صلواتهم دائمون / خوشا آنانکه دائم در نمازند) اینجاست که می بینیم از نشانه های ایمان به فرمایش امام صادق (ع) این نیست که نماز ظاهری را (ولو طول رکوع و کثرت سجود داشته باشد) بدانیم ، بلکه باید ببینیم آنکس که نماز می خواند راست گو و راست کردار هم هست و آیا بر ادای حقوق دیگران اهتمام دارد؟ (صدق الحدیث و اداء الامانة) و آیا به پا دارنده نماز در حوزه های عمل و در عینیت کار و زندگیش هم هست یا خیر! این گونه نماز است که تنهی عن الفحشاء و المنکر میشود : أقم الصلوة ، ان الصلوة تنهی عن الفحشاء والمنکر . این از آثار مستقیم نماز راستین است که از فحشا و منکر بازدارندگی داشته باشد. و به قول برخی بزرگان عبارت اخرای آیه مذکور اینست که : لا صلوة لمن لایتناهی عن الفحشاء والمنکر . یعنی کسی که نماز میخواند ولی اهل فحشا و منکر است او بر پا دارنده نماز نیست و به حقیقت نماز نرسیده است. کما اینکه روایات مختلفی در این خصوص است که مثلا نماز و حرامخواری با هم جمع نمی شوند و نماز برای حرامخوار سودی ندارد ( الصلوة مع أکل الحرام کالبناء علی الرمل : این نماز مثل خانه ساختن بر روی ماسه میماند!) یا کسی که غیبت کند نمازش قبول نمیشود . یا ریا کاری و عقوق والدین و ... مانع تحقق نماز حقیقی است. در حدیث قدسی خداوند می فرماید که من نماز کسی را قبول می کنم که به فکر گرسنگان و در ماندگان باشد و گرسنه را سیر کند و به گرفتاران رحم کند و بی پناهان را پناه دهد و ... این همان معنای دیگر اقامه و به پا داشتن نماز است.

إقامه نماز با توجه به موقعیت و امکان افراد تفاوت می کند
وی همچنین افزود : نکته ای که باید توجه داشت اینست که إقامه نماز برای هر فرد ، به نسبت حوزه مسوولیتش تفاوت می کند . کسی که یک شخص است اقامه نمازش در حوزه تعامل او با دیگران و اجتماع است و کسی که علاوه بر مسولیتهای فردی مسوولیتی در خانواده یا در یک تشکیلات و از اینها بزرگتر در یک مسوولیت بزرگ اجتماعی قرار دارد ، این اقامه نماز برای او بسیار حوزه وسیعی پیدا می کند .به همین جهت است که در آیه شریفه برای کسانی که خداوند به آنان فرصت و امکان داشتنِ قدرت و تمکن در اجتماع و یک سرزمین را می دهد ، بلافاصله سخن از« إقامه » نماز به میان میاورد : الذین إن مکّناهم فی الأرض ،أقاموا الصلوة . این اقامه، حوزه ای بس وسیع و حساس دارد و با توجه به اینکه در اینحا إقامۀ بعد از تمکن قرار گرفته ، تنهی عن الفحشاء والمنکرش هم به نسبت آن تعریف می شود . اینکه نسبت به منکر و فحشاء حساس باشد ، حق مظلومین و محرومین را بپاید و پاس بدارد و دستگیری از ضعفا داشته باشد. اینجا دیگر صدق الحدیث و اداء الامانة نیز در سطح وسیع اجتماع مطرح می شود . صداقت با جامعه داشتن و ادای حق آنها و امانت داری از مسولیتی که به او محول شده در این حیطه قرار میگیرد. و از همه اینها مهم تر اینکه وقتی میفرماید از فحشاء و منکر جامعه را و خود را محفوظ بدارد ، قبلش باید توجه داشت که منکر و معروف در جامعه روشن و واضح باشد. حال اگر در جامعه ای منکر، معروف شد و معروف، منکر چه ؟ آیا آنوقت می شود از إقامه نماز صحبت کرد؟! خیر قطعا این آغاز مفاسد بزرگ است . این دغدغۀ مثل امام حسین است که در همان زمان معاویه در سرزمین منا ، خطاب به علما و دانشمندان جامعه هشدار می دهد که به هوش باشید که جامعه با این روند در حال رفتن به قهقرا است. چرا که شما حق ضعفا را ضایع کردید (فامّا حقّ الضعفاء فضیّعتم ) امور را در دست ظالمان وانهادید و ضعیفان را به آنان سپرده اید.. این خطبه خیلی خطبه عجیبی است و زنگهای جدی هشدار سقوط و هبوط یک جامعه است. جامعه ای که در آن جای معروف و منکر عوض می شود و منکرات و زشتی ها برای مردم عادی می شود .

عادی شدن بدی ها در جامعه
دکتر تقوی دربخش پایانی سخنان خود با اشاره به سخنی از یکی از فیلسوفان سیاست گفت: « هانا آرنت» فیلسوف سیاسی آلمانی، در یکی از سخنرانیهایش تعبیر جالبی در تحلیل وضعیت پیش آمده در دوران نازی ها را دارد و به تحلیل محاکمه آیشمن (ازافسران ارشد نازی) اشاره می کند که چه شد که در حکومت نازی ها این همه جنایت و فاجعه اتفاق افتاد ؟ چرا انسانها را مثل موش آزمایشگاهی در معرض مخوفترین آزمایشها قرار دادند و دنیا با این وقایع هولناک روبه رو شد ... آرنت میگوید اینها یک دلیل داشت و آن مساله « پیش پا افتادگی و عادی شدن زشتی ها و بدیها » بود ( der Banalität des Bösen – the banality of evil )
وقتی امور زشت و قبیح عادی شد برای جامعه و ارتکاب خلاف و منکر در نزد آن جامعه امری معمولی و پیش پا افتاده شد ، آنگاه میتوان انتظار هر فاجعه و جنایتی را داشت. وقتی دزدی ، حق کشی ، اختلاس ، ظلم و عمل به باطل ، در نزد افکار عمومی ، معمولی جلوه کرد و به واسطه تکرار این بدیها وجدان عمومی جامعه از حساسیت افتاد ، اینجاست که فاجعه رخ می دهد . یعنی دقیقا همان چیزی که پس از معاویه در روند آن جامعه بوجود آمد و در دوران بعد به اوج خود رسید و امام حسین (ع) در منزل «ذی حسم» و قبل از رسیدن به کربلا میفرماید : ألا ترون أنّ الحقّ لایعمل به و أنّ الباطل لا یتناهی عنه؟ و همین دغدغۀ ابا عبدالله بود که منشاء حرکت او برای اصلاح در امت جدش اعلام شد.

جامعۀ نمازخوان اما بی نماز!
این استاد دانشگاه در پایان یادآور شد : اگر خدای ناکرده در جامعه ای به این سو پیش رفتیم بدون شک آن جامعه، جامعۀ بی نماز، یعنی بدون اقامه نماز است که در آن ایمان واقعی و مومن حقیقی کمیاب و کیمیا شده است . حتی اگر انبوهی از نمازخوانها و مساجد داشته باشد ولی برپا دارنده نماز و مومن حقیقی ندارد . اینکه در برخی روایات ما آمده است : یأتی علی الناس زمانٌ یجتمعون فی مساجدهم یصلون و لیس فیهم مؤمن ! برای همین شرایط است. کما اینکه در زمان اباعبد الله هم نمازخوان بسیار بود و مساجد پررونق و حتی در لشکر روبروی او نماز شب خوان هم بسیار بود ، ولیکن هم جای منکر و معروف عوض شده بود و هم طبیعتاً إقامه نمازی که از فحشا و منکر بازدارنده باشد در جامعه وجود نداشت.