تلاش دانشگاه آزاد اسلامی در مهار گرد و غبار؛ از پایان‌نامه‎های دانشجویی تا برنامه‌های آموزشی و طرح‌های پژوهشی

دکتر محمدرضا نورا در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با بیان اینکه قبل از وارد شدن به بحث گرد و غبار و پیامدهای آن بهتر است واژه‎هایی مانند سلامت تعریف شود، بیان کرد: «واژه سلامت به معنای خوب بودن و سالم بودن در ابعاد مختلف فیزیکی، روانی، اجتماعی و معنوی فرد و اجتماع است. همانطور که از تعریف این واژه مشخص است دست یابی به این امر علاوه بر عوامل بیولوژیکی، نیازمند توجه به شاخص‎های محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی نیز هست.»

معاون برنامه ریزی و اقتصاد دانش‌بنیان دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان افزود: «دستیابی به سطح قابل قبول از زندگی سالم شامل مولفه‎های جسمانی، روحی و روانی است، عواملی مانند ژنتیک، تغذیه سالم و محیط زیست سالم در رسیدن به این مولفه بسیار مهم و ضروری است، بی‎شک برای داشتن زندگی سالم باید از محیط زیست سالم برخوردار بود.»

این مسئول با توجه به شاخص‎های محیط زیست سالم گفت: «شاخص‎هایی مانند آب سالم، هوای پاک، خاک بدون آلودگی، نور مناسب و کافی لازمه یک محیط زیست سالم است.»

وی در تعریف پدیده گرد و غبار بیان کرد: « بر اساس توافق سازمان جهانی هواشناسی، هرگاه سرعت باد از 15 متر بر ثانیه (54 کیلومتر بر ساعت) تجاوز کرده و باد مقادیر زیادی از گرد و خاک را به هوا بلند کند که دید افقی به کمتر از یک کیلومتر برسد، به این پدیده گرد و غبار گفته می‎شود و این پدیده به وسیله باد، گردباد و توفان‎ در زمین به وجود می‎آید که در نواحی خشک و بیابانی به دلیل خشک بودن بستر زمین بیشتر از سایر مناطق دیده می‎شود.»

نورا عنوان کرد: «در زمانی‎که پدیده گرد و غبار ایجاد می‎شود؛ 30 درصد ذرات گردوغبار در نزدیکی منشأ و 20 درصد در مقیاس محلی و بیش از نیمی از آن به فواصل دور یعنی تا فاصله بیش از 1000 کیلومتر نیز می‎تواند منتقل و منتشر می‎شود. با این تعاریف می‎توان گفت هنگام بروز طوفان‎های شدید گرد و غبار مناطق بسیار وسیعی تحت پوشش قرار می‎گیرد.»

رئیس کمیته تخصصی بررسی گرد و غبار در دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان گفت: «گرد و غبار بر حسب تداوم زمانی به دو طبقه کوتاه مدت و بلندمدت تقسیم می‎شود، توفان‎های گرد و غبار در استان سیستان و بلوچستان و به ویژه منطقه سیستان از نوع طولانی مدت است، به این دلیل که علاوه بر سرعت بسیار زیاد باد، مدت زمان وجود گرد و غبار در هوا گاهای به 48 ساعت می‎رسد.»

این مسئول اظهار کرد: «نتایج حاصل از بررسی سالیانه پدیده گرد و خاک معلق در هوا نشان می‌دهد که ایستگاه زابل با میانگین فراوانی 183 روز بیشترین مدت زمان را به خود اختصاص داده یعنی نیمی از سال منطقه سیستان در معرض گرد و غبار است و منطقه سیستان از کانون‎های اصلی گرد و غبار در کشور و خاورمیانه محسوب می‎شود.»

عضو کارگروه مقابله و سازگاری با گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی افزود: «بررسی‎های انجام شده نشان می‎دهد که نیاز یک انسان بالغ به هوا بیش از 10 برابر نیاز به آب و غذا است، بنابراین باید آلودگی هوا و حفاظت از آن بسیار جدی گرفته شود و افزایش آلودگی به عنوان یک مسئله بسیار مهم مورد توجه قرار گیرد.»

نورا در تعریف آلودگی هوا عنوان کرد: «آلودگی هوا یعنی افزایش میزان گازهای سمی و یا ذرات ریز جامد و مایع در هوا در غلظت‎هایی که تهدید کننده سلامتی هستند، از آلاینده‎های هوا می‎توان به منواکسید کربن، دی‎اکسید نیتروژن، دی‎اکسید گوگرد، سرب و خیلی ذرات دیگر نام برد، در منطقه سیستان شاید این نوع گازها کمتر دیده شوند اما افزایش ذرات معلق گرد و غبار در هوا مشابه گازهای گفته شده بسیار خطرناک و جدی است.»

وی با بیان اینکه در هنگام بروز پدیده گرد و غبار علاوه بر اختلالاتی که در سیستم حمل و نقل زمینی و هوایی به وجود می‌آورد، می‌تواند باعث آثار ناخوشایند بهداشتی، مانند مشکلات تنفسی، ریوی، مشکلات بینایی و بیمارهای عفونی برای انسان باشد، به آنــا گفت: «بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی سالانه حدود 500 هزار نفر بر اثر مواجهه با ذرات معلق موجود در هوای آزاد دچار مرگ زودرس می‎شوند و علاوه بر آن گرد و غبار، مرگ ناشی از بیمارهای تنفسی و قلبی و سرطان ریه را افزایش می‎دهد. از دیگر تأثیرات نامطلوب گرد و غبار می‎توان مدفون شدن ابنیه جاده‎ها و ریل آهن در زیر ماسه و شن، از بین رفتن زمین‎های کشاورزی، گسترش نواحی بیابانی، آلودگی آب‎های سطحی و همچنین خساراتی که به تأسیسات و سازه‎ها همچون خطوط انتقال نیرو وارد می‎شود، را نام برد.»

رئیس کمیته تخصصی بررسی گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان یادآور شد: «مخازن آب چاه نیمه ها در سیستان یکی از مخازنی است که تأمین آب شرب منطقه‎ی سیتان و شهر زاهدان را بر عهده دارد، بنابراین این توفان‎های گرد و غبار می‎تواند بر روی کیفیت آب این دریاچه‎ها نیز تأثیرگذار باشد.»

این مسئول خشک شدن دریاچه‎ها را عامل اصلی تشدید پدیده گرد و غبار دانست و درباره اقدامات مؤثر در راستای مبارزه با پدیده گرد و غبار گفت: «یک سازمان به تنهایی نمی‎تواند متولی این امر باشد بلکه تمام دستگاه‎های اجرایی مرتبط برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید وارد عرصه کار شوند. به همین دلیل همه این دستگاه‎ها باید به صورت جدی‎تر به این مساله بپردازند تا بتوانیم نسبت به حل پدیده گرد و غبار اقدام ضروری را انجام دهیم.»

وی که در حاشیه برگزاری کارگاه آموزشی «راهکارهای مداخله‎ای جهت کاهش عوارض ناشی از پدیده گرد و غبار بر روی سلامت جامعه» در واحد زاهدان با آنــا گفت‌گو می‌کرد با بیان اینکه قسمت عظیمی از شمال استان و دریاچه‎ی هامون با کشور افغانستان مشترک است، اظهار کرد: «برای حل معضل گرد و غبار باید فرامنطقه‎ای اقدام شود، اگر هامون‎های داخل کشور تثبیت شود باز هم میزان زیادی از این گرد و غبار از خارج از کشور وارد منطقه می‎شود، بنابراین ضرورت دارد به صورت کاملاً فرامنطقه‎ای نسبت به این موضوع توجه شود.»

عضو کارگروه مقابله و سازگاری با گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به اقدامات دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان در زمینه گرد و غبار، بر اساس تأکید دکتر حمید میرزاده رئیس دانشگاه آزاد اسلامی مبنی بر تشکیل کارگروه در رابطه با این موضوع که با حمایت و پشتیبانی دکتر امین رضا کمالیان رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان همراه بود، گفت: «دانشگاه آزاد اسلامی استان در سال 94 کمیته‎ای را با هدف بررسی و مطالعات در زمینه گرد و غبار راه‎اندازی کرد و با توجه به اینکه رسالت دانشگاه رسالت آموزشی و تحقیقاتی بوده در این کمیته فعالیت‎هایی در زمینه آموزش و تحقیقات در حال انجام است.»

نورا افزود: «دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان دو برنامه آموزشی با عنوان راهکارهای مداخله‎ای برای کاهش عوارض ناشی از پدیده گرد و غبار بر روی سلامت جامعه و مراقبت از مادران باردار و کودکان در مواجهه با پدیده گرد و غبار تهیه و تدوین کرده است. هدف از این برنامه‎ها آگاه‎سازی جامعه نسبت به این پدیده است که در مواجهه با این مساله به خاطر حفظ سلامت افراد و جامعه و کاهش عوارض آن چه اقداماتی می‎توان انجام داد.»

رئیس کمیته تخصصی بررسی گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان گفت: «این بسته‎های آموزشی در آینده‎ای نزدیک در اختیار مردم و دستگاه‎های ذی‌ربط قرار خواهد گرفت و بر حسب ضرورت به صورت کارگاه‎های آموزشی نیز برگزار خواهد شد.»

وی در تشریح فعالیت‎های تحقیقاتی کمیته بررسی گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان اظهار کرد: «در مورد پدیده گرد و غبار، مطالعاتی در مرکز تحقیقاتی زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان آغاز شده که این برنامه درباره تثبیت خاک در منشاء است، زیرا انتشار گرد و غبار از یک محل آغاز شده و این ذرات ساعت‌ها به صورت معلق در هوا باقی می‎ماند؛ اگر اقدامات مؤثری انجام شود که این ذرات را در منشاء بتوان تثبیت کرد با انجام چنین اقدامی با وزش باد، فرسایش و پراکنش ذرات گرد و غبار ایجاد نمی‎شود.»

معاون برنامه ریزی و اقتصاد دانش‌بنیان واحد زاهدان تأکید کرد: «نکته‎ای که بسیار حایز اهمیت بوده این موضوع است که دریاچه هامون به عنوان یک اکوسیستم طبیعی دارای طبیعت زیبا و خاص خود است و دخالت در این اکوسیستم باید با دقت نظر ویژه انجام شود، زیرا استفاده از مواد شیمیایی در امر تثبیت، باعث می‎شود در سال‎های آینده مجددا این مواد شیمیایی به وسیله باد، وارد هوای سیستان شده و آلودگی و مشکلات خاص خود را برای مردم پدید آورد.»

این مسئول افزود: «مطالعاتی از سوی تیم متخصص مرکز تحقیقات زمین شناسی واحد زاهدان در حال انجام بوده که در راستای ارائه راهکار مناسب و مطلوب برای استفاده از مواد و منابع طبیعی نسبت به تثبیت خاک است و در آینده نزدیک نتایج آن اعلام خواهد شد.»

عضو کارگروه مقابله و سازگاری با گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی گفت: «از دیگر اقدامات تحقیقاتی که در حوزه پدیده گرد و غبار انجام شده است، انجام پایان‌نامه‎های دانشجویی مقطع کارشناسی ارشد و دکتری درباره این موضوع است که بیش از 5 پایان‌نامه در مقطع کارشناسی ارشد در زمینه‎های شناخت ذرات گردوغبار و آسیب‎های اجتماعی ریزگردها در سیستان و طرح پژوهشی مشترک با دانشگاه علوم پزشکی زابل در رابطه با مطالعات ذرات گرد و غبار به انجام رسیده و یا در حال انجام است.»

گفت‌وگو از: سارا فیروزیان