زباله تحویل بده؛ ماهی یک و نیم میلیون تومان بگیر/ سیستم معیوب جمع‌آوری زباله در تهران

الهه خانی، گروه اجتماعی- «لطیف» معتقد است سود اصلی کارش برای رئیس است، آنقدر که رئیس حاضر است به او و 10 نفری دیگری که لطیف از فعالیت آنها با خبر است، ماهی یک‌و‌نیم میلیون تومان بدهد. او یکی از چندین هزار زباله‌گردی است که از این راه زندگی می‌گذراند. کافی است کمی دقیق شوی، آن‌وقت است که شاید در هر خیابان یکی از آنها را ببینی، بعضی‌ها آنقدر خمارند که حتی به سختی به داخل مخزن خم شده‌اند و این چهره شهر را بیش از پیش زننده می‌کند.

شهرداری سال‌هاست که مدعی تلاش برای جمع‌آوری زباله‌گردها یا به اصطلاح برخی دیگر زباله‌دزد‌ها است. اما این تلاش به نظر کافی نمی‌آید و از تعداد این افراد کاسته نشده که هیچ؛ به نظر می‌آید گرایش برای این کار بیشتر هم شده است.

ظاهرا حتی زنان هم به این کار روی آورده‌اند. لطیف می‌گوید: در آنجایی که زباله را به رئیس تحویل می‌دهم(اصرار برای فاش کردن نام مکان بی‌فایده‌ است) دو خانم هم دیده‌ام. فکر نکنید ژولیده یا معتاد هستند؛ آن دو بسیار تمیزند و ظاهری مرتب دارند.

هزینه 450 میلیاردی برای جمع‌آوری زباله

این روزها حضور زباله‌گرد‌ها بیش از پیش به چشم می‌آید مساله‌ای که در آن نه فقط زباله‌گردها و افرادی که آنها را به‌کار می‌گیرند که حتی مسئولان شهری هم مقصر به نظر می‌رسند. رحمت‌الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران درخصوص وضع شهر تهران و حضور زباله‌دزدها در سطح پایتخت توضیح می‌دهد: شهرداری در این‌خصوص مقصر است و در این موضوع شکی وجود ندارد. شهرداری سالانه حدود 450 میلیارد تومان یا به روایتی 600 میلیارد تومان در موضوع جمع‌آوری زباله از جیب مردم هزینه می‌کند اما هنوز این وضع آشفته و نابسامان بصری و بهداشتی در سطح شهر مشاهده می‌شود.

حسین جعفری، مدیرعامل سازمان پسماند اما زیاد شدن زباله‌گردها در سطح شهر را تایید نمی‌‌کند. او تاکید می‌کند: در گذشته در شهر تهران اگر زباله‌گردها وقت لازم را صرف می‌کردند، می‌توانستند میزان زباله‌ای که نیاز دارند و باید تحویل دهند، از مخزن‌ها تهیه کنند. در واقع میزان برداشت زباله‌گردها به اندازه‌ای بود که در یک تعداد مخزن محدود، به آن دست پیدا می‌کردند و این باعث می‌شد که سریع‌تر منطقه‌ای را که در آن حضور دارند ترک کنند و این افراد زمان کمتری در شهر توسط شهروندان مشاهده می‌شدند.

وی ادامه داد: اما هم‌اکنون پایتخت‌نشینان در طرح تفکیک زباله از مبدأ با شهرداری تهران همکاری می‌کنند و زباله کمتری داخل مخازن وجود دارد که مورد استفاده زباله‌گردها واقع شود. این موضوع باعث می‌شود که کتری‌ها (نامی‌ که برای زباله‌گردها استفاده می‌کنند) مسیر بیشتری را برای پیدا کردن میزان زباله موردنظر خود طی کنند. پس به طور حتم شهروندان ساعت بیشتری آنها را در سطح شهر می‌بینند.

جعفری با بیان اینکه البته هنوز این همکاری‌ها به آن میزان که باید نرسیده است، تصریح می‌کند: چون این همکاری کامل نشده است، ما هنوز هم کتری‌ها را در سطح پایتخت می‌بینیم. اگر مردم زباله‌های خشک و تر خود را تفکیک کنند و آنها را به صورت مخلوط به داخل مخازن سطح شهر تهران نریزند، زباله‌ای باقی نمی‌ماند که زباله‌گردها بخواهند آن را از داخل مخازن جمع‌آوری کنند. اگر به جای چند ساعت زباله‌گردها مجبور شوند برای جمع‌آوری زباله 24 ساعت زمان گذارند، به طور حتم این کار را کنار خواهند گذاشت و شهرداری می‌تواند این موضوع را به درستی ساماندهی کند.

در حالی که مدیرعامل سازمان پسماند معتقد است تهرانی‌ها آن طور که باید در طرح تفکیک زباله‌های خشک و تر همکاری نمی‌کنند، اما با گشتی کوتاه در خیابان‌های پایتخت متوجه می‌شوید تعداد مخازن جداگانه برای تفکیک زباله‌ها آنقدر انگشت‌شمار هستند که حتی اگر شهروندانی تفیکیک زباله در منزل را انجام دهند باز هم برای پیدا کردن مخازن تفکیک شده زباله به دردسر می‌افتند.
عملکرد شهرداری قابل دفاع نیست

این تنها نقدی نیست که درباره جمع‌آوری زباله‌ها به شهرداری تهران وارد است؛ موضوع دیگری که سال‌هاست در این خصوص مطرح می‌شود نحوه عملکرد شهرداری در نوع جمع‌آوری زباله‌ها است. حافظی هم عملکرد شهرداری را در این باره قابل دفاع نمی‌داند و می‌گوید: این عملکرد از شهرداری پذیرفته نیست و انتظار داریم جمع‌آوری زباله به مناقصه گذاشته نشود و برای جمع‌آوری زباله‌ها از جیب پایتخت‌نشینان هیچ هزینه‌ای پرداخت نشود. بلکه باید مزایده برگزار شود و از کسانی که در مزایده شرکت می‌کنند و برای جمع‌آوری زباله برنده می‌شوند، مبالغی هم از سوی شهرداری تهران دریافت شود. این تفکر باید در شهرداری نهادینه شود، اما متاسفانه مدیران شهری به دنبال برنامه‌های سیاسی خود هستند و طی یکسال اخیر ما در این موضوع به شدت دچار نابسامانی شده‌ایم و وضعیت سلامت شهر تهران از منظر زباله به هیچ‌وجه مورد تایید نیست.

سود کلان در جیب پیمانکاران

حافظی با بیان اینکه این عملکرد از مدیری که مسئولیت پذیرفته است تا به مردم و شهر تهران خدمت کند پسندیده نیست، گفت: برای فروش زباله باید مزایده گذاشته شود در حالی که شهرداری برای این کار مناقصه برگزار می‌کند. کسی که در تشریفات مزایده برنده می‌شود باید پول دهد تا بتواند زباله‌ها را جمع کند، اما در تهران وضعیت امروز بالعکس است. ما به پیمانکار پول می‌دهیم تا زباله‌ها را جمع کند، این در حالی است که زباله را طلای کثیف می‌نامند. پیمانکاری که هزینه می‌کند و به جمع‌آوری زباله‌ها می‌پردازد، نه‌تنها هزینه‌های انجام شده را می‌تواند از محل بازیافت پوشش دهد، بلکه سود کلانی هم عایدش می‌شود.

تهران شهری است که در آن روزی 7 هزار تن زباله تولید می‌شود. این رقم به نظر چشم‌گیر می‌آید و این موضوع چگونگی واگذاری جمع‌آوری زباله‌ها به پیمانکاران را مهم جلوه می‌دهد. در حالی که بسیاری از کارشناسان حوزه شهری با حافظی هم‌نظر هستند، مدیرعامل سازمان پسماند نظر متفاوتی دارد. جعفری در پاسخ به انتقاد کارشناسان حوزه شهری مبنی‌ بر اینکه فروش زباله باید به صورت مزایده‌ای برگزار شود و نه به صورت مناقصه‌ای عنوان می‌کند: این استدلال کارآمد نیست. آمار و اطلاعات زباله‌ها به تفکیک مناطق و نواحی وجود دارد. این حرف در یک تا دو منطقه تهران مصداق دارد، اما به طور حتم این موضوع در 20 منطقه دیگر تهران قابل اجرا نخواهد بود.

مدیرعامل سازمان پسماند توضیح می‌دهد: ماشین‌هایی که وظیفه جمع‌آوری زباله‌ها را در سطح شهر تهران دارند، به صورت میانگین باید مسافتی 10 کیلومتری را طی کنند تا به ایستگاه برسند. این ماشین‌ها به صورت ماکسیمم می‌توانند سه نوبت فعالیت کنند. شست‌وشوی مخازن سطح شهر یکبار در هفته، تعداد رفتگران که باید در سطح شهر فعالیت کنند، قابل بحث است.

مدیرعامل سازمان پسماند ادامه می‌دهد: حالا شما فرض کنید پیمانکار بخواهد تمام هزینه‌ها را تنها با پسماند خشک معادل‌سازی کند. در این صورت باید در تهران 45 درصد زباله خشک تفکیک شده ارزشمند وجود داشته باشد.

چه زباله‌ای با ارزش است؟

او در توضیح زباله ارزشمند می‌گوید: یکسری از زباله‌ها خشک هستند اما ارزشمند نیستند؛ یعنی آنها قابل بازیافت نیستند. برخی از زباله‌ها حتی ارزش بازیافت کردن را هم ندارند، زیرا هزینه آن بسیار گران تمام می‌شود و این موضوع در همه کشورهای دنیا هم قابل قبول است. این دست زباله‌ها برای سوزاندن و تبدیل شدن به انرژی مصرف می‌شوند و در کشورهای دنیا نیز این موضوع وجود دارد. آنها همزمان با تولید برق از سوختن این زباله‌ها آب‌گرم هم به دست می‌آورند، اما در کشور ما این موضوع امکان‌پذیر نیست.

جعفری تصریح می‌کند: سال‌هاست که گفته می‌شود باید برای فروش زباله‌ها به پیمانکاران مزایده گذاشته شود، اما این حرف آنها درست نیست و من حاضرم در مذاکره با افرادی که این ادعا را دارند، عدد و رقم اعلام کنم تا مشخص شود حق با چه کسی است.

به گفته او، پسماندهای خشک را موضوعات دیگری از جمله قیمت نفت، تعرفه‌های دولت برای واردات و صادرات تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.

جعفری با بیان اینکه سرمایه‌گذاری در این بخش باید توجیه اقتصادی مناسب داشته باشد، اضافه می‌کند: تضمین‌های لازم در این خصوص در کشور ما وجود ندارد. شما فرض کنید کسی قصد داشته باشد زباله‌های کم‌ارزش را بسوزاند و به تولیدکننده برق دهد، اما در این خصوص تضمینی وجود ندارد. دولت این تضمین را به کسی نمی‌دهد؛ هزینه تولید هر کیلووات برق در ایران 370تومان است که این موضوع توجیه اقتصادی را برای زباله‌سوزها از بین برده است. در تمام دنیا دستگاه RVN وجود دارد، به عنوان مثال این دستگاه هم‌اکنون در کشور چین در ایستگاه‌های مترو مورد استفاده قرار می‌گیرد. مردم زباله‌های خشک خود مانند شیشه آب‌شان را در این دستگاه‌ها می‌اندازند و با گرفتن بلیت از این دستگاه می‌توانند از مترو استفاده کنند، اما این امکان در کشور ما وجود ندارد.

او ادامه می‌دهد: بضاعت تفکیک زباله در شهر تهران در بهترین حالت 35درصد است و باز هم زباله برای کتری‌ها در داخل زباله‌دان‌ها وجود دارد و میزان زباله و ارزش آنها که در مخزن‌ها وجود دارد آنقدر زیاد می‌شود که عده‌ای برای برداشتن این طلای ارزشمند از داخل مخزن‌ها تلاش می‌کنند.

وضعیت نامطلوب حمل زباله در پایتخت

حافظی علاوه بر وضعیت نامناسب حضور زباله‌گرد‌ها در پایتخت معتقد است وضعیت بازیافت و حمل و نقل هم زباله هم در تهران مطابق با استاندارد‌ها نیست. رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران درخصوص وضعیت بازیافت و حمل‌ونقل نامناسب زباله‌های شهری توضیح می‌دهد: زنجیره جمع‌آوری زباله در سطح شهر تهران ناقص و معیوب است. تریلی‌هایی که در سطح شهر زباله‌ها را از ایستگاه‌ها جمع می‌کنند و به کهریزک می‌برند باید مخزن و منبع شیرابه داشته باشند که متاسفانه چنین مخزنی وجود ندارد و شیرابه‌ها از زیر تریلی در سطح شهر جاری است.
اینجا هم پای مافیا در میان است

بارها نام مافیا به گوش‌مان خورده است. افراد پر نفوذی که در تمام عرصه‌ها این روزها حضور فعال دارند، از مافیا در فوتبال گرفته تا مافیای قاچاق میوه؛ هر جا که بحث سود کلان در میان باشد پای مافیا هم وسط است.

حافظی هم حضور این مافیا قدرتمند در زباله را تایید می‌کند و می‌گوید: وقتی وارد منطقه تقی‌آباد و خلازیر می‌شوید در آنجا 4هزار واحد در چند هکتار مستقرند و زباله‌ها را تفکیک می‌کنند. این عملکرد قابل بررسی و کنترل است. اگر به جای برگزاری همایش‌های بیهوده، جلساتی برگزار شود که سرنخ‌های فعالیت‌های این افراد را پیدا کنند و از این افراد (مافیای زباله) دعوت کنند و با آنها به بحث و مذاکره بپردازند.

او ادامه می‌دهد: باید از این افراد بخواهند که فعالیت‌شان را در چارچوب استاندارد انجام دهند. مثلا در کهریزک به آنها سوله داده شود تا نیروهای تحت پوشش خود را در آنجا پس از شناسایی مستقر کنند و با حفظ رعایت مسائل بهداشتی برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گیرد. جمع‌آوری زباله آن‌طوری که امروز زباله‌گردها انجام می‌دهند، نه‌تنها باعث ناراحتی مردم و تخریب منظر شهری می‌شود، بلکه تهدیدی برای سلامت زباله‌گردها هم است.

جعفری، مدیر عامل سازماند پسماند هم در خصوص حضور مافیای زباله با حافظی هم‌عقیده است و می‌گوید: زباله‌گردها افرادی هستند که توسط مافیای زباله استثمار می‌شوند. این شبکه‌ها زمانی از بین می‌روند که دلیلی به عنوان زباله خشک برای فعالیت آنها وجود نداشته باشد.

بحث حضور زباله‌گردها در پایتخت سال‌هاست که مطرح است و در نهایت پاس آخر هم از سوی مدیریت شهری باز به شهروندان می‌رسد و بحث سودی کلانی که به جیب مافیای زباله سرازیر می‌شود و نبود بررسی‌های لازم در این باره باز هم سوال بی جوابی است که در ذهن مخاطب باقی می‌ماند.