خطر فرونشست در کمین راه‌آهن تهران- مشهد
نخستین نشانه‌های فرونشست در ایران در سال ٨٤ خود را نشان داد و از آن زمان تاکنون حدود یک‌سوم مساحت کشور با این بحران که نتیجه افزایش چاه‌های غیرمجاز و برداشت از سفره‌های زیرزمینی است، دست و پنجه نرم می‌کند. حالا کار به جایی رسیده است که نه‌تنها تاسیسات شهری که تمام شبکه‌های انتقال نیرو، شبکه‌های جاده‌ای و زمین‌های کشاورزی در خطر این فرونشست‌ها قرار دارند.
به گزارش گروه رسانه های دیگر خبرگزاری آنا به نقل از شهروند، تازه‌ترین اخبار هم نشان می‌دهد که این شکاف‌های عمیق ناشی از فرونشست‌ها به حوالی خطوط راه‌آهن مانند خط تهران - مشهد رسیده است که در صورت ادامه، ممکن است آسیب‌های جدی به کشور وارد کند. با این حال «محمد شکرچی‌زاده»، معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید که «از نام بردن خط راه‌آهنی که فرونشست در آن رخ داده است، معذور است.» اما از سوی دیگر رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تایید می‌کند که بیشترین ترک‌ها و شکاف‌ها در اطراف خط راه‌آهن تهران- مشهد ایجاد شده، اگرچه خوشبختانه هنوز راه‌آهن تهران- مشهد آسیبی ندیده است.
اخبار فرونشست در یکی از خطوط راه‌آهن سراسری کشور همزمان با فرونشست در خیابان مولوی، ابتدای همین هفته منتشر شد؛ هرچند شرکت راه‌آهن و مرکز تحقیقات راه و مسکن وزارت راه و شهرسازی ماه‌هاست در این‌باره مراودات خود را آغاز کرده‌اند تا مطالعات و بررسی‌های پیشگیرانه برای جلوگیری از یک فاجعه بزرگ در خطوط سراسری راه‌آهن کشور در پیش گرفته شود. حالا «محمد شکرچی‌زاده»، معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید در روزهای گذشته یک مورد فرونشست به صورت شکاف در روی زمین شناسایی شده است که با مسیر راه‌آهن تقاطع دارد: «مطالعات ما درباره ابعاد و روش‌های بهسازی آن آغاز شده است تا بتوانیم راهکارهایی برای تقویت منطقه در پیش بگیریم چون شکاف طولانی است و ما نمی‌توانیم آن را پر کنیم اما می‌توانیم قسمت‌هایی را که با راه‌آهن تقاطع دقیق دارد با تزریق خاک بهسازی کنیم تا مسیر با مشکل مواجه نشود.»
به‌طورکلی آغاز فرونشست در خطوط راه‌آهن، سال گذشته از سوی شرکت راه‌آهن و همین‌طور مشاهدات اداره راه و شهرسازی به مرکز تحقیقات مسکن وزارتخانه راه و شهرسازی اعلام شده است و از همان زمان کارشناسان این مرکز در حوزه زلزله موضوع جلوگیری از وقوع خسارت را در دستور کار خود قرار داده‌اند و از سوی دیگر هم توصیه‌هایی به شرکت راه‌آهن داده شده تا فعلا ٢٠ کیلومتر قبل و بعد از شکاف، سرعت قطارها کاهش یابد. البته این مقام مسئول خود را از گفتن اینکه شکاف در کدام خط راه‌آهن بوده است، معذور می‌داند: «مسیر را نمی‌توانم بگویم اما این شکاف بسیار طولانی است و ما منتطر گزارش‌های دقیق‌تر از مشخصات آن هستیم تا در ماه‌های آینده اقدامات بعدی را انجام دهیم. تاکنون گزارش گسترده دیگری از ترک یا فرونشست در خطوط دیگر راه‌آهن اعلام نشده البته همراهی خوبی با راه‌آهن و سازمان زمین‌شناسی انجام شده و در نهایت نیز تفاهمنامه‌ای هم در این‌باره با راه‌آهن منعقد شده است.»
هرچند معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید نمی‌تواند نام دقیق خط راه‌آهنی را که نشست کرده، اعلام کند؛ رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی می‌گوید که بیشترین ترک‌ها و شکاف‌ها در اطراف خطوط راه‌آهن تهران- مشهد ایجاد شده است: «البته خود راه‌آهن تهران- مشهد هنوز آسیبی ندیده است اما زمین‌های اطراف حاشیه ریل با توجه به فرونشست زمین در قسمت‌هایی ترک‌خوردگی‌هایی دارد که اگر اقدامات احتیاطی و ایمنی انجام نشود، ممکن است آسیب برساند. البته چون هنوز خطوط مشکل ندارد، نمی‌خواهیم نگرانی ایجاد شود. درحال بررسی برای چاره‌یابی هستیم تا اقداماتی انجام دهیم که از پیشروی این ترک‌ها و شکاف به سوی خطوط راه‌آهن جلوگیری شود.»
خط راه‌آهن تهران- مشهد یکی از خطوط راه‌آهن کشور است که روزانه مسافران زیادی را جابه‌جا می‌کند، به همین دلیل هم است که بیت‌اللهی قصد ندارد برای اتفاقی که هنوز قطعی نیست، نگرانی ایجاد شود: «در حال حاضر مسأله آسیب‌دیدگی ریل مطرح نیست و بر اثر خشکسالی و فرونشست در زمین‌های حاشیه ریل ترک‌هایی مشاهده شده است. اکنون تمام سعی ما این است که ترک‌ها به سمت راه‌آهن پیشروی نکند و آن را تحت تاثیر قرار ندهد. مطالعات برای جلوگیری از این پیشروی هم دارد صورت می‌گیرد و نخستین اولویت این است که سمت و سوی ترک‌خوردگی‌ها مشخص شود تا بعد از اقدامات مهندسی از تشدید آن جلوگیری شود چون ما نمی‌توانیم خطوط راه‌آهن را جابه‌جا کنیم و نه حتی تاسیسات انتقال گاز و برق و غیره.» او ادامه می‌دهد: «همزمان با این مسیر، اطراف خط تهران - جنوب هم با مشکلاتی از این دست مواجه است. با توجه به این که فرونشست‌ها امری قطعی و تدریجی است، تنش‌هایی که در ریل اتفاق می‌افتد ممکن است باعث سوانح و صدماتی شود و به همین دلیل دو، سه ماهی می‌شود که مطالعات آن درحال انجام است.»
البته به گفته بیت‌اللهی، نشست‌ها در بسیاری از قسمت‌ها وجود دارد: «نشست زمین از جنوب تهران از انتهای جنوب شرقی تهران تا غرب این شهر و حوالی دشت شهریار به صورت زون اصلی فرونشست گستردگی دارد. زون دیگری هم با نرخ بالا در حوالی ورامین و پیشوا وجود دارد که به‌عنوان مثال روستای معین‌آباد را دربرمی‌گیرد. فرونشست علاوه بر خطر ایجاد ترک در خطوط راه‌آهن، دکل کابل‌های فشار قوی و لوله‌های انتقال گاز را هم تهدید می‌کند و حتی برخی از دکل‌های فشار قوی برق در معین‌آباد و ورامین وجود دارد که احتمال خسارت به آنها بر اثر فرونشست بسیار بالاست. این مسائل را در جلسه استانداری مطرح کردیم که با مسئولان مرتبط در میان گذاشته شود.» رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی می‌گوید: «مسأله مربوط به ترک ساختمان‌ها و حرم شاه عبدالعظیم را هم به صورت خاص اشاره کردیم که باید مورد پایش و مونیتورینگ دقیق قرار گیرد. در روستای معین‌آباد، روستاییان حتی نمی‌توانند مزارع کشاورزی خود را آبیاری کنند، به قدری که شکاف‌ها در زمین زیاد است.»
او از دو گونه اقدامات سازه‌ای و ژئوپلیتیکی برای ایمن‌سازی و جلوگیری از ترک‌خوردگی زمین نام می‌برد: «این اقدامات بر مسیر خطوط نیرو، گاز و راه‌آهن که دچار آسیب‌دیدگی کمی شده باشند، تاثیر می‌گذارد اما قسمت‌هایی که دچار تغییرات زیادی شده قابلیت ترمیم ندارد. احتمالا ظرف یک ماه آینده اقدامات عملی در این‌باره آغاز می‌شود.»
فرونشست سطح تهران خیلی شدید نیست
مسأله فرونشست، مسأله تازه‌ای نیست و روند تخریبی آن هم از ١٠سال گذشته آغاز شده است؛ حالا کار به جایی رسیده است که اخیرا ریزش‌هایی که در محدوده کارگاه‌های مترو اتفاق افتاده هم به فرونشست معروف شده‌اند و مسئولان شهری و حتی اعضای شورای شهر نیز از آن به‌عنوان نشست یاد می‌کنند اما با همه اینها، شکرچی‌زاده این‌گونه اتفاقات در شهر را کمتر به فرونشست مرتبط می‌داند: «فرونشست در کل سطح تهران خیلی شدید نیست چون جنس سنگ‌ها عمدتا درشت است، دانه‌بندی ریزدانه‌ای هم ندارند و ما فقط در بعضی مناطق به صورت موضعی دچار مشکل هستیم اما به صورت کلی مشکل ما در تهران فروریزش به دلیل عملیات زیرزمینی و تونل‌های زیرزمینی مترو است. مواردی که ما در تهران مانند شهران، پیامبر و میدان قیام شاهد بودیم به علت پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی و در نهایت فرونشست نبوده است. دلیل این نشست‌ها نبود اطلاعات کافی و مطالعات ژئوتکنیک از سوی پیمانکاران و شهرداری در حوزه حفاری مترو بوده است و این شرکت‌ها اقدامات پایدارسازی دیواره‌های مترو را به صورت موضعی انجام نمی‌دهند به همین دلیل قرار است هفته آینده جلسه‌ای را در همین زمینه با شهرداری، شرکت مترو و تعدادی از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها داشته باشیم تا در این زمینه همفکری کنیم و مقدار این خطرات را به حداقل برسانیم.»
هر زمانی که مسأله فرونشست با مسئولان و کارشناسان محیطی زیست مطرح می‌شود، آنها معتقدند که این موضوع تنها مخصوص تهران نیست و در کل کشور تسری یافته است. معاون وزیر راه و شهرسازی هم در این‌باره می‌گوید: «حدود یک‌سوم از مساحت کشور درحال فرونشست است؛ مسیرهای جاده‌ای و راه‌آهنی که از آن عبور می‌کنند، بنابراین ما یک تهدید عمومی در این حوزه برای تمامی پالایشگاه‌ها، سازه‌ها و زیرساخت‌های‌مان داریم و این تنها مربوط به خطوط راه‌آهن نیست. ما باید این پدیده را به‌طور کلی در همه جا رصد کنیم و در نقاطی که آثار جدی وجود دارد به سرعت وارد عمل شویم تا مانع ایجاد خسارت‌های بیشتر شویم، بنابراین همه دستگاه‌ها و سازمان‌ها ازجمله وزارت کشاورزی، وزارت نیرو و راه و شهرسازی باید برای جلوگیری از فاجعه دست به کار شوند.»
فرونشست‌ها از چند‌سال قبل که برداشت آب‌های زیرزمینی به شکل بی‌رویه شدت یافت، آغاز شد اما اخیرا سرعت گرفته چون ما سراغ آب‌های استاتیکی و منابع چندهزار ساله کشور رفته‌ایم، بنابراین تهدید قابل توجهی برای تمام استانها ازجمله استان فارس، همدان، دشت‌های جنوبی تهران، خراسان جنوبی و در کل تمام استان‌هایی که با کمبود بارش و افزایش برداشت از آب‌های زیرزمینی و خاک‌های پراستعداد برای نشست درگیر هستند، وجود دارد.
٤٥٠ قنات در عرض کمتر از ٥٠سال کم شد
موضوع فقط اینها نیست؛ قنات‌های تهران هم حالا در معرض خطر زیادی قرار گرفته‌اند. تعداد قنات‌های تهران در دهه ٤٠ خورشیدی حدود ٦٥٠ مورد بوده است؛ قنات‌هایی که بیش از هزار سال زمان لازم است تا تبدیل به منابع غنی آب شوند، اما آن‌گونه که «تورج فتحی»، کارشناس منابع آب و خاک می‌گوید تعداد این قنات‌ها اکنون به ٢٠٠ مورد رسیده است: «متاسفانه چاه‌های زیادی حفر کردیم و قنات‌ها را پر کردیم و به دنبال حفر این چاه‌های مجاز یا غیرمجاز تعداد قنات‌ها به حدود ٢٠٠ رشته رسیده است. البته هیچ کدام هم آب سالم برای شرب ندارند و اغلب از طریق سفره چاه‌های جذبی زیر سطح تهران تغذیه می‌شوند، چاه‌هایی که تعداد زیادی از آنها بدون مجوز هستند و افت زیاد آب‌های زیرزمینی دشت تهران را در دو، سه دهه رقم زدند.» او می‌گوید: «این بهره‌برداری‌های بی‌رویه به تدریج باعث ایجاد فضاهای خالی در زیر زمین شده است؛ اتفاقی که تقریبا برگشت‌ناپذیر است مگر اینکه همزمان اقدامات تعادل‌بخشی و جبرانی برای آن انجام شود و چاه‌های مجاز و غیر مجاز بسته شود تا شاید بتوان روند تخریب را اصلاح کرد البته این اصلاح به روند بارندگی‌ها هم بستگی دارد.» او درباره صدماتی که ممکن است در خطوط راه‌آهن اتفاق بیفتد هم معتقد است: «وقتی این تخریب‌ها در لایه‌های خاک صورت می‌گیرد نیروگاه‌ها یا پالایشگاه‌ها یا خطوط حمل‌ونقل جاده‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد که در صورت وقوع صدمات آن جبران‌ناپذیر است. در این صورت می‌توان قسمت‌هایی که آسیب در آن مشخص است را با زیرسازی تقویت کرد.»
انتهای پیام/
